بر اساس عرف جامعه ایران، دختر و پسری که قصد ازدواج دارند برای فراهم کردن امکانات زندگی مشترک معمولا آقا منزل را تهیه می کند و خانم هم اکثر اثاثیه زندگی را به منزل مشترک می برد. اثاثیه ای که زن بعد از عقد به منزل مشترک می آورد در عرف جهیزیه نام دارد. بنابراین زن مالک اصلی جهیزیه است و هر گونه تصف مالکانه ای می تواند در آن ها داشته باشد و بعد از بروز اختلاف بین زوجین و زمان جدایی، زوجه می تواند تمام جهیزیه خود را از منزل مشترک بیرون ببرد. گاهی بر اثر اختلاف بین زوجین، زوج اجازه ورود به منزل را به همسر خود نمی دهد که در این مواقع معمولا زوجه دعوای استرداد جهیزیه را در دادگاه مطرح می کند.
استرداد جهیزیه
اگرچه در عرف جامعه ایرانی آوردن جهیزیه با زوجه است، اما جالب است بدانید که نظر قانون گذار خلاف عرف است و تهیه وسایل منزل را وظیفه زوجه نمی داند بلکه آن را بر عهده زوج می گذارد. در ماده 1107 قانون مدنی صراحتا به این موضوع اشاره شده است: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.
در واقع در این ماده تهیه اثاثیه منزل را جزو نفقه می داند و تهیه آن را بر عهده زوج گذاشته است اما در عرف، خلاف این ماده عمل می شود و معمولا خانواده زوجه اموال منقول و اثاثیه اولیه برای شروع زندگی را به دخترشان هدیه می کنند. زوجه مالک تمام اموال و اثاثیه ای است که با خود به منزل مشترک می آورد و زوج با اجازه زوجه می تواند از این وسایل استفاده کند و در صورت نبود زوجه در منزل این اموال به صورت مال امانی نزد زوج امانت است.
بنابراین زوج حق ندارد در استفاده از این اموال مرتکب تقصیر شود و تعدی و تفریط کند. در صورتی که مرتکب تقصیر شود و از این طریق اموال آسیب ببینند یا تلف شوند او مسئول جبران خسارت است و زوجه می تواند از او شکایت کند.
گاهی با شروع اختلاف بین زوجین، زوجه منزل را ترک می کند یا زوج او را از خانه بیرون می کند. در این صورت اموال زوجه در منزل مشترک باقی می ماند که بحث استرداد جهیزیه مطرح می شود. زوجه معمولا از زوج می خواهد که اثاثیه او را بازگرداند یا اجازه دهد که خود او با ورود به منزل اثاثیه را از منزل خارج کند.
در بسیاری از مواقع این اتفاق و تراضی حاصل نمی شود و زوجه مجبور است از طریق مراجع قانونی اقدام کند. اهمیت این موضوع بسیار بالا است، زیرا اگر زوجه بدون اجازه زوج به منزل ورود کند، می تواند برایش دردسرساز شود و زوج علیه او دعوای ورود غیرقانونی یا سرقت از منزل یا سایر دعاوی مرتبط را مطرح کند. بنابراین به منظور جلوگیری از بروز دعاوی دیگر توصیه می شود که برای استرداد جهیزیه حتما از مراجع قانونی پیگیری نمایید.
نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه
برای طرح دعوای استرداد جهیزیه در مراجع قانونی ابتدا باید دادخواست استرداد جهیزیه تنطیم نمایید و و دادخواست خود را به دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف ارسال نمایید. در تنظیم دادخواست جهیزیه باید نکاتی را در نظر بگیرید. در ادامه به هر یک از آن ها خواهیم پرداخت.
- فرم دادخواست استرداد جهیزیه به لحاظ ظاهری شبیه سایر دادخواست های دعاوی حقوقی است.
- در ستون خواهان مشخصات خود را به صورت کامل وارد کنید.
- در ستون خوانده مشخصات همسر خود را وارد نمایید.
- در ستون وکیل، اگر برای طرح دعوا وکیل دارید، مشخصات وکیلتان را وارد نمایید.
- قسمت مهمی که معمولا در همه دادخواست ها وجود دارد ستون خواسته است، زیرا دادگاه تنها بر اساس آنچه که خواهان از دادگاه تقاضا دارد رسیدگی می کند. در این قسمت باید خواسته خود را استرداد جهیزیه بیان کنید و میزان و ارزش آن را هم به طور دقیق تعیین نمایید.
- همچنین می توانید تمام خسارت هایی که به شما وارد شده است را از دادگاه تقاضا کنید.
- به منظور جلوگیری از تلف شدن و از بین رفتن جهیزیه می توانید صدور قرار تامین خواسته را از دادگاه تقاضا کنید.
مدارک لازم برای اثبات دعوای استرداد جهیزیه
یکی از مهم ترین بخش های دادخواست استرداد جهیزیه بخش دلایل و منضمات شما است، زیرا تا زمانی که برای دادگاه محرز نشود که شما ازدواج کرده اید و مالکیت اموال برای شما است رای به محکومیت زوج صادر نمی شود. مدارکی که برای دعوای استرداد جهیزیه باید به دادگاه ارائه نمایید عبارتند از:
- ارائه اصل سند ازدواج یا رونوشت برابر با اصل آن
- ارائه مدارک هویتی از جمله؛ شناسنامه و کارت ملی
- لیست جهیزیه یا به عبارتی سیاهه
سیاهه یا همان لیست جهیزیه، کاغذی است که تمامی اموال با قیمت و ارزششان در آن درج شده است. این کاغذ را معمولا خانواده زوجه بعد از وارد کردن اثاثیه به منزل شوهر به امضا شوهر و خانواده او می رسانند. در واقع سند عادی است که می تواند مالکیت زوجه نسبت به اموال را ثابت کند.
سوالی که در اینجا ممکن است مطرح شود این است که آیا نوشتن سیاهه جهیزیه الزامی است و اگر این سیاهه نباشد چگونه می توان دعوا را در دادگاه اثبات کرد؟ پاسخ به سوال اول قطعا خیر است، زیرا قانون هیچ الزامی مبنی بر نوشتن سیاهه جهیزیه و گرفتن امضا از زوج را مطرح نکرده است. نوشتن سیاهه کاملا اختیاری است و تنها به عنوان یک سند عادی قابلیت استناد دارد. در پاسخ به سوال دوم هم می توان گفت که در صورت نبود سیاهه می توانید به دلایل دیگری از جمله شهادت شهود، اقرار زوج و فاکتور خرید اموال استناد کنید.
یکی دیگر از دلایلی که می توانید در دادگاه ارائه نمایید اظهارنامه ای است که نشان دهد قبل از طرح دعوا در دادگاه از زوج تقاضای استرداد جهیزیه را کرده اید ولی او نسبت به درخواست شما توجهی نکرده است.
همانطور که در مباحث فوق هم مطرح شد، زن مالک جهیزیه است و می تواند هر زمانی که بخواهد جهیزیه خود را مسترد کند. بنابراین شرط استرداد جهیزیه طلاق و جدایی نیست بلکه زوج در زمان عقد و قبل از جدایی هم می تواند جهیزیه را مسترد کند.
نکاتی که در نوشتن لیست جهیزیه باید توجه داشته باشید!
گاهی دیده می شود که بعد از انعقاد عقد نکاح برخی از اموال را شوهر با هزینه خود خریداری می کند و زوجه آن اموال را هم در لیست سیاهه جهیزیه می نویسد. این موضوع می تواند در دادگاه به ضرر زوج تمام شود زیرا هنگامی که لیست جهیزیه نوشته می وشد و به امضا زوج و خانواده او می رسد به این معناست که آن ها نیز اقرار به مالکیت این اموال برای زوجه دارند و البته اگر زوج در دادگاه بتواند مالکیت خود بر اموال خریداری شده را ثابت کند دادگاه حکم به استرداد ان اموال به زوجه نمی دهد.
نکته دیگر در خصوص نوشتن لیست جهیزیه این است که در موارد بسیاری دیده می شود که طلاهای زوجه با میزان آن در این لیست نوشته می شود. در حالی که طلا از مصادیق جهیزیه محسوب نمی شود زیرا همانطور که در فوق هم بیان شد جهیزیه اموالی است که زوجه برای استفاده مشترک به منزل زوج می برد اما طلا جزو اموال اختصاصی زوجه است که تنها به مصرف او می رسد و زوج هیچ استفاده ای از آن ها نمی کند. اگر طلاهای زوجه در لیست جهیزیه گنجانده شود و زوج آن را امضا کند به معنای پذیرش آن ها به عنوان جهیزیه برآمده است.
دادگاه صالح برای طرح دعوای استرداد جهیزیه
به موجب بند 5 ماده 4 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به دعاوی جهیزیه و استرداد و جهیزیه را دارد. همچنین به موجب بند ج ماده قانون شوراهای حل اختلاف دعاوی خانواده راجع به جهیزیه تا میزان 20 میلیون تومان و در صورتی که دادگاه خانواده در رای خود نسبت به آن اظهارنظر نکرده باشد در صلاحیت شوراهای حل اختلاف است.
استرداد جهیزیه در غیاب شوهر
اگرچه زوجه مالک جهیزیه است و می تواند در هر زمانی اموال خود را مسترد کند اما باید توجه داشت که ورود به منزل شوهر بدون اذن و اجازه او می تواند منجر به ایجاد دعاوی دیگری باشد. پرونده های بسیاری در محاکم کیفری تحت عنوان ورود غیرقانونی یا سرقت زوجه از طرف زوج مطرح می شود که در برخی از آن ها ممکن است زوجه محکوم هم بشود. در این خصوص نیز بهتر است با اطلاع دادگاه یا شاهد گرفتن همسایگان اقدام به خروج جهیزیه از منزل کنید.
شوهر در برابر جهیزیه چه مسئولیتی دارد؟
اینکه مسئولیت مرد نسبت به جهیزیه زوجه چیست یا به عبارتی رفتار زوج و حدود استفاده او از این اموال چگونه باید باشد؟ آیا زوج در صورت از بین بردن اموال زوجه مسئول است؟ آیا می توان در صورت تقصیر زوج از او شکایت کرد؟ این ها سوالاتی است که بعد از مطالعه مباحث فوق ممکن است در ذهن بسیاری از شما شکل گرفته باشد. در این بخش قصد داریم به این سوالات پاسخ دهیم.
آیا می توان دعوای خیانت در امانت علیه شوهر مطرح کرد؟
همانطورکه پیش تر هم بیان شد زوج نسبت به جهیزیه حق انتفاع و استفاده دارد به این معنا که به صورت ضمنی از طرف زوجه اذن تصرف و استفاده در اموال به او داده شده است. بنابراین زوج باید با این نگاه که این اموال در دست او امانت هستند از آن ها استفاده کند و مرتکب تقصیر و از بین بردن آن ها نباشد. حال سوالی که مطرح می شود این است که آیا در صورت تقصیر زوج و از بین بردن مال می توان به جرم خیانت در امانت از او شکایت کرد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا نگاهی به تعریف جرم خیانت در امانت در قوانین کیفری می اندازیم.
به موجب ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات مجازات اسلامی بیان شده است که «هرگاه اموال منقول یا غیر‌منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده باشد که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده است، آنها را به ضرر مالکان یا متصرفان آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
به موجب این ماده برای تحقق جرم خیانت در امانت شرایطی باید وجود داشته باشد. از جمله آن ها سپردن مال به دیگری است به طوری که آن اموال را به مصرف خاصی برساند یا با گنجاندن شرط استرداد، آن مال را بتواند پس بگیرد. در حالی که در خصوص جهیزیه این شرایط وجود ندارد و زوجه جهیزیه خود را به زوج نمی سپارد و زمان انعقاد عقد شرط استرداد را نمی گذارد، بلکه با توافق و تراضی یکدیگر برای زندگی مشترک می آورد. همچنین رکن مادی برای تحقق جرم خیانت در امانت عبارتند از: استعمال، تصاحب، تلف یا مفقودی است. چون شرط سپردن و استرداد در زمان عقد نکاح منتفی است تحقق رکن مادی از طرف زوج هم بی اعتبار است. بنابراین تحقق جرم خیانت در امانت در صورتی که زوج از استرداد اموال زوجه خودداری کند منتفی است.
محکوم شدن شوهر به جرم خیانت در امانت
البته در یک مورد می توان علیه زوج دعوای خیانت در امانت مطرح کرد. به موجب ماده ۶۱۷ قانون مدنی امین نمی تواند غیر از جهت حفاظت تصرفی در ودیعه کند یا به نحوی از انحاء از آن منتفع گردد مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانت‌گذار والا ضامن است. با توجه به این ماده می توان برداشت کرد که بعد از جدایی و طلاق زوجین، معمولا زوجه اجازه تصرف در اموالش را به زوج نمی دهد و تقاضای استرداد آن را از شوهرش دارد. هنگامی که شوهر بعد از آگاهی از خواسته زوجه، اقدامی جهت استرداد جهیزیه انجام ندهد از تاریخ آگاهی او، یدش امانی است و عنصر سپردن برای او محقق می شود. در این صورت اگر مال را تصاحب کند و از استرداد آن خودداری کند، زوجه می تواند در محاکم کیفری علیه او دعوای خیانت در امانت مطرح کند.
فروش جهیزیه توسط شوهر
گاهی ممکن است زوج علاوه بر عدم استرداد جهیزیه زوجه اقدام به فروش اموال او کند. اینکه آیا قانون گذار ارتکاب چنین عملی از زوج را جرم انگاری کرده است یا خیر سوالی است که در این بخش قصد داریم به آن پاسخ دهیم. با مرور قوانین کیفری متوجه می شویم که قانون گذار در خصوص فروش اموال زوجه توسط زوج مقررات ویژه ای را بیان نکرده است و این موضوع را هم جز سایر جرایم از جمله، سرقت یا فروش مال غیر می داند. بنابراین در صورت تحقق چنین جرایمی از سوی زوج می توان شکواییه ای تنظیم کرد و موضوع را از طریق محاکم کیفری محل وقوع جرم پیگیری نمود.
تنها مقاله ای که بسیار کامل بود در خصوص استرداد جهیزیه همین سایت یاسا ارائه کرده بود ممنون