هر ساله نزدیک به انتخابات ریاست جمهوری در کوچه و خیابان های شهر بنر افرادی را می بینیم که خود را کاندید شورای شهر معرفی می کنند و با ارائه رزومه شان می خواهند که به آن ها رای دهیم. شاید با خودتان فکر کنید که اصلا فلسفه شورای شهر چیست و آن ها چه نقشی را در کشور اجرا می کنند؟
جایگاه و نقش شورای شهر در اداره کشور
اهمیت و نقش شورای شهر به اندازه ای است که قانون گذار در قوانین متعددی به آن اشاره کرده است. به موجب اصل ۱۰۱ قانون اساسی برای اداره بهتر امور و سرعت بخشیدن به اجرای برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می گیرد که اعضاءی آن را مردم همان محل انتخاب می کنند.
همانطور که از این اصل قانون اساسی برداشت می شود، شورای شهر نهاد مردمی است که با همکاری و مشارکت مردم، اعضای آن انتخاب می شوند. در واقع با توجه به امور و برنامه های متعدد کشوری، دولت ها نمی توانتد به تنهایی و بدون همکاری مردم موجبات رونق و شکوفایی بخش های مختلف را فراهم کنند. تشکیل شوراهای شهر کمک شایانی در پیشبرد اهداف کشور دارد.
اعضای شورای شهر چه کسانی هستند؟
حال که با اهمیت شورای شهر و روستا آشنا شدیم، ممکن أست بپرسیم چه کسانی و با چه شرایطی می توانند عضو شورا شوند؟ اعضای شورا چند نفر باید باشند؟ قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال ۱۳۷۵ به این سوالات پاسخ می دهد.
به موجب ماده 4 قانون مذکور تعداد اعضای شورای اسلامی روستاهای تا ۱۵۰۰ نفر جمعیت سه نفر و روستاهای بیش از ۱۵۰۰ نفر جمعیت و بخش پنج نفر خواهد بود.
بر اساس ماده 5 در هر بخش شورای بخش که اعضای آن پنج نفر می‌باشد با اکثریت نسبی از بین نمایندگان منتخب شوراهای روستاهای واقع در محدوده بخش تشکیل می‌شود و در صورتی که عضو معرفی شده از شورای روستا به عضویت اصلی و علی‌البدل شورای بخش انتخاب شود از عضویت شورای روستا خارج نخواهد شد.
ماده۶ ـ تعداد اعضای اصلی و علی‌البدل شورای شهر به شرح زیر است:
- الف ـ شهرهای تا ۵۰.۰۰۰ نفر، پنج‌نفر عضو اصلی و سه نفر عضو علی‌البدل
- ب ـ شهرهای با جمعیت بیش از ۵۰.۰۰۰ نفر تا ۲۰۰.۰۰۰ نفر، هفت نفر عضو اصلی و پنج نفر عضو علی‌البدل
- ج ـ شهرهای با جمعیت بیش از ۲۰۰.۰۰۰ نفر تا ۵۰۰.۰۰۰ نفر، نه نفر عضو اصلی و شش نفر عضو علی‌البدل
- د ـ شهرهای با جمعیت بیش از ۵۰۰.۰۰۰ نفر تا ۱.۰۰۰.۰۰۰ نفر، یازده نفر عضو اصلی و هفت نفر عضو علی‌البدل
- ه ـ شهرهای با جمعیت بیش از ۱.۰۰۰.۰۰۰ نفر تا ۲.۰۰۰.۰۰۰ نفر، سیزده نفر عضو اصلی و هشت نفر عضو علی‌البدل
- و ـ شهرهای با جمعیت بیش از ۲.۰۰۰.۰۰۰ نفر، پانزده نفر عضو اصلی و ده نفر عضو علی‌البدل
- ز ـ شهر تهران، بیست و یک نفر عضو اصلی و یازده نفر عضو علی‌البدل
ملاک تشخیص جمعیت هر شهر، آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن با اعلام رسمی مرکز آمار ایران است.
به موجب ماده ۳ قانون مذکور: دوره فعالیت شوراهای اسلامی شهر و روستا چهار سال می‌باشد که از ۱۴ مردادماه شروع می‌شود و در ۱۳ مردادماه چهارسال بعد خاتمه می‌یابد.
معمولا افرادی که قصد کاندید شدن در شورای شهر را دارند با یکدیگر به صورت ائتلافی یک لیست با یک شعار واحد معرفی می کنند و از مردم می خواهند که به تمام اعضای لیست رای بدهند. ائتلاف و همکاری موجب می شود احتمال انتخاب آن ها بیشتر شود.
اعضای علی البدل شورای شهر
به موجب ماده ۷ قانون مذکور نقش و اهمیت اعضای علی البدل در صورت استعفا، فوت یا سلب عضویت هر یک از اعضای شورای روستا و شهر، مشخص می شود به این صورت که عضو علی‌البدل به ترتیب آرا، جایگزین اعضایی که دیگر عضو نیستند، می‌شود. همچنین هرگاه عضوی به هر دلیلی تا دو ماه در جلسه شورا شرکت ننماید تا تعیین تکلیف نهایی که نباید بیش از شش ماه به طول بیانجامد از عضو علی‌البدل به عنوان جانشین در جلسات دعوت به عمل می‌آید.
اگر روستایی تبدیل به شهر شود، تکلیف شورا چه می شود؟ بر اساس ماده ۸ قانون مذکور در صورت تبدیل روستا به شهر، شورای شهر همان شورای روستا خواهد بود. چنانچه دو یا چند روستا به شهر تبدیل شود، شورای شهر از میان اعضای شوراهای آن روستاها به ترتیب آراء در انتخابات و به نسبت جمعیت روستاها تشکیل می‌شود.
نحوه برگزاری انتخابات اعضای شورای شهر
انتخاب اعضای شورای روستا و شهر به صورت مستقیم، عمومی، با رأی مخفی و اکثریت نسبی آراء خواهد بود. همچنین در صورتی که آراء دو یا چند نفر از داوطلبان مساوی باشد اولویت با ایثارگران می‌باشد و در صورت نبودن افراد مذکور اولویت با فرد یا افرادی است که دارای مدرک تحصیلی بالاتر هستند و در صورت یکسان بودن مدرک تحصیلی ملاک انتخاب قرعه است.
گاهی اوقات ممکن است به دلیل وجود یکسری شرایط برگ های رای باطل شود. ماده۲۳ قانون مذکور به این موضوع پرداخته است. بدین شرح که در برخی موارد برگ‌های رأی باطل می‌شود ولی جزو آراء مأخوذه محسوب می‌گردد و مراتب در صورتجلسه قید و برگ‌های رای مذکور ضمیمه صورتجلسه خواهد شد:
- الف ـ آراء ناخوانا باشد.
- ب ـ آرائی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد.
- ج ـ آرائی که دارای نام رای دهنده یا امضا یا اثر انگشت وی باشد.
- د ـ آرائی که کلاً حاوی اسامی غیر‌از نامزدهای تأیید شده باشد.
- هـ ـ آرائی که سفید به صندوق ریخته شده باشد.
تبصره ـ چنانچه برگ رأی مشتمل بر اسامی خوانا و ناخوانا باشد فقط اسامی ناخوانا باطل خواهد بود.
همچنین به موجب ماده ۲۴ در موارد زیر برگ‌های رأی باطل می‌شود و جزو آرای ماخوذه محسوب نمی‌گردد و مراتب در صورتجلسه قید و برگ‌های رأی مذکور ضمیمه صورتجلسه خواهد شد:
- الف ـ کل آرا صندوقی که فاقد لاک و مهر یا پلمب انتخاباتی باشد.
- ب ـ کل آرا مندرج در صورت جلسه‌ای که صندوق اخذ رأی آن فاقد اوراق رأی یا برگ‌های تعرفه باشد.
- ج ـ آرائی که زائد بر تعداد تعرفه باشد.
- د ـ آرائی که فاقد مهر انتخاباتی باشد.
- هـ ـ آرائی که روی ورقه‌ای غیر‌از برگ رأی انتخاباتی نوشته شده باشد.
- و ـ آرا کسانی که به سن قانونی رأی دادن نرسیده باشند.
- ز ـ آرائی که با شناسنامه افراد فوت شده یا غیر‌ایرانی اخذ شده باشد.
- ح ـ آرائی که با شناسنامه غیر یا جعلی اخذ شده باشد.
- ط ـ آرائی که با شناسنامه کسانی که حضور ندارند اخذ شده باشد.
- ی ـ آرائی که از طریق تهدید به دست آمده باشد.
- ک ـ آرائی که با تقلب و تزویر «در تعرفه‌ها، آراء، صورتجلسه‌ها و شمارش» به دست آمده باشد.
شرایط انتخاب کنندگان اعضای شورای شهر
انتخاب کنندگان باید دارای شرایط زیر باشند:
- تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران.
- حداقل سن ۱۸ سال تمام در روز اخذ رای.
- سکونت حداقل یک سال در محل اخذ رای، به استثنای شهرهای بالای یکصد هزار نفر جمعیت.
تبصره ـ کسانی که محل کار آنان خارج از محدوده حوزه انتخابیه باشد ولی افراد تحت تکفل آنان مانند همسر و فرزندان حداقل یک سال قبل از انتخابات در حوزه انتخابیه سکونت داشته باشند می‌توانند در همان حوزه رای دهند.
شرایط انتخاب شوندگان اعضای شورای شهر
انتخاب شوندگان هنگام ثبت نام باید دارای شرایط زیر باشند:
- الف ـ تابعیت کشور جمهوریاسلامی ایران.
- ب ـ حداقل سن ۲۵ سال تمام.
- ج ـ اعتقاد و التزام عملی به اسلام و ولایت مطلقه فقیه.
- د ـ ابراز وفاداری به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
- هـ ـ دارا بودن سواد خواندن و نوشتن برای شورای روستاهای تا دویست خانوار و داشتن مدرک دیپلم برای شورای روستاهای بالای دویست خانوار، داشتن حداقل مدرک فوق دیپلم یا معادل آن برای شورای شهرهای تا بیست هزار نفر جمعیت، داشتن حداقل مدرک لیسانس یا معادل آن برای شورای شهرهای بالای بیست هزار نفر جمعیت.
صلاحیت و وظایف شورای اسلامی شهر
به موجب ماده۸۰ قانون مذکور ۳۴ وظیفه بر عهده شورای اسلامی شهر أست که به برخی از مهم ترین ها می پردازیم:
- انتخاب شهردار برای مدت چهار سال.
- بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و رفاهی حوزه انتخابیه و تهیه طرح ها و پیشنهادهای اصلاحی و راه حل های کاربردی در این زمینه ها جهت برنامه‌ریزی و ارائه آن به مقامات مسئول ذی‌ربط.
- نظارت بر حسن اجرای مصوبات شورا و طرح های مصوب در امور شهرداری و سایر سازمان های خدماتی در صورتی که این نظارت مخل جریان عادی این امور نگردد.
- همکاری با مسئولین اجرائی و نهاد ها و سازمان های مملکتی در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و عمرانی بنا به درخواست آنان.
- برنامه‌ریزی در خصوص مشارکت مردم در انجام خدمات اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی با موافقت دستگاه های ذی‌ربط.
- تشویق و ترغیب مردم در خصوص گسترش مراکز گردشگری و تفریحی، ورزشی و فرهنگی با هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط.
- اقدام در خصوص تشکیل انجمن ها و نهاد های اجتماعی، امدادی، ارشادی و تأسیس تعاونی های تولید و توزیع و مصرف، نیز انجام آمارگیری، تحقیقات محلی و توزیع ارزاق عمومی با توافق دستگاه های ذی‌ربط.
- نظارت بر حسن اداره و حفظ سرمایه و دارایی های نقدی، جنسی و اموال منقول و غیر‌منقول شهرداری و همچنین نظارت برحساب درآمد و هزینه آن ها به گونه‌ای که مخل جریان عادی امور شهرداری نباشد.
- تصویب آیین‌نامه های پیشنهادی شهرداری پس از رسیدگی به آن ها با رعایت دستورالعمل های وزارت کشور.
- تایید صورت جامع درآمد و هزینه شهرداری که هر شش ماه یک بار توسط شهرداری تهیه می‌شود و انتشار آن برای اطلاع عموم و ارسال نسخه‌ای از آن به وزارت کشور.
- همکاری با شهرداری جهت تصویب طرح حدود شهر با رعایت طرح های هادی و جامع شهرسازی پس از تهیه آن توسط شهرداری با تایید وزارت کشور و وزارت مسکن و شهرسازی.
- تصویب بودجه، اصلاح و متمم بودجه و تفریغ بودجه سالانه شهرداری و مؤسسات و شرکت های وابسته به شهرداری با رعایت آیین‌نامه مالی شهرداری ها و همچنین تصویب بودجه شورای شهر.
- تصویب وام های پیشنهادی شهرداری پس از بررسی دقیق نسبت به مبلغ، مدت و میزان کارمزد.
- تصویب معاملات و نظارت بر آن ها اعم از خرید، فروش، مقاطعه، اجاره و استیجاره که به نام شهر و شهرداری صورت می‌پذیرد با در نظر گرفتن صرفه و صلاح و با رعایت مقررات آیین‌نامه مالی و معاملات شهرداری.
- تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت های وابسته به شهرداری با تأیید و موافقت وزارت کشور.
