خلع ید چیست؟ آیا حق خلع ید بدون صادر شدن حکم آن را داریم؟ این سوال ممکن است برای هر کس پیش آمده باشد و بخواهید جواب آن را بدانید. به طور کلی قطع درختان یا از بین بردن ساختمان‌هایی که مالک شخصی ندارند و متعلق به شما نمی‌باشند، جرم تلقی می‌گردد. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، کسانی را که به خراب کردن محیط زیست و یا بخشی از مناطق شهری مانند ساختمان‌ها می‌پردازند مجازات خواهد کرد که بسته به نوع عمل و جرم، این مجازات می‌تواند متفاوت باشد. اما سوالی که پیش می‌آید این است که اگر این درختان یا ساختمان‌ها در ملک شخصی ما بنا شده باشند، آیا حق قطع کردن یا از بین بردن آن‌ها را خواهیم داشت یا خیر؟ در این مقاله قصد داریم شما را با قوانین مرتبط به این موضوع آشنا سازیم و درباره‌ی مجازات آن سخن بگوییم.
خلع ید چیست؟
اگر شخص یا اشخاصی بی‌اجازه‌ی صاحب ملک به تصرف و تجاوز در حریم شخصی و ملک خصوصی وی بپردازند، برای مثال در ملکی که متعلق به شماست درختی بکارند یا ساختمانی بنا کنند در حالی که شما رضایت نداده باشید، این عمل جرم تلقی می‌گردد و مجرم مجازات خواهد شد. حال اگر شما از این تصرف ناراضی باشید و بخواهید ملک خود را از تصرف دیگران خارج نمایید و در واقع بخواهید خلع ید نمایید، آیا حق قطع درختان کاشته شده یا تخریب خانه های بنا شده را دارید یا خیر؟ پس خلع ید را خارج کردن اموال و املاک شخصی از دست متصرفان می‌نامند.
می‌خواهیم این موضوع را به طور مفصل مورد بررسی قرار دهیم اما بهتر است در همین حد بدانید که این عمل بایستی از طریق قانون، مراجع قضایی و به دستور قانونگذار باشد و شما حق خلع ید بدون حکم آن را نخواهید داشت. این کار می‌تواند عواقبی برای شما در پی داشته باشد که در ادامه به بررسی دقیق‌تر آن ها خواهیم پرداخت.
هر شخصی حتی اگر مالک زمین یا مالی باشد، بدون اجازه و دستور قانون نمی‌تواند ملک متصرف را پس بگیرد. اگر مالک بخواهد ملک خود را با از بین بردن بخشی از آن از چنگ دیگران درآورد و به عبارتی آن را باز پس بگیرد، بایستی به مراجع قضایی مراجعه نماید و دادخواست خود را مبنی بر صدور حکم خلع ید مطرح نماید. با ایجاد پرونده، قاضی در طی رسیدگی به آن اگر حق را به مالک دهد دستور باز پس گیری ملک یا در برخی مواقع تخلیه ید را صادر می‌نماید تا از طریق مراجع قضایی این عمل صورت پذیرد. پس به هیچ‌وجه مالک نمی‌تواند شخصا اقدام نماید.
شروط لازم برای صدور حکم خلع ید چه می‌باشد؟
از لحاظ قانون وجود سه شرط برای صدور این حکم لازم و ضروری می‌باشد که در صورت عدم وجود حتی یک شرط از موارد زیر، دادگاه هیچ دستوری برای این حکم صادر نخواهد کرد:
- اولین شرط آن است که خواهان خود مالک هم باشد که برای بررسی صحت این موضوع بایستی اسناد رسمی مرتبط با ملک را به دادگاه ارائه نماید.
- خوانده در این پرونده به تصرف در ملک خواهان پرداخته باشد.
- تصرف خوانده در ملک خواهان بدون اجازه بوده باشد که در این صورت این عمل به عنوان غصب تلقی می‌گردد.
تفاوت میان دعوای خلع ید و تخلیه ید در چیست؟
گاه ممکن است همراه با این نام، نام تخلیه ید را هم شنیده باشید. در بخش‌های قبل بیان کردیم که در خلع ید خوانده به قصد تجاوز و تصرف در ملک شخصی خواهان پرداخته است اما در تخلیه ید، قراردادی مابین مالک و غاصب به امضا در آمده است. برای مثال اگر کسی ساختمان یا زمینی را از شخص دیگری اجاره کرده باشد و مطابق قراردادی که وجود دارد زمان تحویل ملک به مالک فرا رسیده است و مستاجر باید آن مکان را تخلیه و ترک نماید اما این کار را نمی‌کند. در این صورت مالک می‌تواند از طریق مراجع قضایی و قانون، حکم درخواست تخلیه ید را دریافت نماید و با این حکم غاصب را از آن مکان بیرون کند.
به عبارتی در تخلیه ید مالک می‌خواهد ملک خود را که مدتی در اختیار غاصب بوده پس بگیرد. البته این مسئله حائز اهمیت است که خلع ید صرفا درخصوص اموال غیرمنقول مطرح می‌گردد اما تخلیه ید هم درمورد اموال منقول است و هم درباره اموال غیرمنقول. مالک باید توجه داشته باشد که اگر خواهان خلع ید است اما در دادخواستی که توسط او تنظیم می‌گردد درخواست با نام تخلیه ید مطرح گردد، مطابق قانون، قاضی قرار عدم استماع دعوی را صادر خواهد نمود.
تفاوت دعوای تصرف عدوانی با خلع ید در چیست؟
تفاوت باز پس گیری ملک تصرف شده با تصرف عدوانی بیش تر در خصوص ارائه مدارک به دادگاه جهت رسیدگی به امور دعوی می‌باشد. در خلع ید مالک که خود نیز خواهان هم می‌باشد بایستی با سند رسمی مالکیت ملک یا زمین به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست خلع ید را تنظیم نماید یعنی شرط لازم برای صدور حکم آن داشتن سند رسمی مالکیت می‌باشد اما در تصرف عدوانی، ارائه مدارک مالکیت ضروری نمی‌باشد و نیازی به اثبات آن ندارد. از طرفی او باید ثابت کند که سابقه تصرف او نسبت به تصرف فعلی مقدم می‌باشد یا به بیان دیگر زودتر از تصرف فعلی انجام گشته است. این اثبات را از لحاظ فقهی و حقوقی اثبات سبق تصرف می‌نامند. اما اگر بخواهیم تفاوت تصرف عدوانی را با مورد دیگر به طور کلی بررسی نماییم به صورت زیر می‌باشد:
- تصرف عدوانی در دو شکل حقوقی و کیفری مطرح خواهد شد اما دعوای خلع ید تنها به صورت حقوقی انجام می‌پذیرد.
- برای تصرف عدوانی رسیدگی های لازم می‌تواند خارج از نوبت و تشریفات و قوانین دادرسی انجام پذیرد اما برای مورد دیگر این عمل امکان پذیر نمی‌باشد.
- در تصرف عدوانی خواهان می‌تواند مالک باشد یا نباشد و صرفا اثبات سبق تصرف توسط خواهان کافی می‌باشد و علاوه بر مالک می‌توان توسط مستاجر، مباشر، خادم یا رعیت هم انجام پذیرد اما برای مورد دیگر خواهان بایستی حتما خود مالک هم باشد.
- هزینه های پرداختی مرتبط با دادرسی در طرح دعوای تصرف عدوانی برحسب دعاوی غیر مالی محاسبه می گردد اما در مورد دیگر این هزینه مطابق با ارزش معاملاتی ملک در آن منطقه و بر اساس اموال غیرمنقول مالی می‌باشد.
وظیفه‌ی دادگاه در خصوص مطرح شدن دعوای خلع ید چه می باشد؟
رسیدگی به امور خلع ید در صلاحیت دادگاه قضایی خواهد بود و از آن‌جایی که این دعوی مرتبط به مال غیرمنقول می‌باشد از عهده شورای حل اختلاف منطقه یا دیگر مراجع خارج می‌باشد. اما نکته‌ای در این جا مطرح می گردد که توجه به آن ضروری است، این است که اگر دعاوی مطرح شده برخی در حوزه رسیدگی های دادگاه باشند و برخی دیگر بر عهده شورای حل اختلاف، تمامی امور بایستی در دادگاه مطرح گشته و مورد بررسی قرار گیرند. دادگاه موظف به تعیین جریمه و صدور حکم برای آن می‌باشد. با صدور این حکم و ابلاغ آن به خواهان، خواهان بایستی برای اجرای آن از طریق اجرای احکام مدنی اقدام نماید تا مامور اجرای حکم که به او دادورز هم گفته می شود مطابق حکم به اجرای آن بپردازد.
حکم خلع ید در ملک مشاع به چه صورت می باشد؟
ملک مشاع را می‌توان ملکی در نظر گرفت که در آن مالکیت مستقلی وجود ندارد. برای مثال خانه ای که از پدر به فرزندان خود ارث رسیده است و برای تمامی فرزندان می‌باشد. به عبارتی هر یک از وراث بر آن ملک مالکیت دارند اما مالکیت هیچ یک به طور مستقل نیست. به همین دلیل هیچ کدام از آن ها نمی‌توانند به طور مستقل در آن ملک به تصرف بپردازند و یا تصمیم گیری کنند. اگر تصرفی در آن ملک صورت پذیرد، حکم خلع ید در ملک مشاع را خواهد داشت. دعوی خلع ید در ملک مشاع می تواند بر علیه تمامی ذی‌نفعان صورت نپذیرد و از طرفی طرح این دعوی از سوی یک یا چند ذی‌نفع هم کفایت می کند.
مدارک مورد نیاز برای ارائه در دادگاه جهت صدور حکم چه می‌باشد؟
مانند سایر امور حقوقی، رسیدگی به پرونده مرتبط با باز پس گیری ملک از متصرف نیاز به ارائه مدارکی خواهد داشت نظیر:
- کپی از اصل سند مالکیت ملک که ارائه این مدرک واجب می باشد.
- ارائه مدارک هویتی مانند کارت ملی و … جهت احراز هویت در دادگاه.
- درخواست جلب نظر کارشناس و استماع شهادت گواهان.
- شماره پرونده مستند شده.
- معاینه محلی و تحقیقات محلی.
- لازم به ذکر است که به همراه داشتن کارت عابربانک برای پرداخت هزینه های مرتبط با دادرسی ضروری می باشد.
مطابق آن‌چه بیان شد خلع ید به طور کلی بازپس‌گیری ملک از متصرف است. برای مثال زمانی که شخصی بدون اجازه مالک به تصرف در آن ملک بپردازد یا ساختمانی در آن محل بنا کند و یا درختی بکارد. اگر مالک راضی به آن عمل نباشد می‌تواند از طریق مراجع قضایی اقدام نماید. البته این نکته را هم بیان نمودیم که مالک به هیچ‌وجه اجازه خراب کردن بنا یا قطع آن درخت را ندارد و در صورت انجام این کار بایستی جوابگوی قانون باشد. در امور مرتبط با طرح دعوی در دادگاه می توانید از وکلای با تجربه و آشنا به مسائل حقوقی برای تسریع در کارها کمک بگیرید.
[sc_fs_faq html=”true” headline=”h2″ img=”” question=”خلع ید چیست ؟” img_alt=”” css_class=””] اگر کسی بدون اجازه مالک به تصرف در اموالی بپردازد؛ برای مثال بدون رضایت او ساختمانی در ملک بنا کند و یا درختی بکارد، مالک می‌تواند جهت صدور حکم خلع ید به دادگاه مراجعه نماید. مهم ترین شرط لازم، اثبات مالکیت خواهان است؛ علاوه بر آن خوانده به تصرف پرداخته باشد و تصرف، بی اجازه مالک باشد. [/sc_fs_faq]
