هر فردی مالک اموال خود است و همه گونه تصرفی در آن ها می تواند انجام دهند و حتی می تواند برای اموال خود بعد از مرگش تعیین تکلیف کند و آن اموال را به دیگران انتقال دهند. مالکیت اشخاص بر اموالشان بعد ازمرگ، کمی محدودتر خواهد شد و متوفی اختیار دارد نسبت به ثلث اموال خود تعیین تکلیف کند که این انتقال مال و یا سپردن امور به شخصی توسط متوفی در قالب و چارچوب وصیت نامه انجام می گیرد.
بعد از مرگ شخص، برای تعیین تکلیف اموال و مطالبات متوفی، وراث باید ابتدا به سراغ وصیت نامه او بروند که معمولا در صورتی که وصیت نامه ای از فرد متوفی وجود داشته باشد، چنین عملی را انجام می دهند. در مواردی نیز عدم تنفیذ وصیت نامه پیش خواهد آمد.
گاهی امکان دارد در وصیت نامه اعمال و رفتاری از وراث خواسته شده باشد که وراث مایل به انجام آن نیستند یا طی وصیت نامه، متوفی مالی را به دیگری انتقال داده است که وراث راضی به این انتقال نبوده اند، در این حالت به وصیت نامه تنظیم شده توسط متوفی اعتراض می‌نمایند و حتی ممکن است، خواسته های مطالبه شده توسط متوفی نامشروع بوده و قانونی نباشد و یا وراث قادر به انجام برخی وصایا نباشند که ممکن است موجب ابطال وصیت نامه و یا تقاضای ابطال آن از سوی ورثه یا برخی افرد ذینفع گردد. در این مقاله سعی شده موارد مذکور را مورد بررسی قرار دهیم.
آیا امکان محرومیت وراث از ارث در وصیت نامه ممکن است؟
هیچ پدر یا مادری نمی تواند فرزندان خود را از ارث محروم نمایند ، این امر که برخی از اشخاص در ضمن وصیت نامه خود به آن اشاره می نمایند اصلا وجاهت قانونی ندارد، فرزندان هر اقدامی که انجام داده باشند ، قاتل باشد یا معتاد یا هر چیز دیگری، استحقاق دریافت ارث را دارند و محرومیت آنان از ارث در ضمن وصیت نامه ممکن نیست.
بطلان وصیت نامه چه معنا ومفهومی دارد؟
هنگام تنظیم وصیت نامه توسط متوفی، در نظر گرفتن برخی اصول کلی و ماهیتی لازم و ضروری است. از جمله آن قوانین و قواعد که در شکل گیری وصیت نامه نیاز است، این است که شخص متوفی نباید بیش از ثلث اموال خود را به دیگری انتقال دهند. در چنین شرایطی اگر متوفی از این قواعد و قوانین پیروی ننماید، چون خود متوفی دیگر وجود و حضور ندارد، گاها ممکن است بین وراث و یا بین وراث با موصی له اختلافاتی بروز نماید و مفاد موجود در وصیت نامه مورد قبول وراث نبوده و موجب اختلاف گردیده و نسبت به آن اعتراض گردد.
چنانچه وراث نسبت به وصیت نامه اعتراض داشته و آن را قبول ننمایند و یا ادعای غیر مقدور بودن و غیر مشروع بودن آن را داشته باشند، باید برای اثبات ادعای خود مبنی بر غیر مشروع و غیرقانونی بودن وصیت نامه دلایل و بینه خود را بیان دارند. زیرا که در این خصوص اصل بر این می باشد که وصیت نامه ها صحیح و نافذ هستند، مگر آنکه خلاف آن ثابت گردد که دلیل این امر هم، قاعده صحت می باشد. بنابراین کلیه وصیت نامه ها نافذ بوده، مگر آنکه ادعای خلاف آن ارائه گردد، که البته آن ادعا هم باید اثبات شود.
در چه مواردی وصیت نامه قابل ابطال است؟
همانگونه که ذکر شد وصیت نامه قواعد و اصول کلی و ماهوی خاص خود را دارد که نگارنده آن وصیت نامه ملزم به رعایت آن قوانین و اصول است. در صورت عدم رعایت این موارد، موجبات ایجاد اختلاف و دعوا بین ورثه و یا فی مابین ورثه و موصی له را فراهم می گردد که حتی امکان دارد باعث بطلان یا ابطال وصیت نامه گردد از جمله این قواعد و اصولی که عدم توجه و رعایت آن ها می تواند منجر به ابطال وصیت نامه شود به شرح زیر است:
- ممکن است متوفی، در ضمن وصیت نامه خود اعلام کند که تعدادی از وراث از حق ارث محروم هستند. چنین وصیتی باطل خواهد بود.
- اگر شخصی خودکشی کرده باشد و بعد از آن اقدام به تنظیم وصیت نامه نموده باشد، وصیت نامه وی و مفاد موجود در آن باطل خواهد بود.
- عدم اهلیت متوفی موجب بطلان وصیت نامه است. وصیت نامه یک عمل حقوقی می باشد که آثار حقوقی هم به دنبال دارد. پس شخص متوفی برای انجام وصیت باید اهلیت کامل داشته باشد و از محجورین نباشد.
- وصیت به مال توقیف شده موجب بطلان وصیت است. نظر به اینکه دارایی متوفی وثیقه وصول مطالبات او می باشد، طلبکاران می توانند چنانچه مال وصیت شده وثیقه در نزد آنها باشد، اقدام به ابطال وصیت نامه نمایند.
- اگر وصیت به قصد و نیت فرار از دین باشد وصیت را باطل خواهد کرد.
- اگر مدرکی بدست آید که ثابت نماید متوفی از این وصیت رجوع کرده است، وصیت را باطل خواهد کرد.
- اگر متوفی دو وصیت نامه داشته باشد و این دو وصیت نامه با هم مغایر باشند موجب بطلان هردو وصیت نامه خواهد شد.
- وصیت بر عمل نامشروع موجب بطلان وصیت نامه خواهد شد.
- وصیت به انتقال مال به دیگری، در صورتی که این مال بیشتر از ثلث ترکه باشد و وراث رضایت نداشته باشند و به انتقال بیش از ثلث ترکه به موصی له راضی نباشند، وصیت نامه باطل خواهد بود.
اعلام بدهکاری در ضمن وصیت نامه
امکان دارد شخص متوفی در وصیت نامه خود به بدهکاری خود بر فردی اشاره نماید. در این صورت 2 حالت پیش خواهد آمد یا اموال و دارایی های متوفی کفاف بدهکاری او را خواهد داد یا ترکه متوفی پاسخگویی بدهکاری او نخواهد بود.
- در حالت اول، بدوا و پیش از تقسیم ترکه بین وراث، باید حتما تمام بدهکاری او پرداخت گردد در مرحله بعد اگر چیزی در اموال متوفی باقی بماند به نسبت سهم هرکدام از فرزندان ترکه فی مابین آن ها تقسیم خواهد شد.
- در حالت دوم، در صورتی که دارایی های متوفی اصلا کفاف دیون و بدهی وی را ندهد، هر مال و اموالی که داشته باشد باید به عنوان ادای دین به فرد طلبکار پرداخت گردد، طبیعتا دیگر چیزی باقی نمی ماند که بین وراث تقسیم گردد.
نکته مهم در خصوص وصیت نامه، اگر دارایی شخص فوت شده کفاف بدهی او را ندهد، هیچ کدام از وراث او اعم فرزندان دختر یا پسر یا همسر و… ، هیچ تکلیفی درقبال پرداخت این بدهی ندارند. در این حالت شخص طلبکار هم نمی تواند علیه وراث دعوی مطالبه دین اقامه کند و در صورت طرح چنین دعوایی، توسط دادگاه رد خواهد شد.
در نوشتن یک وصیت نامه چه اصولی و شرایط شکلی باید رعایت گردد؟
وصیت نامه لزوماً باید مجموعه اصول شکلی را دارا باشد و در صورت عدم رعایت این اصول، موجب بطلان وصیت نامه می‌گردد. موارد بطلان وصیت نامه به واسطه عدم رعایت شرایط شکلی به شرح زیر است:
- اگر وصیت نامه به صورت سری تنظیم شود و بعد مشخص گردد که متوفی اصلا سواد نداشته، باعث بطلان وصیت نامه خواهد شد.
- اگر وصیت نامه رسمی جعل شده باشد، وراث باید جعل وصیت نامه را به اثبات برسانند.
- چنانچه وصیت نامه توسط متوفی نوشته شده باشد ولی این وصیت نامه با امضا یا مهر یا دست خط اصلی متوفی مطابقت نداشته باشد، موجب بطلان وصیت نامه می گردد.
روند رسیدگی
اگر وصیتی از طرف متوفی شده باشد و وراث یا افراد ذینفع نسبت به مفاد وصیت نامه و شرایط شکلی آن اعتراض داشته باشند و خواهان ابطال این وصیت نامه باشند، باید دادخواستی را با عنوان ابطال وصیت نامه در دفاتر خدمات قضایی تنظیم نموده سپس بعد از تعیین وقت رسیدگی و تشکیل دادگاه افرادی که خواهان ابطال وصیت نامه باشند باید دلایل و مدارک خود را اعم از عدم رعایت اصول شکلی یا عدم رعایت اصول و قواعد حقوقی به دادگاه تقدیم کنند. همچنین اگر موصی له، در مقام دفاع از وصیت نامه دلایل و مدارکی داشته باشد باید به دادگاه تقدیم نماید. سپس دادگاه پس از بررسی های لازم تصمیم گیری کرده و درصورت اثبات نظر خواهان رأی ابطال وصیت نامه را صادر می نماید .
دادخواست ابطال وصیت نامه ، غیر مالی و از امور حسبی می‌باشد و در سال 1400 هزینه ای در حدود 40 تا 180 هزار تومان را داراست و در دادگاه نزدیک به محل سکونت متوفی رسیدگی می گردد.
