نگاه حقوقی به پدیده نوظهور حراج اعضای بدن

این‌روز‌ها تا چشم کار می‌کند در هر گوشه گوشه پایتخت کاغذ تبلیغات بر روی دیوار چسبانده شده ولی این بار موضوع تبلیغ رستوران، کلاس‌های آموزشی یا قالیشویی غیرمجاز نیست بلکه حرف از بازی زندگی انسان‌هاست که برایش قیمت تعیین شده و دلالان بسیاری در این میان سود‌کلان می‌برند…

درواقع امروز جامعه ما شاهد معضلاتی است که با وجود اینکه بارها تکرار و موشکافی شده‌ است، باز هم برای آن‌ها افسوس خورده شده و متولیان امر در خواب زمستانی به سر می‌برند. موضوع کلیه‌فروشی و کبد ‌فروشی است که حال جزو معضلات اجتماعی جدی در کشور است که سال‌ها قشر فقیر جامعه را وسوسه کرده تا برای جبران بخشی از هزینه‌های جاری زندگی، یکی از حیاتی‌ترین اعضای وجودشان را در بازار به فروش برسانند و همچنین در این راستا نیز برخی دیگر از افراد سود‌جو و دلال واسطه‌ شده و از احتیاجات افرادی که دچار بیماری هستند و به اعضای بدن نیاز دارند، سوء استفاده می‌کنند.

اگرچه براساس قانون، پیوند اعضاء مجاز دانسته شده است اما تنها عضوی از بدن که در زمان حیات قابل اهدا و پیوند به بیماران دیگر است، کلیه، سلول‌های خونی مغر استخوان و پلاسمای خونی است. در خصوص اهدای سلول‌های مغز استخوان و پلاسمای خونی مشکل زیادی وجود ندارد، در خصوص اهدای کلیه نیز بنیاد امور بیماران خاص مبلغ 15 میلیون تومان و دولت هم یک میلیون تومان به عنوان هدیه، به اهدا کنندگان کلیه اهدا می‌کنند اما در خصوص اهدای سایر اعضای بدن که لزوما باید از طریق بیماران مرگ مغزی پیوند زده شود یا پیوند آن از فرد زنده، منجر به آسیب غیرقابل برگشتی می‌شود، قانونی وجود ندارد. البته در کنار اهدای قانونی کلیه، بازار فروش کلیه از گذشته داغ بوده و امروز رقم‌های متفاوتی برای فروش کلیه از 20 تا 80 میلون تومان مطالبه می‌شود. فروش قرنیه هم که به تازگی باب شده، اگرچه به کوری دائمی فرد منجر می‌شود اما مسئولان وزارت بهداشت معتقدند که چنین پیوندی از انسان زنده امکان پذیر نیست.

با این توصیفات به نظر می‌رسد دلالی اعضای بدن انسان به شغلی برای برخی سودجویان تبدیل شده تا با واسطه گری بین نیازمندان به پول با نیازمندان به پیوند اعضا، سود کلانی را به جیب بزنند؛ البته برای پیشگیری از این جرایم، دستگاه قضایی مسئول نیست و وزارت بهداشت به عنوان متولی بخش سلامت مسئولیت‌های سنگین‌تری در زمینه پیشگیری از وقوع چنین جرایمی دارد. هرچند که دستگاه قضایی نیز در سال‌های اخیر با پرونده‌های قاچاق انسانی و دلالی اعضای بدن، برخوردهای شدید و بدون اغماضی داشته است.

برخورد با متخلفان بدون هیچ‌اغماضی

در این خصوص عباس جعفری‌ دولت‌آبادی، دادستان تهران در پاسخ به این سوال آیا درباره قاچاق اعضای بدن انسان در دادستانی پرونده‌ای تشکیل شده است، گفت:‌ در این زمینه اطلاعی ندارم ولی به طور قطع با هرگونه تخلف برخورد خواهیم کرد. همچنین در این زمینه در نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه‌قضاییه، مطرح شده است که چون اعضاء بدن مال نیست، قابل فروش نیست ولی شخص می تواند آن را در حیات یا ممات به دیگری اهداء کند و در عوض، مالی دریافت کند. اما این امر به هیچ وجه نباید موجب تأخیر اجرای احکام قطعی شود.

به طور کلی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیشگیری از جرم را در اصل یکصد و پنجاه و ششم بطور صریح و در اصل هشتم به صورت غیرمستقیم مطرح کرده است و این موضوع، نشانگر اهمیت و نقش اساسی پیشگیری از جرم به ‌عنوان یکی از ابزارهای مهم کنترل جرایم است. اما برای پیشگیری از این جرم خاص ابتدا لازم است که علت به روز این جرم شناسایی شود. بنابراین موضوعی که باید مورد توجه تمام مسئولان امر و دستگاه‌های ذی‌ربط به ویژه‌ وزارت بهداشت و پلیس نیروی‌انتظامی در این زمینه قرار گیرد، جلوگیری از به خطر افتادن جان انسان‌ها، برخورد با واسطه‌گران و به نوعی دلالان خرید و فروش اعضای بدن انسان‌ها و فرهنگسازی امر اهدای عضو در میان افراد است.

فرهنگ اهدای عضو نهادینه شود

در این زمینه عبدالرحمان رستمیان، نایب رئیس کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس، با یادآوری اینکه هم اکنون تعداد زیادی از بیماران در نوبت دریافت عضو قرار دارند، تصریح کرد: با گسترش فرهنگ اهدای عضو، معضل فروش اعضای بدن و جولان دلالان به حداقل کاهش خواهد یافت. وی با اشاره به امضای تفاهم‌نامه همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و پلیس راهور تهران با هدف ترویج فرهنگ پیوند عضو را اقدامی مناسب و موثر خواند و گفت: به طور حتم گسترش فرهنگ اهدای عضو بیماران مرگ مغزی سبب می شود تا کمتر شاهد فوت بیماران نیازمند، در صف انتظار اهدای عضو باشیم.

نایب رئیس کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس با انتقاد از آمار بالای مرگ مغزی در کشور بر ضرورت ترویج فرهنگ اهدای عضو تاکید کرد و افزود: با وجود آمار بالای مرگ مغزی، فرهنگ اهدای عضو همچنان در کشور به درستی جا نیفتاده؛  البته استقبال خوبی از سوی برخی خانواده های بیماران مرگ مغزی برای اهدای عضو صورت گرفته ولی کافی نیست و با توجه به آمار بالای بیماران نیازمند پیوند عضو نیاز است که افزایش یابد. وی با یادآوری اینکه میزان موفقیت پیوند کبد در کشور بالاتر از 90 درصد است، تصریح کرد: در این زمینه ایران قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته جهان در زمینه پیوند کبد است.

نایب رئیس کمیسیون بهداشت ودرمان مجلس با بیان اینکه با توجه به پیشرفت علم پزشکی هم اکنون پیوند از مرگ مغزی تفاوت چندانی با پیوند از فرد زنده ندارد، افزود: خوشبختانه کشور ما در زمینه پیوند عضو مانند قلب، چشم، کبد، کلیه و .. بسیار موفق عمل کرده و به موازات کشورهای پیشرفته پیشرفت خوبی داشته و همچنان در حال پیشرفت است. رستمیان با تاکید بر ضرورت فرهنگ سازی در خصوص اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی، تصریح کرد: لازم است فرهنگ سازی مناسبی از سوی صداوسیما، دستگاه های ذی ربط و رسانه‌ها برای گسترش فرهنگ اهدای عضو در کشور انجام شود. نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، ادامه داد: با ترویج فرهنگ اهدای عضو، همه پیوندها از بیماران مرگ مغزی انجام، معضل خرید و فروش عضو رفع و دست دلالان و سودجویان نیز قطع می شود.

انسیه آبشاری