همواره یکی از دغدغه افرادی که دنبال شغل می گردند بحث بیمه و حقوق بازنشستگی است افرادی که در سن بیست یا سی سالگی دنبال کار می گردند، می دانند که در سنین بالای پنجاه سال، دیگر توان و انرژی جوانی را ندارند. به همین دلیل دنبال شغلی هستند که به موجب آن بیمه شوند تا در آینده دغدغه و مشکل معیشت نداشته باشند. اینکه بیمه بازنشستگی چگونه و بر چه مبنایی پرداخت می شود سوال بسیاری از افراد شاغل است به خصوص کسانی که در سال های آخر کاری خود هستند. در این مقاله در پایگاه حقوقی یاسا قصد داریم به موضوع بیمه بازنشستگی و نحوه پرداخت آن بپردازیم.
انواع بیمه بازنشستگی
سازمان تامین اجتماعی به منظور بهره مندی همه افراد جامعه از مزایای بیمه، انواع مختلفی از بیمه ها را در نظر گرفته است از جمله؛ بیمه اجباری، بیمه اختیاری و بیمه خویش فرما:
- بیمه اجباری: این نوع از بیمه مخصوص سازمان ها و شرکت های دولتی و همچنین شرکت ها و کارگاه های غیر دولتی است که روابط کارگر و کارفرمایی طبق قانون کار وجود دارد.
- بیمه اختیاری: نوعی بیمه است که معمولا افرادی از طرف هیچ ارگان یا نهادی بیمه نیستند خودشان به صورت کاملا آزاد و داوطلبانه خود و خویشاوندان خود را بیمه می کنند تا در آینده بتوانند از مزایای بیمه و حقوق بازنشستگی بهره مند گردند. یکی از مزایای این بیمه این است که خود شخص میزان مبلغ بیمه را تعیین می کند و اگر در مدت های تعیین شده مبلغ مورد نظر را به صندوق های بیمه تامین اجتماعی نپردازد قرارداد بیمه او باطل می شود.
- بیمه مشاغل آزاد یا بیمه خویش فرما: این نوع بیمه برای افرادی است که در هیچ سازمانی استخدام نشده اند و در مشاغل آزاد فعالیت می کنند، این افراد چون خودشان هم کارگر هستند و هم کارفرما این نوع بیمه را برای پرداخت انتخاب می کنند.
پرداخت حقوق بازنشستگی در هر یک از بیمه های اجباری، اختیاری و خویش فرما متفاوت است؛ زیرا میزان مبلغ بیمه و نوع قرارداد و تعداد سال های هر قرارداد با یکدیگر متفاوت است. حقوق بازنشستگی بیمه نیز بر اساس قرارداد اولیه و مبالغی که در طول مدت قرارداد پرداخته شده است تعیین و پرداخته می شود.
منظور از بازنشستگی در قانون چیست؟
قانون تامین اجتماعی در خصوص اینکه افراد شاغل در چه سنی می توانند تقاضای حقوق و بیمه بازنسشگی داشته باشند و سن بازنسشتگی در ایران دقیقا چه سنی است و اینکه شرایط پرداخت بیمه بازنشستگی از چه قرار است را تعیین نموده است که در ادامه به هر یک خواهیم پرداخت.
تعریف بازنشستگی: بر اساس بند 15 ماده 2 قانون تامین اجتماعی بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون. حال اینکه افراد شاغل در چه سنی بازنشسته محسوب می شوند و شرایط بهره مندی آن ها از بیمه و حقوق بازنشستگی چیست در ماده 76 قانون مذکور به آن اشاره شده است: بر اساس ماده ۷۶؛ افرادی که مشمول قانون تامین اجتماعی شوند در صورت حائزبودن شرایط زیر حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت.
- حداقل ده سال حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی پرداخته باشند.
- سن مرد به شصت سال تمام و سن زن به پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد.
البته سنین 60 و 55 که در بند 2 ذکر شده است به صورت مطلق نیست و آنچه که طبق این قانون اهمیت دارد پر شدن 30 سال سابقه کاری است که در تبصره ۱ ماده 67 نیز به این موضوع پرداخته است که کسانی که ۳۰ سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند در صورتی که سن مردان ۵۰ سال و سن زنان ۴۵ سال تمام باشد می توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند.
تقاضای بازنشستگی افرادی که دارای مشاغل سخت هستند
برخی از کارها و فعالیت ها به لحاظ سخت بودن و زیان آور بودن به گونه ای است که اگر فردی بخواهد سی سال به آن شغل بپردازد ممکن است آسیب های جبران ناپذیری به جسم و روان فرد وارد شود. به همین منظور قانون گذار نیز این مشاغل را در نظر داشته است و به منظور حمایت از چنین افرادی شرایط بازنشستگی برای این مشاغل را متفاوت از سایر مشاغل بیان کرده است. به عنوان مثال؛ در تبصره 2 ماده 76 بیان شده است که:
- افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد‌حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و‌زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.
- در مورد سایر بیمه شدگان حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک سال‌افزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به بیست سال تمام برسد.
- بیمه شدگانی که دارای سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به تاریخ قبل از تاریخ تصویب این قانون باشند می‌توانند با استفاده از‌مزایای این قانون درخواست بازنشستگی نمایند در این صورت با احراز شرایط توسط بیمه شده، کارفرمایان مربوطه مکلفند حق بیمه مربوطه و میزان‌مستمری برقراری را تا احراز شرایط مندرج در تبصره (۲) همچنین چهاردرصد (۴%) میزان مستمری برقراری نسبت به سنوات قبل از تصویب این قانون‌را یکجا به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمایند.
- بیمه شدگانی که دارای ۳۵ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی مقرر در قانون تقاضای بازنشستگی نمایند.
شرایط بازنشستگی کارگران زن
زنان کارگر با داشتن (۲۰) سال سابقه کار و (۴۲) سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با (۲۰) روز حقوق می توانند بازنشسته شوند.
میزان و مبلغ بیمه بازنشستگی
محاسبه میزان بیمه و حقوق بازنشستگی کار پیچیده ای نیست و فرمول محاسبه آن در قانون بیان شده است. بر اساس ماده 77 قانون تامین اجتماعی میزان مستمری بازنشستگی عبارتست از یک سی ام متوسط مزد یا حقوق بیمه شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه مشروط بر آنکه از (۳۰ /۳۵) سی و پنجم، سی ام متوسط مزد یا حقوق تجاوز ننماید. منظور از متوسط مزد یا حقوق برای محاسبه مستمری بازنشستگی عبارت است از مجموع مزد یا حقوق بیمه شده که بر اساس آن حق بیمه پرداخت گردیده ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر عدد بیست و چهار.
نکته ای که حائز اهمیت است بر اساس ماده 111 قانون مذکور: مستمری ازکارافتادگی کلی و مستمری بازنشستگی و مجموع مستمری بازماندگان در هر حال نباید از حداقل مزد کارگر عادی کمتر باشد.
همچنین طبق ماده ۹۶: سازمان مکلف است میزان کلیه مستمری های بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی و مجموع مستمری بازماندگان را در فواصل زمانی که حداکثر‌از سالی یک بار کمتر نباشد با توجه به افزایش هزینه زندگی با تصویب هیأت وزیران به همان نسبت افزایش دهد.
بازنشستگی مستخدمین دولتی
بر اساس ماده ۷۹ قانون تامین اجتماعی در مورد مستخدمین شرکت های دولتی که به موجب قانون اکثریت سهام آن ها متعلق به بخش خصوصی شده یا بشود به ترتیب زیر رفتار‌خواهد شد:
- مستخدمین مشمول ماده ۳۳ مقررات استخدامی شرکت های دولتی و مستخدمین شرکت های دولتی که مشمول مقررات بازنشستگی و وظیفه‌خاص بوده‌اند تابع مقررات بازنشستگی و وظیفه مورد عمل خود خواهند بود.
- مستخدمین شرکت های دولتی که مشمول قانون بیمه‌های اجتماعی هستند مشمول مقررات این قانون خواهند شد.
- سایر مستخدمین تابع مقررات قانون حمایت کارمندان در برابر اثرات ناشی از پیری و ازکار افتادگی و فوت خواهند شد.
بازنشستگی کارگران مشمول قانون کار
افرادی که در شرکت ها و کارگاهای غیر دولتی که مشغول فعالیت هستند و رابطه کارگر و کارفرمایی بین آن ها حاکم است به موجب ماده 23 قانون کار از لحاظ دریافت حقوق یا مستمری های ناشی از فوت، بیماری، بازنشستگی، بیکاری، تعلیق، از کارافتادگی کلی و جزیی و یا مقررات حمایتی و شرایط مربوط به آنها تابع قانون تامین اجتماعی هستند.
همچنین به موجب ماده 31 قانون کار چنانچه خاتمه قرارداد کار به لحاظ از کارافتادگی کلی و یا بازنشستگی کارگر باشد، کارفرما باید بر اساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت حقوقی به میزان 30 روز مزد به وی پرداخت نماید. این وجه علاوه بر مستمری از کارافتادگی و یا بازنشستگی کارگر است که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود.
آیا امکان دریافت بیمه بازنشستگی توسط وراث وجود دارد؟
گاهی شرایطی به وجود می آید که شخص بازنشسته نمی تواند تقاضای حقوق بازنشستگی خود را داشته باشد در این مواقع، قانون این امکان را فراهم کرده است که وراث او بتوانند چنین تقاضایی را داشته باشند. در تبصره ماده 80 قانون تامین اجتماعی آمده است که: هرگاه مستمری‌بگیر بازنشسته یا از کار افتاده به مدت شش ماه مستمری بازنشستگی یا ازکارافتادگی کلی خود را مطالبه ننماید، بازماندگان واجد شرایط وی حق دارند موقتاً مستمری و یا حقوق وظیفه قانونی خود را تقاضا و دریافت کنند. در صورتی که معلوم شود شخص مذکور در حال حیات است وضع مستمری او به حالت اول اعاده می گردد. بازنشستگان کلیه صندوق های بازنشستگی کشور نیز مشمول این تبصره خواهند بود.
همچنین در صورت فوت فرد بازنشسته افراد ذیل به موجب ماده 81 قانون مذکور می توانند مستمری او را دریافت نمایند: ماده ۸۱« بازماندگان واجد شرایطی متوفی که استحقاق دریافت مستمری را خواهند داشت عبارتند از:
- عیال دائم بیمه شده متوفی مادام که شوهر اختیار نکرده است. البته همسران بیمه شدگان متوفی که شوهر اختیار نموده‌اند (عقد دائم) در صورت فوت شوهر دوم، توسط تأمین اجتماعی مجدداً به آنها مستمری پرداخت خواهد شد. بار مالی ناشی از این تبصره از محل سه درصد (۳%) کمک دولت به بیمه‌شدگان تأمین خواهد شد.
- فرزندان متوفی در صورتی که سن آنان کمتر از هیجده سال تمام باشد و یا منحصرا به تحصیل اشتغال داشته باشند یا به علت بیماری یا نقص‌عضو طبق گواهی کمیسیون پزشکی موضوع ماده ۹۱ این قانون قادر به کار نباشند.
- پدر و مادر متوفی در صورتی که اولا: تحت تکفل او بوده ثانیا: سن پدر از شصت سال و سن مادر از پنجاه و پنج سال تجاوز کرده باشد و یا آنکه به تشخیص کمیسیون پزشکی موضوع ماده ۹۱ این قانون ازکارافتاده باشند و در هر حال مستمری از سازمان دریافت ندارند.
