سربازی
خدمت سربازی که در کشور ما با عنوان مقدس از آن یاد می‌کنند، در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران یک وظیفه اجباری بر دوش آقایان 18 تا 50 ساله است. هر چند که بسیاری از آقایان، خدمت سربازی را تلف کردن 2 سال از عمر و جوانی خود آن هم درست در بازه‌ای که باید بیشتر کار کنند و بیشتر درس بخوانند، می‌دانند اما چون یک طرح همگانی و اجباری است چاره‌ای جز شرکت در آن ندارند.
معافیت‌های سربازی
سربازی شامل معافیت‌های موقت و دائمی متنوعی می‌شود. رایج‌ترین معافیت موقتی که پسران جوان از آن استفاده می‌کنند، معافیت تحصیلی است که بعد از 18 ساله شدن و با ورود به دانشگاه آن را دریافت می‌کنند و عده‌ای برای تمدید این معافیت به مقاطع بالاتر نیز دست پیدا می‌کنند.
معافیت‌های دائمی هم وجود دارد که اگر شخصی مشمول این شرایط شود، با دریافت کارت معافیت برای همیشه از شرکت در خدمت سربازی کنار گذاشته میشوند. برخی از این شروط باید به وسیله کادر پزشکی مخصوص احراز شود؛ مثلا اگر کسی از بیماری‌ها و ناتوانی‌های جسمی و یا روانی خاصی رنج می‌برد که فعالیت سنگین زندگی او را مختل می‌کند و برایش خطرناک است، در صورت احراز شرایط نیازی به سرباز شدن ندارد.
به جز معافیت تحصیلی و معافیت پزشکی، معافیت‌های دیگری هم وجود دارد که بسته به شرایط فردی و خانوادگی مرد می‌باشد. برای مثال اگر وی تنها فرزند ذکور و کفیل پدرش باشد که پدر سن بالایی داشته باشد، همین مسئله در مورد مادر و خواهر و برادر کم سن و سال نیز وجود دارد. در صورتی که همسرش فوت کرده باشد و فرزندان صغیرش به او نیاز داشته باشند یا فرزند دیگری در همان خانواده در راه سربازی جان باخته باشد، همه این‌ها موجبات معافیت دائمی را برای فرد فراهم می‌کند.
اگر شخصی مشمول هر نوع معافیت دائم یا موقتی می‌باشد باید زودتر برای تعیین وضعیت خود اقدام کند، در غیر این صورت مشمول غیبت اولیه می‌شود. یعنی اگر کسی مشمول سربازی است و برای رفتن اقدامی نمی‌کند، مشمول غیبت است و جریمه غیبت به او تعلق می‌گیرد.
نوعی دیگر از غیبت وجود دارد و آن هم برای زمانی است که سرباز، برای مدت معینی به مرخصی فرستاده شود و بعد از اتمام مدت مذکور، بهمحل خدمت خود باز نگردد. اگر غیبت وی کوتاه باشد، حکم او غیبت در زمان انجام وظیفه است ولی اگر او دیگر بازنگردد یا بازگشتش بسیار طول بکشد، وی سرباز فراری محسوب می‌شود.
سرباز فراری بودن موقعیتی به نسبت سخت‌تر با تنبیه سنگین‌تری نسبت به غیبت از سربازی است. اگر شخصی در محل خدمت خود بدون هماهنگی و کسب اجازه از مافوق، پست خود را ترک کند، سرباز فراری خواهد بود.
مجازات قانونی و نظامی که برای سرباز فراری در نظر گرفته شده است، بیشتر و بدتر از مجازات غایبین از خدمت سربازی است.
دادسرا و دادگاه صالح
به امور غایبین سربازی، یعنی کسانی که برای معافیت تعیین تکلیف نکرده‌اند یا خود را برای خدمت معرفی ننموده‌اند، در دادسرای عمومی و انقلاب و بعد از آن دادگاه کیفری دو رسیدگی به عمل می‌آید و با آنان مانند مردم عادی برخورد می‌شود. چون این افراد هنوز سرباز نشده‌اند هرچند که مشمول خدمت سربازی باشند.
در مقابل، رسیدگی به امور سربازهای فراری، در صلاحیت دادسرای نظامی و پس از آن دادگاه نظامی دو می‌باشد. چرا که این افراد به نوعی عضوی از جامعه نظامیان کشور به حساب می‌آیند.
مجازات غیبت و فرار از سربازی
ماده 10 قانون نظام وظیفه عمومی، افرادی را که برای معافیت یا معرفی خود به سازمان نظام وظیفه اقدامی نکرده‌اند و به نوعی غایب هستند، از برخی تسهیلات محروم می‌نماید تا آنان برای رفع موقعیت فعلی، اقدامی به عمل آورند.
این تسهیلات شامل:
- ممنوعیت دریافت وام و تسهیلات کمک‌های کشاورزی، دامداری، صنعتی و مسکن از طریق بانک‌ها و موسسات دولتی و وزارتخانه‌ها؛
- ممنوعیت کاندید شدن برای انتخاب مجلس شورای اسلامی و دیگر شوراها و انجمن‌ها؛
- ممنوعیت دریافت گواهینامه و مدرک تحصیلی، تمدید گواهینامه، تعویض پلاک و… از مراکز و وزارتخانه‌های مربوطه و
- ممنوعیت هر نوع استخدام در نهادهای دولتی و موسسات وابسته.
البته در سال 97 قانون جدیدی از سوی راهنمایی و رانندگی تصویب شد که آقایان نیاز به ارائه کارت پایان خدمت، گواهی اشتغال به تحصیل یا معافیت برای دریافت گواهینامه ندارند.
فرار از خدمت سربازی به نسبت غیبت، ضمانت اجرای سنگین‌تری دارد و به نسبت پرونده هر سرباز فراری ممکن است شامل مجازات حبس، جزای نقدی و اضافه خدمت شود. پس برعکس مورد قبل این افراد ضمانت اجرای کیفری خواهند داشت.
بنا بر ماده ۵۹ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح هرگاه سربازی در زمان صلح بیش از پانزده روز متوالی مرتکب غیبت و عذر موجهی نداشته باشد فراری محسوب و چنانچه دستگیر شود به حبس از سه ماه تا یک سال یا سه ماه تا یک سال اضافه خدمت محکوم می‌شود.
قانون نه تنها شخص غایب را مجازات می‌کند، بلکه حتی کارفرمایانی که این افراد را استخدام نموده‌اند را تنبیه خواهد کرد. جریمه این افراد این جریمه برای بار اول، معادل هزینه سالانه یک سرباز خواهد بود. اما چنانچه بار دوم باشد، علاوه بر جریمه به سه ماه انفصال خدمت نیز مجازات می‌شود و در مرتبه سوم و بالاتر همراه با جریمه، به انفصال از خدمات دولتی نیز مجازات خواهد شد.
ماده ۶۰ این قانون هم می‌گوید سرباز فراری در زمان صلح هرگاه شخصا خود را معرفی نماید و مشغول خدمت شود؛ مجازات‌های زیر در انتظارش خواهد بود:
- اگر برای اولین بار مرتکب فرار از خدمت شده و ظرف مدت شصت روز از شروع غیبت خودش را معرفی کند بدون ارجاع پرونده به مرجع قضایی در مقابل هر روز غیبت و فرار، دو روز به خدمت دوره ضرورت آنان افزوده می‌شود؛ این اضافه خدمت حداکثر سه ماه خواهد بود.
- چنانچه پس از مدت ۶۰ روز خود را معرفی کنند و یا سابقه فرار از خدمت داشته باشند به حکم دادگاه به حبس از دو تا شش ماه محکوم میشوند.
- چنانچه در زمان جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا هنگامی که یگان مربوط در آماده باش رزمی باشد و ظرف حداکثر دو ماه از تاریخ شروع جنگ یا بسیج و فراخوان عمومی یا اعلام آماده باش رزمی خود را معرفی کنند از تعقیب و کیفر معاف خواهند بود.
مطابق تبصره این ماده، درصورتی که معرفی پس از این مدت باشد حکم فراری در زمان جنگ را خواهند داشت.
درباره مشمولانی که غیبت اولیه سربازی آنها در زمان صلح از یک سال و در زمان جنگ از دو ماه تجاوز کند، علاوه بر خدمت، سرباز فراری به حساب خواهند آمد و به مراجع قضایی معرفی میشوند.
میزان جریمه نقدی برای غایب، سرباز فراری و کارفرمای خاطی متناسب با نرخ جدید بانک مرکزی در هر سال متفاوت خواهد بود. ضمن آن که قانون جدید تصویب شده، بخشش اضافه خدمت یا جریمه ریالی را به هیچ وجه نمی‌پذیرد.
خرید خدمت
در پایان به مهمترین پرسشی که برای هر مشمول سربازی پیش می‌آید پاسخ می‌دهیم. آیا خرید خدمت و دریافت کارت پایان خدمت امکان‌پذیر است؟
یکی دیگر از تحولات قانون جدید این است که خرید خدمت را به هر نحوی ممنوع اعلام کرده است و با کسانی که به صورت غیر قانونی اقدام به این کار می‌کنند، برخورد شدیدی خواهد کرد و آن کارت پایان خدمت یا معافیت هم فاقد اعتبار قانونی می‌باشد.
