حمایت از اتباع هر کشور از مهمترین اقداماتی است که کشورهای مختلف سعی می‌کنند آن را با تدوین و تصویب قوانین دو یا چند جانبه و با استناد به قواعد بین‌المللی اجرا کنند. کنسولگری هر کشور در کشور پذیرنده مسئول جلوگیری از تضییع حقوق اتباع خود است. در ادامه بررسی می‌کنیم اگر اتباع ایرانی در کشور دیگری مورد آزار قرار بگیرند، ایران چگونه از آنان حمایت میکند.
اتباع ایرانی
مدیر دفتر نمایندگی سازمان حج و زیارت در عربستان، در خصوص جزئیات حادثه اخیر فرودگاه جده می‌گوید: 2 مامور گیت آخر پلیس سعودی به صورت جداگانه 2 زائر نوجوان ایرانی را که به همراه خانواده‌هایشان عازم تهران بودند، به بهانه همراه داشتن شیئی فلزی در زیر لباس، به اتاق کنار گیت بردند و مورد آزار و اذیت قرار دادند.«غلامرضا رضایی» درباره اقدامات انجام‌شده برای حمایت از این نوجوانان می‌گوید: در شب حادثه، به همراه نماینده کنسولی ایران، در فرودگاه جده حاضر شدیم و با مسئول شیفت شب اداره گذرنامه به محل سالن ترانزیت فرودگاه مراجعه کردیم پس از تشریح حادثه از سوی 2 نوجوان برای ماموران اداره گذرنامه، پلیس فرودگاه و نماینده کنسولگری ایران، صورت‌جلسه اظهارات حادثه‌دیدگان تنظیم شد. همچنین ماموران متخلف از میان 16 مامور شیفت شب اداره گذرنامه در فرودگاه شناسایی و تحویل پلیس شدند. به گفته وی، در همان شب حادثه، از محل وقوع تخلف بازدید و تصویربرداری و مستندات موجود ادیت و تحویل مقامات شد.
قانون چه می‌گوید؟
هرگاه یکی از اتباع ایرانی در خارج از کشور مورد ظلم و تعدی قرار گیرد 2 راه برای احقاق حق خود دارد. شاید بهترین راه برای پیگیری قضایی و بهره‌مندی از حمایت‌های قانونی، استفاده از حمایت‌های کنسولی در کشور محل وقوع جرم است. بر اساس اصل صلاحیت سرزمینی کشورها، هر گاه یکی از اتباع یک کشور در قلمرو سرزمینی آن کشور مرتکب جرم شود، دادگستری همان کشور و قانون همان کشور، صالح به رسیدگی است و کشور دیگری نمی‌تواند در این زمینه مدعی باشد. با توجه به این اصل، هرگاه یکی از اتباع ایرانی در خارج از ایران مورد ظلم و جرم اتباع آن کشور قرار گیرند، باید با مراجعه به دادگستری آن کشور، به طرح شکایت و پیگیری موضوع اقدام کند که با توجه به مشکلاتی چون تسلط به زبان آن کشور و ناآشنایی با قوانین آن، می‌تواند از بخش حقوقی کنسولگری یا سفارت ایران بخواهد تا در پیگیری‌های حقوقی از او حمایت کند.
مسئول دفتر ارتباط وزارت دادگستری با قوه مجریه، درباره حمایت از اتباع ایرانی در خارج از کشور می‌گوید: چون متهمان و مجرمان دارای تابعیت کشور محل وقوع جرم هستند، تنها راه برای مجازات آنها استفاده از تشکیلات قضایی همان کشور است.«شاهرخ هدایتی» ادامه می‌دهد: اتباع ایرانی که در خارج کشور مورد بزه واقع می‌شوند، باید با مراجعه به دفاتر سفارت ایران یا نمایندگی کنسولگری ایران در خارج از کشور، از مسئولان بخواهند در پیگیری پرونده، حمایت‌های لازم از آنها صورت گیرد. وی پیگیری چنین جرایمی را در داخل کشور منتفی می‌داند و می‌گوید: اگر هم مجرم و مجنی‌علیه هر 2 تبعه ایران باشند و جرم خارج از کشور اتفاق افتاده باشد، می‌توان با استفاده از قواعد استرداد مجرمان، مجرم را به کشور بازگرداند و در ایران محاکمه کرد، ولی اگر مجرم تابعیت ایرانی نداشته باشد، باید در همان کشور متبوع خودش محاکمه و مجازات شود.
البته حمایت‌های کنسولی که «هدایتی» بر آنها تاکید میکند، به کشورهایی مربوط است که با ایران روابط سیاسی دارند و ایران در آن کشورها دارای دفاتر نمایندگی و کنسولی است. بنابراین، اگر اتباع ایرانی در کشوری مانند آمریکا که ایران روابط دیپلماتیک خود را با آن قطع کرده است، مورد ظلم و تعدی قرار بگیرند، کمتر می‌توانند از خدمات کنسولی و حمایت‌های سیاسی دولت ایران از خود بهره‌مند شوند.
مجازات مجرمان بیگانه در ایران
ماده 8 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392) مقرر کرده است:
«هرگاه شخص غیرایرانی در خارج از ایران علیه شخصی ایرانی یا علیه کشور ایران مرتکب جرمی شود و آن شخص در ایران یافت شود و یا به ایران اعاده گردد، طبق قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران به جرم او رسیدگی می‌شود.»
البته قانونگذار برای پیگیری جرم و مجازات در خاک ایران 2 شرط مهم و اساسی را مد نظر قرار داده است: «متهم در جرایم موجب تعزیر در محل وقوع جرم، محاکمه و تبرئه نشده یا در صورت محکومیت، مجازات کلا یا بعضا درباره او اجرا نشده باشد» و نیز «رفتار ارتکابی در جرایم موجب تعزیر به موجب قانون جمهوری اسلامی ایران و قانون محل وقوع، جرم باشد.»بر اساس این ماده و شروط ذکرشده، اگر یک فرد غیر ایرانی در خارج از ایران علیه یک ایرانی مرتکب جرم شود، هرگاه این فرد در خاک ایران حضور پیدا کند، دادگاه می‌تواند این فرد را دستگیر و محاکمه کند.
البته بر اساس اصول حقوق جزا، چون هر فردی برای هر جرم فقط یک بار مجازات می‌شود، محاکمه و مجازات این فرد خارجی در ایران مشروط به این است که قبلا به دلیل همان جرم در کشور خودش محاکمه نشده باشد و صد البته باید رفتار وی هم در ایران و هم در کشور خودش جرم بوده باشد. به طور کلی، مجازات اتباع خارجی که در کشور خود علیه یک ایرانی مرتکب جرم می‌شوند، اتفاقی بعید است، مگر آنکه فرد مجرم به نحوی از انحا در ایران حاضر شود و حکومت ایران با اطلاع از حضور فرد و شکایت فرد مجنی‌علیه، اقدام به تعقیب و مجازات وی کند. البته کشورها می‌توانند با هدف حمایت از اتباع خود، از ورود اتباع بیگانه‌ای که قبلا علیه اتباع ایرانی مرتکب جرم شده‌اند، جلوگیری کنند.
آزار و تعرض از جرایم مهمی است که در همه دنیا جرم‌انگاری شده و از دیرباز مجازات سختی برای این جرم در نظر گرفته شده است. آزار جنسی در عربستان مجازات سختی دارد و البته ایران در جده نماینده کنسولی دارد که برای پیگیری قضایی و مجازات خاطیان قول مساعد داده است. البته به نظر می‌رسد رسانه‌ای شدن این موضوع هم در فشار افکار عمومی برای پیگیری موضوع بی‌اثر نبوده است. رئیس قوه‌قضاییه نیز چند روز پیش تاکید کرد که خاطیان تعرض به 2 زائر ایرانی باید به «اشد مجازات» برسند.
شاهرخ صالحی کرهرودی