با چک‌های برگشتی خود چه کنیم؟ مطمئنا در این اوضاع اقتصادی شما هم حداقل یکبار به این مشکل برخوردید که چکی که در دست دارید وصول نشود و برگشت بخورد و شما بمانید و یک طلب نقد نشده و یک دنیا گرفتاری.
چک پراستفاده‌ترین سند تجاری در معاملات بین مردم محسوب می‌شود. ما برای خرید یک مال، پرداخت قسط بانکی، ضمانت و حتی هزینه‌های خردی مثل شهریه مدرسه و دانشگاه چک صادر می‌کنیم.
برای پیگیری و در نهایت مطالبه چک برگشتی 3 راه پیش رو ماست:
اول) از طریق مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک (واحد اجرا): از آن‌جایی که صادرکننده چک بلامحل اموالی به نام خود ثبت کرده است، در صورت عدم وصول چک او می‌توان با مراجعه به اداره ثبت و ارائه درخواست و مدارک لازم باقی‌مانده یا تمام مبلغ چک خود را مطالبه کند. نکته‌ای که باید به یاد داشته باشید این است که در این روش مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک به صورت گواهی ارائه شود.
این روش سریع است و مشکل شما را در کمترین زمان ممکن حل می‌کند اما دو ایراد عمده دارد؛ یکی اینکه بسیار هزینه‌بر است. برای درخواست پیگیری از اداره ثبت شما باید مبلغ خیلی بیشتری نسبت هزینه دادرسی در دادگاه واریز کنید و زمانی استفاده از این روش به درد می خورد که مبلغ چک شما به قدری باشد که ارزش چنین هزینه کردنی را داشته باشد و دوم آن که در مواردی کاربرد دارد که صادرکننده چک بلامحل مال و اموالی به نام خود ثبت شده داشته باشد که بتوان از طریق اداره ثبت استعلام کرد. این درحالی است که در بسیاری از مواقع شخص بدهکار یا توان مالی صاحب ملکیت شدن را ندارد یا به قصد فرار از دین اموال خود را به نام شخص دیگری زده است.
دوم) طرح دادخواست حقوقی نزد دادگاه حقوقی: شما به راحتی می‌توانید با برگشت زدن چک نزد بانک و اقامه دعوی در دادگاه حقوقی، از صادرکننده شکایت کرده و مطالبات خود را وصول کنید.
این راه اگرچه بسیار شایع و مرسوم است اما بسیار زمانبر است. تا دادخواست شما تایید شود و به طرفین ابلاغ شود تا برای رسیدگی در جلسه دادگاه حاضر شوند و بعد از آن نوبت به دفاعیات و قرارها و بررسی‌ها می‌رسد. بعد از صدور حکم ممکن است تجدیدنظرخواهی شود و برای یک چک شما چندین ماه منتظر حکم قطعی و اجرائیه بمانید. در کنار مدت زمان طولانی که وجود دارد، این راه هم مانند راه قبلی هزینه‌بر است و برای طرح دادخواست شما ابتدا باید هزینه دادرسی را پرداخت کنید در صورتیکه نتیجه هنوز مشخص نیست و معلوم نیست چک شما کی نقد خواهد شد.
سوم) طرح شکایت کیفری: قبل از تصویب قانون صدور چک با اصلاحات مصوب سال 1397، صدور چک بلامحل بسیار رایج بود. هرچند که الان هم دعوی وصول چک برگشتی زیاد است اما از آن‌جایی که این عمل جرم‌انگاری شد و به موجب قانون صدور چک جدید، برای صدور چک بلامحل 3 مجازات در نظر گرفته شده است، آمار این جرم پایین آمده است. مجازات‌ها به شرح زیر خواهد بود.:
اگر مبلغ چک شما کمتر از ده میلیون ریال باشد: حبس تا حداکثر شش ماه.
اگر مبلغ چک از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال باشد: از شش ماه تا یک سال حبس.
و در نهایت چک‌هایی با مبلغ بیش از پنجاه میلیون ریال: حبس از یک تا دو سال به علاوه ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال برای صادرکننده.
باید توجه داشته باشید که چک در صورتی جنبه کیفری پیدا می‌کند که گواهی عدم پرداخت توسط بانک صادر شده باشد. این گواهی در مواردی مانند نبود پول یا کمبود پول در حساب یا به قول معروف بی‌محل بودن حساب، صدور چک از حساب مسدود شده توسط مراجع قضایی، در صورت دستور عدم پرداخت چک توسط خود صاحب حساب و یا تنظیم چک به شکل نادرست (شامل قلم خوردگی، عدم مطابقت امضا و مغایرت مبلغ به عدد و حروف) صادر می‌شود.
اگر چک برگشتی بابت تنضمین اجرای تعهد و قرارداد، یا به صورت سفید امضا و یا بدون تاریخ و اصطلاحا وعده‌دار صادر شده باشد، جنبه کیفری ندارد و قابل شکایت کیفری نخواهد بود.
طرح شکایت کیفری هزینه دادرسی بسیار ناچیزی دارد و رسیدگی به دعاوی کیفری از آن‌جایی که جنبه حفظ نظم عمومی دارد بسیار سریعتر از دادگاه حقوقی می‌باشد اما همانطور که گفته شد با استثناهایی همراه است.
دارنده چک برگشتی باید ظرف 6 ماه از تاریخ سررسید چک، اقدام به دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک کند و ظرف 6 ماه هم از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت کیفری خود را مطرح کند. عدم رعایت موعدهای قانونی راه را برای طرح شکایت و وصول آن از طریق دادگاه کیفری می‌بندد.
طرفین دعوی در مورد صدور چک بلامحل شامل شاکی یعنی اولین ارائه‌کننده چک به بانک (همان کسی که پشت چک را امضا می‌کند) و متشکی‌عنه یعنی صادرکننده چک (و نه صاحب حساب) می‌باشد. شاکی برای طرح دعوی خود باید به دادگاه محلی مراجعه کند که گواهی عدم پرداخت بانک در آن‌جا صادر شده است.
بررسی اصلاحات قانون صدور چک
در قانون صدور چک که چندی پیش اصلاح شد شرایطی از جانب قانون‌گذار پیش‌بینی گردید تا همکاری بین قوه قضایه و بانک مرکزی افزایش یابد ضمن آن که با ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد، از تکرار صدور چک بلامحل بیشتر جلوگیری شود.
در ابتدا تاکید می‌کنیم که چک‌های قدیمی صادر شده یا نشده چه در گردش باشند و چه نباشند، شامل این اصلاحات نیست.
برای دسترسی اطلاعات هر چه سریعتر، ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد از طریق اسکن بارکد الزامی خواهد شد و همین امر ما را از پشت‌نویسی چک‌ها بی‌نیاز می‌سازد. در قدم اول صادرکنندخ چک در اپلیکیشن صیاد، بارکد چک را اسکن می‌کند و با ورود اطلاعات بانکی، هویت وی احراز و مبلغ، اطلاعات گیرنده و تاریخ توسط وی تعیین می‌شود.
بعد از آن این دریافت‌کننده است که باید بارکد را در اپلیکیشن مخصوص اسکن کند و هویت وی از طریق شماره کارت احراز خواهد شد تا بتواند اطلاعات چک دریافتی را ببیند و در صورت نیاز به دیگری منتقل کند.
به جز اپلیکیشن مخصوص سامانه صیاد، مراجعه افراد به بانک و یا ارسال کد چک به سامانه پیامکی مخصوص راه‌های دیگری است که برای وارد کردن یا مشاهده اطلاعات چک، مهیا شده است.
ضمن آن که اگر چک برگشت خورد و گواهی عدم پرداخت صادر شد، وجود این سامانه و کد مخصوص برای استفاده قضات و افراد و ارتباط با بانک مرکزی آسان‌تر باشد.
نکته مثبت این اصلاحیه آن است که هر فردی که چک برگشتی داشت، نمی‌تواند تسهیلات و یا وام بانکی دریافت کند تا به مسئله چک برگشتیش رسیدگی شود. در کل این اصلاحیه به سمت و سویی می‌رود که سرمایه طلبکار حفظ شود که در وضعیت فعلی اقتصادی کشور گام مهمی است.
