منظور از «مجرمان یقه‌سفید» کسانی است که با سوءاستفاده از موقعیت و نفوذ اداری خود، مرتکب جرایم سودآور غیرخشن می‌شوند. مهم‌ترین مصادیق جرایم ارتکابی مجرمان یقه‌سفید عبارت است از: کلاهبرداری، فساد مالی (شامل ارتشا)، جرایم کاری و استخدامی، جرایم مربوط به نقض حقوق مصرف‌کنندگان، جرایم مربوط به مواد غذایی و دارویی، جرایم زیست‌محیطی، جرایم رایانه‌ای و جرایم گمرکی. بعضی از جرایم یقه‌سفیدی، بزه‌دیده مستقیم دارند و بعضی بزه‌دیده مستقیم ندارند؛ اما به هر حال، جامعه و اعضای آن بزه‌دیده واقع می‌شوند.
از این رو، تمامی افراد جامعه باید برای همکاری در مقابله با این جرایم تشویق شوند و به اندازه کافی، تحت حمایت قانونی قرار گیرند. در ایران، بیشتر مصادیق جرایم یقه‌سفیدی جرم‌انگاری شده، ولی تناسب لازم در مقام مقایسه بین مصادیق مختلف این جرم با توجه به آثار آنها صورت نگرفته است و حالا هم با پدیده «مجرمان یقه‌طلایی» رو‌به‌رو هستیم.
انواع مفاسد اقتصادی
فساد اقتصادی به 2 صورت در جوامع وجود دارد. حالت اول ارتکاب جرایم مادی خرد و کلان است که البته جرایمی مانند تخریب اموال دیگران و سرقت به عنوان فساد اقتصادی مطرح نمی‌شوند، اما در قالب جرایم اقتصادی قابل طبقه‌بندی هستند. ذکر این نکته نیز ضروری است که فساد اقتصادی در میان جرایم مالی یا اقتصادی با بخشی از جرایم کلان که ناشی از شرایط ویژه اداره کشور یا چگونگی عملکرد قوای انتظامی و قضایی مربوط می‌شود، می‌تواند اتفاق بیفتد که جرایم خاصی را نیز در بر می‌گیرد. مواردی مانند کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس و ارتشا از این جرایم هستند که به استناد علوم جزایی و کیفری، مرتکبان این جرایم، عنوان خاصی دارند و با عنوان مجرمان «یقه‌سفید» از آنها یاد می‌شود.
دلیل بروز فساد مالی
در بالا فهرست بعضی از جرایم و فسادهای اقتصادی را که یقه‌سفیدها مرتکب می‌شوند، ذکر کردیم، اما سؤال اینجا است که چرا این جرایم رخ می‌دهد و چرا این افراد دست به چنین اعمالی می‌زنند؟ در این باره بد نیست به این نکته توجه کنیم که این جرایم معمولا به دلیل مشکلات اقتصادی یک کشور، به هم ریختگی ساختار اداری یا ناکارآمد بودن نظام قضایی رخ می‌دهد.اینها دلایلی است که بعد از بروز فساد اقتصادی در سطح کلان، به کرات مورد بررسی قرار می‌گیرد. البته فساد اقتصادی زمانی خطرناک بوده و به عنوان یک آسیب بررسی می‌شود که در جامعه رواج داشته باشد، زیرا این مشکل و البته این شکل از جرم معمولا در اندازه‌های متفاوت در اکثر کشورها اتفاق می‌افتد.
در این حالت، می‌توان وجود آنها را در جامعه تحمل کرد و با روش‌های متعارف به مبارزه با آنها پرداخت و با تدابیر پیشگیرانه از وقوع آنها در جامعه جلوگیری کرد، اما اگر این میزان از حد عادی فراتر برود، یعنی حساسیت مردم را برانگیزد و جامعه دچار ناامنی شود، آن وقت است که می‌توان نظام اقتصادی و فساد آن را یک‌راست گردن یقه‌سفیدها انداخت، دقیقا همان‌هایی که تحت عنوان «جرایم اقتصادی کلان» امنیت اقتصادی و احساس امنیت در جامعه را متزلزل می‌کنند. هدف اصلی این افراد ایجاد اخلال در نظام اقتصادی و کسب سودهای سرسام‌آور است.
با مجرمان یقه‌طلایی آشنا شوید
اما در میان جرایم اقتصادی یا جرایم مالی در بعضی از کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه، از جمله ایران، با پدیده جدیدی از این دست مواجه هستیم که اصطلاحا به آنها «مجرمان یقه‌طلایی» می‌گویند. اینها افرادی هستند که قدرت دارند و کنترل آنها به راحتی ممکن نیست. آنها به اموال عمومی دسترسی دارند و به این ترتیب و با قدرتی که ترتیب داده‌اند، به انواع جرایم دست می‌زنند.
کوچک‌ترین ضرر فعالیت این مجرمان تخریب اعتماد عمومی به حاکمیت است. وقتی مردم مشاهده می‌کنند که بعضی مدیران رده پایین یک کشور به راحتی و بعد از مدت کوتاهی از وضع متوسط یا حتی نابسامان اقتصادی به وضعی بسیار عالی ترقی می‌یابند و خیلی زود «مولتی میلیاردر» می‌شوند، احساس ناامیدی می‌کنند و در این میان و برای تعمیق این حس بی‌تفاوتی و دلزدگی، رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی نیز به میان می‌آیند و نام آنها را به انحای مختلف سر زبان‌ها می‌اندازند. به این ترتیب است که مردم به راحتی و در زمان کمی این نگاه را به‌نادرست، به تعدادی دیگر از مدیران نیز تعمیم می‌دهند و دیگر کمتر مدیر و مقام سیاسی از این سوء ظن مردمی، گرچه غلط و نابحق باشد، در امان نخواهد بود.
دکترعلی نجفی توانا
