مالیات بر درآمد چیست و میزان مالیات بر درآمد در سال ۱۴۰۰ چقدر است؟

مالیات بر درآمد یکی از منابع تامین مالی بودجه دولت است که مطابق قانون بر درآمد افراد حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرد. دولت‌ها در هر جامعه‌ای برای برآورده کردن نیازهای عمومی و ارائه خدمات به مردم، اقدام به جمع‌آوری مالیات می‌کنند.

مالیات یک مسئله با ریشه تاریخی است که در طول زمان ادامه یافته و پیشرفته‌تر شده است به طوری که در بسیاری از جوامع رشته و دروس اختصاصی حقوق مالیات و حتی وکیل مالیاتی داریم. ضمن آن که فرار مالیاتی و عدم پرداخت مالیات به موقع نیز در قانون جرم‌انگاری شده است و همین موضوع اهمیت و جایگاه مالیات را به خوبی نشان می‌دهد.

در کشورهایی مانند کشورهای اروپایی میزان مالیات بر درآمد بسیار بالا است به طوری که فاصله طبقاتی میان یک پزشک و کارگر آن چنان به چشم نمی‌خورد. البته در این جوامع مالیات‌های دیگری مانند مالیات بر دارایی نیز نرخ بالایی دارد. به چنین سیستمی مالیات تصاعدی می‌گویند که هرچقدر درآمد افراد بالاتر رود، مالیاتی بیشتری از آنان گرفته خواهد شد.

در نظام حقوقی ایران نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی مانند شرکت‌ها اصولا یکسان است و این مقدار در ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم 25 درصد از درآمد سالیانه در نظر گرفته شده است اما برای افراد حقیقی هر ساله با توجه به تورم و دیگر موارد به صورت تصاعدی بالا می‌رود. در واقع افراد چه حقیقی و چه حقوقی باید میزان درآمد سالیانه خود را به موجب اظهارنامه مالیاتی گزارش دهند تا برای مبلغ مالیات آنان تصمیم‌گیری شود.

درصد مالیات پرداختی اشخاص حقیقی و حقوقی

همانطور که گفته شد درآمد شرکت‌ها و سایر اشخاص حقوقی ناشی از فعالیت‌های اصلی از منابع متعدد داخل یا خارج کشور در طول یک سال جمع می‌شود و بعد از حساب کردن زیان‌ها و معافیت‌ها به طور مجزا، 25 درصد از مانده درآمد مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خواهد شد.

ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم در مورد مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی گروه‌بندی درآمدی انجام داده است که نرخ هر کدام با دیگری متفاوت است:

۱ـ تا میزان پانصد میلیون (۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ پانزده درصد (۱۵%)

۲ـ نسبت به مازاد پانصد میلیون (۵۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا میزان یک میلیارد (۱.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست درصد (۲۰%)

۳ـ نسبت به مازاد یک میلیارد (۱.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵%)

انواع مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد انواع مختلفی دارد. در واقع بسته به اینکه این درآمد چه برای اشخاص حقوقی و چه حقیقی از چه راهی حاصل شده است، با یکدیگر متفاوت می‌شود و تبع نرخ‌های متفاوتی هم خواهد داشت. ما در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین مالیات‌های بر درآمد خواهیم پرداخت.

مالیات بر درآمد مشاغل

مشاغل مطابق قانون مالیات‌های مستقیم به کسبه، اصناف، پیشه‌وران، صاحبان حرف، کارگاه‌های تولیدی، صاحبان کارخانه‌ها و صنعت‌گرانی گفته می‌شود که یا به صورت انفرادی و حقیقی و یا حقوقی و در قالب مشارکت گروهی مشغول به کار هستند. افرادی که به این مشاغل آزاد مشغول هستند و در ایران درآمدی کسب می‌کنند، مشمول پرداخت مالیات بر درآمد می‌باشند.

طبق تقسیم بندی ماده 95 قانون مالیات‌های مستقیم، صاحبان مشاغل در یکی از گروه‌های زیر قرار می‌گیرند.

گروه الف: صاحبان مشاغلی که مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر و روزنامه و کل هستند.

گروه ب: صاحبان مشاغلی که بر حسب قانون مالیات‌های مستقیم مکلف به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر درآمد و هزینه هستند.

گروه ج: صاحبان مشاغلی که مشمول مقررات بندهای (الف) و (ب) فوق نیستند و مکلفند صورت خلاصه وضعیت درآمد و هزینه خود را طبق نمونه‌های تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی نگهداری کنند.

اما مصادیق هر کدام از این گروه‌ها، چه مشاغلی می‌باشد؟

مشاغل گروه الف:

مشاغل زیر ملزمند زیر نظر اتحادیه‌های صنفی خود، خرید و فروش، هزینه‌ها و هر فعالیت مالی که در طول سال دارند را در دفاتر روزنامه و کل ثبت نمایند. مطابق قانون تجارت در پایان هر سال این درآمدها و مخارج باید جمع‌بندی شود و با استناد به این دفاتر اظهارنامه مالیاتی پر شود.

مشاغل گروه الف شامل:

1. دارندگان کارت بازرگانی و کلیه وارد کنندگان و صادرکنندگان
2. صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آن‌ها جواز تاسیس و پروانه بهره برداری از وزارتخانه ذیربط صادر شده یا می‌شود.
3. بهره برداران معادن
4. صاحبان موسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره ای، انفورماتیک، رایانه ای اعم از سخت افزار و نرم افزاری و طراحی سیستم.
5. صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیر انتفاعی، دانشگاه‌ها و آموزش عالی.
6. صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان.
7. صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.
8. بنکداران، عمده فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخی و وارداتی و صاحبان انبارها
9. نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
10. صاحبان موسسات حمل و نقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری
11. نمایندگان موسسه‌های تبلیغاتی و بازاریابی

مشاغل گروه ب:

گروه ب آن دسته از کسب و کارها و اصتافی هستند که باید درآمدها و هزینه‌های سالیانه خود را در دفتر درآمد و هزینه ثبت نمایند. ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم در این باره می‌گوید در پایان هر سال از این دفاتر استخراج مالی به عمل می‌آید و مطابق آن اظهارنامه مالیاتی از سوی افراد شاغل باید پر شود که هر ساله تا پایان تیرماه مهلت تسلیم دارد. این دفاتر مانند دفاتر کل و روزنامه باید مطابق ضوابط مقرر در قانون تجارت تکمیل شود و ممهور به مهر مامور دولتی باشد.

مشاغل گروه ب مطابق تقسیم‌بندی قانونی عبارتند از:

1. چاپخانه داران، لیتوگرافی، صحاف‌ها، ارائه دهندگان خدمات چاپ
2.  صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای
3. دلالان، حق العمل کاران و کارگزاران
4. صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
5. صاحبان مراکز فرهنگی، هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه ای و انجمن‌های صنفی و تخصص
6. صاحبان میهمان سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها
7. صاحبان مشاغل فیلم برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمائی
8. صاحبان تالارهای پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف
9. صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها
10. صاحبان کارگاه‌های صنعتی
11. صاحبان مشاغل ساختمانی، تاسیسات فنی و صنعتی نقشه کشی، نقشه برداری، محاسبات فنی و نظارت
12. وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی، حسابدار رسمی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی
13. محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند.
14. پزشکان، دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
15. صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌های فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، سیتی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و دیگر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و غیر طبی
16. صاحبان دفاتر اسناد رسمی
17. صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل و بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل
18. سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر
19. عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات

مشاغل گروه ج:

گروه ج در واقع مجموع سایر مشاغلی است که در دو گروه قبلی جا نگرفته است. این گروه از مشاغل نیازی به نگهداری و تنظیم دفاتر درآمد و هزینه و غیره نیستند و اظهارنامه مالیاتی آنان مطابق قوانین سازمان مالیات کشور تنظیم خواهد شد.

مشاغلی مانند اعضای اتحادیه‌های صنفی که به شغل خواربار فروشی، قصابی، خرازی، کفاشی و کفش فروشی، عکاسی، بزازی، خیاطی، آرایشگری، قنادی و شیرینی فروشی و مشاغلی از این قبیل اشتغال دارند همگی در این دسته جای دارند.

قانون مالیات‌های مستقیم در مورد نحوه تنظیم اظهارنامه مالیاتی مشاغل گروه ج تصریح می‌کند که باید جمع فروش کالاهای خود را در پایان هر ماه و همچنین جمع درآمد و خدمات دریافتی را محاسبه کرده و خریدهای ماهانه و سایر هزینه‌ها را نیز ثبت نمایند.

مالیات بر درآمد حاصل از املاک

مالیات بر درآمد صرفا شامل درآمد حاصل از مشاغل مختلف نیست بلکه ممکن است افراد حقوقی و حقیقی از مالکیت املاک و مستغلات خود و در نتیجه اجاره آن‌ها درآمدی کسب کنند. ماده 53 قانون مالیات‌های مستقیم در این باره می‌گوید درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می گردد عبارت است از کل مال الاجاره اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر 25  درصد بابت هزینه ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره. مبنای تعیین میزان اجاره هم اجاره‌نامه رسمی است که اگر تقدیم نشود یه اصلا تنظیم نشده باشد نرخ عرفی منطق با توجه به نظر مشاورین املاک منطقه محاسبه می‌شود. مالک و یا مالکین مانند صاحبین مشاغل هر ساله تا پایان تیرماه درآمد اجاره خود به همراه سایر متعلقات را به اداره امور مالیات تسلیم نمایند.

مالیات بر املاک و مستغلات شامل معافیت‌هایی هم می‌شود. طبق تبصره 1 ماده 3 قانون مالیات‌های مستقیم، محل سکونت پدر و مادر یا همسر یا فرزند یا اجداد همچنین محل سکونت افراد تحت تکفل مالک اجاری تلقی نمی‌شود مگر این‌که به‌موجب اسناد و مدارک ثابت گردد که اجاره پرداخت می‌شود در صورتی‌که چند واحد مسکونی محل سکونت مالک و یا افراد مزبور باشد یک واحد برای سکونت مالک و یک واحد مسکونی برای هر یک از افراد مذکور به انتخاب مالک از شمول مالیات موضوع اجاره معاف هستند؛ یعنی چنانچه مالک دارای 4 واحد مسکونی و سه فرزند بالغ باشد می‌تواند یک واحد برای خود فرزندان یک واحد تخصیص دهد و از شمول مالیات اجاره معاف باشد. مالیات بر درآمد مختص به تمامی افراد حقوقی و حقیقی است که مالک عین یا سرقفلی ملک هستند که برای به اجاره گذاشتن و یا نقل و انتقال آن باید مالیات پرداخت کنند.

مالیات بر درآمد وکلای دادگستری

وکلای دادگستری پس از دریافت یک پرونده، با دریافت حق الوکاله و الصاق تمبر مشمول پرداخت مالیات می‌شوند. ضمن آن که برای تمدید سالانه پروانه خود نیز باید مالیاتی پرداخت کنند و این شامل پروانه کارآموزی وکالت نیز می‌شود. مالیات حق الوکاله در دعاوی مالی معادل 5 درصد حداقل حق الوکاله است و در سایر دعاوی هم با اختلاف کمتر حدودا همین میزان می‌باشد.

سایر درآمدها مانند درامد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور،صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها،باغات اشجار از هر قبیل و نخلیات از پرداخت مالیات معاف است و این در راستای حمایت از تولید داخلی و کمک به چرخیدن چرخ اقتصادی برای صاحبین این مشاغل در اقصی نقاط کشور است.

درآمد اتفاقی، یعنی آن دسته از درآمدهایی که اشخاص حقیقی و حقوقی از راه معاملات بلاعوض و محابات کسب کرده‌اند، مطابق ماده 119 قانون مجازات‌های مستقیم، ارزش معاملاتی آنان محاسبه و سپس مشمول کسر مالیات می‌شوند.

درآمدهای زیر به استناد ماده 127 قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات اتفاقی نمی‌شوند:

1. کمک‌های نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه یا عام المنفعه یا وزارتخانه‌ها یا موسسات دولتی و شرکت‌های دولتی یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی پس از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.
2. وجوه یا کمک‌های مالی اهدائی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش سوزی و یا حوادث غیر مترقبه.
3. جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت می‌نماید.

درآمدهای معاف از مالیات

ماده 91 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدهای زیر را از پرداخت مالیات معاف کرده است:

1. رؤسا و اعضای مأموریت‌های سیاسی خارجی در ایران و رؤسا و اعضای هیأت های نمایندگی فوق‌العاده دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت متبوع خود به‌شرط معامله متقابل و همچنین رؤسا و اعضای هیأت های نمایندگی سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی آن در ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و مؤسسات مزبور درصورتی‌که تابع دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند.
2. رؤسا و اعضای مأموریت‌های کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان مؤسسات فرهنگی دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دول متبوع خود به‌شرط معامله متقابل.
3. کارشناسان خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک‌های بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دول خارجی و یا مؤسسات بین‌المللی به ایران اعزام می‌شوند نسبت به حقوق دریافتی آنان از دول متبوع یا مؤسسات بین‌المللی مذکور.
4. کارمندان محلی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت جمهوری اسلامی ایران درصورتی‌که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به‌شرط معامله متقابل.
5. حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده‌نشده که در موقع بازنشستگی یا ازکارافتادگی به حقوق‌بگیر پرداخت می‌شود.
6. هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل.
7. مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان‌قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورداستفاده کارگران قرار می‌گیرد.
8. وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
9. عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعاً معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده ۸۴ این قانون.
10. خانه‌های سازمانی که با اجازه قانونی یا به‌موجب آیین‌نامه‌های خاص در اختیار مأموران کشوری گذارده می‌شود.
11. وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آن‌ها مستقیماً یا به‌وسیله حقوق‌بگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.
12. مزایای غیر نقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده ۸۴ این قانون.
13. درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات و جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و آزادگان.
14. وضعیت مالیات بر درآمد ۱۴۰۰

میزان مالیات بر درآمد در سال 1400

مطابق بودجه دولتی مصوب مجلس در سال جاری، وضعیت مالیات بر درآمد و حقوق کارکنان دولتی و غیر دولتی به شرح زیر است:

1. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها تا 4 میلیون تومان است و در سال به 48 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان مالیاتی جایی نمی‌گیرند و با نرخ صفر درصد، از پرداخت مالیات معافند.
2. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها از 4 تا 8 میلیون تومان است و در سال 48 تا 96 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان اول مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 10 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان مشمول پرداخت مالیات هستند.
3. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها از 8 تا 12 میلیون تومان است و در سال 96 تا 144 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان دوم مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 15 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان می‌بایست مالیات پرداخت کنند.
4. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها از 12 تا 18 میلیون تومان است و در سال 144 تا 216 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان سوم مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 20 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان ملزم به پرداخت مالیات بر درآمد خود هستند.
5. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها از 18 تا 24 میلیون تومان است و در سال 216 تا 288 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان چهارم مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 25 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان مشمول پرداخت مالیات هستند.
6. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها از 24 تا 32 میلیون تومان است و در سال 288 تا 384 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان پنجم مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 30 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان باید مالیات بدهند.
7. افرادی که درآمد ماهانه آن‌ها بیش از 32 میلیون تومان است و در سال بیش از 384 میلیون تومان می‌رسد؛ در پلکان ششم مالیاتی قرار می‌گیرند و با نرخ 35 درصد نسبت به مازاد 4 میلیون تومان مالیات بر درآمد آن‌هاست.