زندگی در شهر باید و نبایدهای زیادی دارد؛ به عبارتی برای زندگی راحت و آسوده‌تر در مجموعه‌ای که تعداد زیادی از مردم حضور دارند قواعدی تنظیم و البته برای احترام به آن قواعد و قوانین، ضمانت اجراهایی نیز در نظر گرفته شده است. در میان همه باید و نبایدها، مسایل زیست محیطی نیز قرار دارد و مسئله حفظ محیط‌زیست آنقدر اهمیت دارد که در بسیاری از قوانین حتی قانون مجازات اسلامی برای نقض‌کنندگان آن مجازات‌هایی تعیین شده است. به عبارت ساده‌تر، وای به حال کسی که به فکرر محیط‌زیست نبوده و خدشه‌ای به آن وارد کند.
حالا که به قانون مجازات اشاره کرده‌ایم بد نیست ابتدا تعریف قانون مجازات از آلودگی محیط‌زیست را بدانیم. برابر این قانون آلودگی محیط‌زیست عبارت است از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیک آن را به‌طوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان یا آثار یا ابنیه مضر باشد، تغییر دهد. این قانون در ماده 688 به موضوع حفاظت از محیط‌زیست توجه کرده است. این ماده یک حرف حسابی دارد؛ اینکه دفع غیربهداشتی زباله‌ها و کشتار غیرمجاز دام جرم بوده و مرتکب به مجازات حبس تا یک سال محکوم خواهد شد.
بر اساس این ماده «هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابان‌ها و کشتار غیرمجاز دام، استفاده غیرمجاز فاضلاب خام یا پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع است و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند، به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.» البته تشخیص اینکه اقدام مزبور، تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط‌زیست شناخته می‌شود یا خیر و نیز غیرمجاز بودن کشتار دام و دفع فضولات دامی و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد، برعهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی خواهد بود.
چرا محیط زیست شهری اهمیت دارد؟
زباله‌های شهری از مواد مختلفی مانند فضولات انسانی، حیوانی و بسیاری دیگر از مواد زائد صنعتی و کشاورزی تشکیل شده‌اند. این مواد در آخرین مرحله و درست زمان دفع به آب یا خاک اضافه می‌شوند و آلودگی آنها را به همراه دارند. البته مهمترین مواد آلوده‌کننده محیط‌زیست شهری را می‌توان همان محصولات صنعتی مانند کالاهای مصنوعی که از مواد پلاستیکی ساخته شده‌اند به‌حساب آورد که این موارد پس از استعمال به‌صورت مواد زائد تجزیه نشدنی در زباله انباشته و در خاک باقی می‌مانند و البته در این میان مقام خطرناک‌ترین زباله‌های شهری به «زباله‌های بیمارستانی» می‌رسد. زباله‌هایی که اکنون در اغلب شهرها جزء لاینفک زباله‌های شهری هستند و خارج از شهر و در دامان طبیعت پراکنده یا دفن می‌شوند.
درباره خطرات زباله‌های شهری و صنعتی باید گفت که در تمام منابع علمی و کتب مربوطه همواره اشاره به ابتلای انسان‌ها به بیماری‌های گوناگون توسط این زباله‌ها شده است. در کتب علمی تعداد باکتری‌های مختلف موجود در خاکروبه خیابان‌ها از 2 تا 40 میلیون به صورت خاص و از 50 هزار تا 10 میلیون به‌طور عموم در هر گرم برآورده شده است. این تعداد باکتری می‌توانند به سادگی موجب بروز بیماری‌های گوناگونی شوند؛ به خصوص اینکه در این مواد انواعی از باکتری‌های مولد وبا، تیفوس و کزاز وجود دارد.
نگاه قانون به زباله‌های بیمارستانی
همان‌طور که گفته شد زباله‌ها برای انسان‌ها خطرات زیادی دارند و قانون به جمع‌آوری آنها توجه ویژه‌ای کرده است. در رأس این زباله‌ها که می‌توانند ناقل بیماری‌های مسری نیز باشد، زباله‌های بیمارستانی قرار دارند. البته تکلیف این زباله‌ها را قانون معلوم کرده است. در سال ۸۳ و زمانی که «قانون پسماندها» در مجلس به تصویب رسید، برای این گروه از زباله‌ها نیز تعیین تکلیف شد. براساس ماده ۲ این قانون و تبصره‌های آن، انواع و اقسام زباله‌ها تعریف شدند و زباله‌های پزشکی در زمره زباله‌های خطرناک قرار گرفتند.
در این قانون متولی جمع‌آوری زباله‌های بیمارستان تولیدکنندگان آن یعنی بیمارستان‌‌ها و درمانگاه‌ها به حساب آمدند؛ به عبارتی وزارت بهداشت باید تکلیف این زباله‌ها و روش‌های جمع‌آوری آنها را تعیین کند. البته اکنون به ۵ روش این زباله‌ها امحا می‌شوند اما به هر حال از جمله مسایلی به‌حساب می‌آیند که محل دعوا و دلخوری حامیان محیط زیست شده است. حق هم دارند زیرا سازمان بازیافت بر اساس پروژه‌هایی که انجام داده به این موضوع رسیده است که در کلان‌شهرهایی مانند تهران که بیش از هفت هزار مرکز پزشکی اعم از مطب، داروخانه، آزمایشگاه، تزریقات، درمانگاه، بیمارستان، رادیولوژی و… وجود دارد و ۲۲ شهر را در خود جای داده است، برخی از این سیستم‌‌ها جوابگو نیست.
لزوم رعایت بهداشت شهری
از زباله‌های خطرناک بیمارستانی که بگذریم به طور کلی هر فعالیتی که منجر به آلودگی شهر شود، ممنوع است؛ حتی اگر در حد به‌موقع بیرون نگذاشتن زباله‌ها باشد. به عبارتی بر اساس ماده 16 قانون مدیریت پسماند و آیین‌نامه اجرایی، در صورت رعایت نکردن شیوه‌نامه‌های مدیریت پسماند، متخلفان به‌حکم مراجع قضایی، برای بار اول در رابطه با پسماندهای عادی (زباله و نخاله ساختمانی) 500 هزار ریال تا 100 میلیون ریال و برای سایر پسماندها (ویژه، خطرناک، بیمارستانی، صنعتی و…) از دو میلیون ریالل تا 100 میلیون ریال و در صورت تکرار، هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ماده محکوم می‌شوند.
بر اساس ماده 20 قانون مدیریت پسماند نیز خودروهای تخلیه کننده پسماند در اماکن غیرمجاز هم علاوه بر مجازات‌های ذکر شده، به یک تا 10 هفته توقف محکوم می‌شوند و در صورتی که محل تخلیه معابر شهری و بین‌شهری باشد، به حداکثر میزان یعنی 10 هفته توقیف محکوم خواهند شد. همچنین توسط شورای اسلامی شهر نیز مجازات‌هایی برای متخلفان تصویب‌شده که علاوه بر تخلف و جریمه، باید هزینه پاک‌سازی محل را نیز پرداخت کنند.
وظایف شهرداری برای تمیز کردن شهر
برابر قانون شهرداری‌ها و در راستای توجه به تمیز کردن محیط‌زیست شهری، این نهاد مکلف است محل‌های مخصوصی برای تخلیه زباله، نخاله و فضولات ساختمانی و مواد رسوبی و فاضلاب‌ها و نظایر آنها تعیین و ضمن انتشار آگهی به اطلاع عموم برساند. محل‌های تخلیه زباله باید خارج از محدوده شهر تعیین شود و محل تأسیس کارخانه‌های تبدیل زباله به کود به تشخیص شهرداری خواهد بود.
ناهید محمدپور
