قاچاق انسان و اعضای بدن چه مجازاتی در ایران دارد؟

متاسفانه پدیده قاچاق انسان و اعضای بدن او در دهه های اخیر گسترش قابل ملاحظه ای داشته و از این راه ثروت بسیار زیادی را نسیب باندهای تبهکار نموده است. در این میان قاچاق زنان و کودکان، که آن را بردگی سفید نیز نام گذاری نموده اند بیش از پیش نهادهای حقوق بشری را در گیر این مقوله ناهمگون نموده است.

مجلس شورای اسلامی در ۱۳۸۳ قانون مبارزه با قاچاق انسان را به تصویب رساند. در قوانین موضوعه ایران، قاچاق انسان یا اعضای بدن او جرمی سنگین به حساب آمده که مجازات های سنگینی نیز برای آن در نظر گرفته شده است. قاچاق انسان شباهت بسیار زیادی با آدم ربایی دارد، که البته مهم ترین ویژگی آن فرامرزی بودن قاچاق انسان است.

در یک تعریف کلی قاچاق انسان به معنای خارج یا وارد کردن اشخاص به صورت غیر قانونی از مرزهای کشور و قاچاق اعضای بدن او به معنای خرید و فروش اعضای بدن و انتقال آن ها به صورت غیر قانونی یه دیگر نقط جهان است. این جرم به دلیل سو استفاده از قربانیان، مجازات و تبعات سختی را به دنبال دارد که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد.

قاچاق انسان چیست؟

مطابق قانون مبارزه با قاچاق انسان، خارج کردن یا وارد نمودن و یا ترانزیت مجاز یا غیرمجاز شخص یا اشخاص از مرز‌های کشور، با اجبار آن ها و یا اکراه یا با تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوء استفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سو استفاده از وضعیت خاص شخص یا افراد یاد شده، به قصد فحشا یا به قصد برداشت اعضا و جوارح او، یا بردگی و ازدواج، را قاچاق انسان گویند. لازم به ذکر است، تحویل گرفتن اشخاص یا انتقال دادن آن ها یا مخفی نمودن یا فراهم ساختن موجبات اخفاء فرد پس از عبور از مرز با همان قصد ونیت، در حکم قاچاق انسان محسوب می گردد.

عناصر تشکیل‌دهنده جرم قاچاق انسان 

اگر از دیدگاه قانونی یا استناد به عنصر قانونی بخواهیم این جرم را مورد بررسی قرار دهیم، باید اعلام کرد که ماده ۱ و ۲ و ۳ قانون مبارزه با قاچاق انسان به عنوان عنصر قانونی این جرم محسوب می گردد. البته به عنوان یک قاعده کلی باید اشاره کرد که عنصر قانونی این جرم کلیه موادی هستند که به بررسی این جرم و مجازات آن اشاره دارد و اگر عمل مرتکب با هیچ یک از این مواد منطبق نباشد، یا این‌که با این قانون انطباق داشته باشد، ولی به موجب قانون مجازات اسلامی مستوجب مجازات شدیدتری باشد، باید به آن قانون مراجعه کرد.

نکته اینجاست، حتی اگر قانونگذار به این موضوع هم اشاره نمی کرد، طبق قاعده تعدد معنوی جرم، کاملا مشخص بود که باید به همین نحو عمل شود. از دیدگاه قانون‌گذاران ایران، قاچاق انسان، صرفا انتقال دادن اشخاص به قصد برداشت اعضا و جوارح یا فحشا یا بردگی و ازدواج تلقی شده است. هر چند که مشخص نیست، چرا قانون‌گذار ما عادت کرده که الفاظ مترادف را پشت سر هم در قانون استعمال کند؟ بر خلاف نظر قانون گذار، حتی اگر کسی را با تهدید یا به کارگیری خدعه و فریب به خارج از کشور منتقل کنند تا در آن‌جا با فرد دیگری ازدواج کند که این موضوع ماهیتا امری مشروع است، قانون‌گذار این رفتار را نیز از مصادیق قاچاق انسان تلقی می نماید و جالب تر اینکه در فرضی هم که خود شخص رضایت داشته باشد و اکراه، اجبار، خدعه و فریبی هم در کار نباشد نیز قانون‌گذار این عمل را قاچاق تلقی نموده است. البته این موضوع فقط در مورد مسئله فحشا است و در مورد سایر موارد به کار نرفته است.

قاچاق انسان چه مجازاتی دارد؟ 

• طبق ماده 3 قانون مبارزه با قاچاق انسان، اگر عمل مرتکب در قاچاق از مصادیق مندرج در قانون مجازات اسلامی باشد مطابق با مجازات‌های مقرر در همان قانون مجازات اعمال خواهد شد و در غیر این صورت به حبس از 2 تا 10 سال و پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر وجوه یا اموال حاصل از بزه یا وجوه و اموالی که از طرف بزه دیده یا شخص ثالث وعده پرداخت آن به مرتکب داده شده است، محکوم می‌شود.
• همچنین اگر فرد قاچاق شده کمتر از هجده سال تمام سن داشته باشد و عمل ارتکابی از مصادیق محاربه و افساد فی الارض نباشد، مرتکب قاچاق به حداکثر مجازات مقرر در این ماده محکوم می گردد.
• افرادی که شروع به ارتکاب جرائم موضوع این قانون نماید ولی نتیجه منظور بدون اراده آن ها محقق نشود، به 6 ماه تا 2 سال حبس محکوم خواهند شد.
• مجازات معاون در جرم «قاچاق انسان» نیز به میزان 2 تا 5 سال حبس، حسب مورد و نیز جزای نقدی معادل وجوه یا اموال حاصل از بزه یا وجوه و اموالی که از طرف بزه دیده یا شخص ثالث وعده پرداخت آن به مرتکب داده شده است، خواهد بود.
• در معاونت نیز در صورتی که فرد قاچاق شده کمتر از هجده سال تمام سن داشته باشد و عمل ارتکابی از مصادیق محاربه و افساد فی الارض نباشد، مرتکب به حداکثر مجازات مقرر در این ماده محکوم می‌شود
• هرگاه کارکنان دولت یا موسسات و نهاد‌های عمومی غیر دولتی یا نهاد‌های انقلاب اسلامی، نیرو‌های مسلح ها و سازمان‌های وابسته به دولت، شرکت‌ و یا موسسات و یا به طور کلی کارکنان قوای سه گانه به نحوی در جرائم موضوع این قانون دخیل باشند، علاوه بر مجازات‌های مقرر شده در این قانون، باتوجه به نقش مجرم، به انفصال موقت یا دائم از خدمات محکوم می گردند.
• اگر موسسات و شرکت‌های خصوصی به قصد ارتکاب جرائم موضوع این قانون، ولو با نام و عنوان دیگری تشکیل شده باشند، علاوه بر اعمال مجازات‌های مقرر، پروانه فعالیت یا مجوز مربوط ابطال و موسسه و شرکت به دستور مقام قضائی تعطیل خواهد گردید.
• در صورتی که «قاچاق انسان» توام با ارتکاب جرائم دیگری محقق گردد، مرتکب یا مرتکبان علاوه بر مجازات مقرر در این قانون، به مجازات‌های مربوط به آن عناوین نیز محکوم خواهند شد.
• هرتبعه ایرانی که در خارج از قلمرو حاکمیت ایران مرتکب یکی از جرائم موضوع این قانون گردد، مشمول مقررات این قانون خواهد بود.
• ضمنا تمامی اشیاء، اسباب و وسائط نقلیه‌ای که عالما و عامدا به امر «قاچاق انسان» اختصاص داده شده اند به نفع دولت ضبط خواهد شد.

قاچاق اعضای بدن انسان چیست؟

قاچاق اعضای بدن رفتار و موضوعی متفاوت از قاچاق انسان است و به منظور برداشت عضو از پیکره انسان می باشد، که با خرید و فروش غیر قانونی اعضای انسانی مثل یک کالا و بردن منفعت مالی و مادی در ارتباط است. وقوع این پدیده شوم در پرتو وسایل نامشروعی چون فریب ، اجبار ، سوء استفاده از قدرت یا وضعیت آسیب پذیری اشخاص و… حاصل می گردد. قاچاق اعضای بدن  معمولا به شکل سازمان یافته و حرفه ای با دخالت کارکنان پزشکی ارتکاب می یابد و محدود به قلمرو سیاسی معینی نیست و فرامرزی است.

معمولا قاچاق انسان نیز به منظور برداشت اعضا در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد و بازار معاملات غیرقانونی اندام های بدن انسان زنده نظیر کلیه از کشورهای فقیر به کشورهای غنی و ثروتمند نیز رونق خاصی گرفته است. این جرم به دلیل سو استفاده از قربانیان، مجازات و تبعات سختی را به دنبال دارد که در ادامه به مجازات آن نیز در ایران اشاره خواهد شد.

مجازات قاچاق اعضای بدن چیست؟

مطابق ماده 3 قانون مبارزه با قاچاق انسان، چنانچه مرتکب جرم، اقدام به قاچاق اعضای بدن انسان یا مشارکت یا معاونت در قاچاق اعضای بدن نماید و یا اینکه شروع به جرم قاچاق اعضای بدن انسان نماید، مجرم محسوب وبه مجازات های ذیل محکوم می گردد.

• مجرم به تحمل حبس  دو تا ده سال و پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر مالی که اخذ نموده است، می شود.
• در صورتی که سن فرد قاچاق شده کمتر از 18 سال باشد، مجرم به حداکثر مجازات حبس محکوم می شود.
• مجازات معاون جرم، حبس از یک تا پنج سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال برده شده خواهد بود.
• اثبات شروع به چنین جرمی، محکومیت مرتکب را به شش ماه تا دو سال حبس به همراه دارد.
• کارکنان دولت و دستگاه های اجرایی که به نوعی در این جرم همکاری کرده باشند علاوه بر مجازات های فوق به انفصال موقت یا دایم از خدمات دولتی نیز محکوم می شوند.
• تمامی وسایل نقلیه و آلات و ادوات ارتکاب جرم و اموالی که با علم و قصد، به کار گرفته شده باشد، به نفع دولت ضبط خواهد شد.
• موسسات و شرکت های خصوصی که به قصد ارتکاب جرم قاچاق اعضای بدن انسان، با نام و عنوان دیگری ثبت شده باشند، علاوه بر مجازات مدیران و مرتکبان، پروانه فعالیت آن ها نیز لغو و باطل می شود.

لازم به ذکر است طبق ماده 6 قانون مبارزه با قاچاق اعضای بدن انسان چنانچه قاچاق انسان توام با ارتکاب به جرایم دیگری باشد، مرتکب یا مرتکبان علاوه بر مجازات مقرر در این قانون به مجازات های مربوط به آن عناوین نیز محکوم خواهند شد. به عنوان مثال درصورتی که قاچاق اعضای بدن و جوارح همراه با آدم ربایی ، ربایش کودکان و ورود غیر قانونی از مرز باشد، تجاوز و … باشد مجرم به جرائم مذکور نیز محکوم خواهد شد.

گفتنی است اتباع ایرانی که خارج از قلمرو جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم قاچاق اعضای بدن انسان شده باشند، مشمول مقررات در ایران هستند و دادگاه های ایران صالح به رسیدگی به این جرایم  می باشند.