توانایی افراد و وارثین و ذی نفعان در ایجاد تغییرات در وصیت نامه یا موارد مربوط به نحوه تقسیم اموال و ارثیه، از مسائلی است که ذهن افراد را به خود مشغول کرده است و خیلی از آن ها سوالات مختلفی را در رابطه با این موضوعات دارا هستند و می خواهند بگویند که حدود اختیاراتشان تا کجا می باشد.
در این مطلب سعی داریم تا مسائل مربوط به ارثیه و تقسیم نامه ارث و وارثین را بررسی نماییم و مورد مطالعه قرار دهیم.
تقسیم نامه چیست؟
تقسیم در لغت به معنای قسمت کردن یا بخش کردن مالی میان شرکا و تعیین کردن سهم هر یک مانند تقسیم مال مشاع منقول و غیرمنقول میان شرکا یا قسمت کردن ماترک متوفی بین ورثه یا تقسیم مال الشرکه می باشد.
با توجه به ماده 589 قانون مدنی: هر شریک المال می تواند هر وقت تقاضای تقسیم مال مشترک را بنماید مگر در مواردی که تقسیم به موجب این قانون ممنوع یا شرکاء به وجه ملزمی ملتزم بر عدم تقسیم شده باشند.
همچنین در ماده 597 قانون بیان شده است که: تقسیم ملک از وقف جایز است ولی تقسیم مال موقوفه بین موقوف علیهم جایز نیست.
با استناد به ماده 599 قانون مدنی: تقسیم بعد از آنکه صحیحا واقع شد لازم است و هیچ یک از شرکاء نمی تواند بدون رضای دیگران از آن رجوع کند…
و ماده 606 قانون مدنی نیز به این موضوع اشاره کرده و در آن اظهار شده است که هر گاه ترکه میت قبل از اداء دیون تقسیم شود و یا بعد از تقسیم معلوم شود که بر میت دینی بوده است طلبکار باید به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند و اگر یک یا چند نفر از وراث معسر شده باشد طلبکار می تواند برای سهم معسر یا معسرین نیز به وارث دیگر رجوع نماید.
ثبت تقسیم نامه به چه صورت ممکن است؟
در حالت کلی ثبت تقسیم نامه از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که اگر برای ملکی تقسیم نامه در نظر گرفته نشده باشد، آن ملک مشاع در نظر گرفته شده و هرگونه دخل و تصرف توسط یکی از شرکا بدون اجازه شرکای دیگر غیر قانونی در نظر گرفته می شود.
بنابراین، در حالت کلی ثبت تقسیم نامه الزامی نیست و نمی توان افراد را مجبور به ثبت آن کرد.
همچنین لازم است بدانیم که اگر افراد بخواهند سهم خود را مشخص کنند می توانند از طریق سازمان ثبت پیگیری های لازم را انجام دهند و به صورت رسمی تقسیم نامه را ثبت نمایند. با این وجود در می یابیم که تقسیم نامه های غیر رسمی دارای اعتبار نیستند و به راحتی قابلیت ابطال دارند و هیچ محکمه ای نیز، آن را نمی پذیرد.
تنظیم تقسیم نامه چه شرایطی را دارا می باشد؟
با توجه به قانون، تا زمانی که برای یک ملک مشاع، تقسیم نامه تنظیم نشده باشد، هیچ مالکی ششدانگ را دارا نخواهد بود و حتماً باید تقسیم نامه ای به این منظور تنظیم گردد و برای این کار تمام مالکین باید رضایت داشته باشند.
در برخی مواقع، ممکن است مالکین به جای تقسیم نامه رسمی، توافقنامه ای را با هم تنظیم و امضا کرده باشند که همانطور که گفته شد، این سند فاقد اعتبار خواهد بود و در این صورت ملک، به صورت قانونی تقسیم نشده است و حتماً باید تقسیم نامه رسمی تنظیم گردد.
وصیت نامه و ارتباط آن با تقسیم نامه
همانطور که می دانیم، تقسیم اموال متوفی پس از فوت، از طریق وصیت نامه وی صورت می گیرد و افراد در ابتدا به وصیت نامه مراجعه می نمایند تا بر اساس آن، اموال را به صورت عادلانه بین ورثه تقسیم نمایند. اما در برخی موارد ممکن است که وصیت نامه وجود نداشته باشد یا در آن نکات نام مفهومی در رابطه با نحوه تقسیم دقیق وجود داشته باشد. در این صورت لازم است تا در رابطه با اموال تقسیم نامه ای صادر شود، تا با استفاده از آن، اموال متوفی به صورت عادلانه بین وارثین تقسیم شود و به هر شخص، مقداری که باید، عطا شود.
تنظیم تقسیم نامه از طرف دادگاه در چه حالتی ممکن است؟
همانطور که پیشتر بیان شد در حالت کلی، تقسیم نامه توسط خود افراد و با توافق بین خودشان تنظیم می شود. اما در صورتی که افراد نتوانند به توافق برسند یا یکی از ذینفعان مانند یکی از وارثین، ادعا کند که تقسیم نامه به صورت ناعادلانه در حال تنظیم است، می تواند درخواست خود را به دادگاه اعلام کنند و دادگاه پس از انجام بررسی های مربوطه، بر اساس قوانین و به صورت عادلانه اموال را میان ورثه تقسیم کند و تقسیم نامه ای را با توجه به قانون و حدود اختیارات تنظیم نماید.
لازم به ذکر است که تنظیم تقسیم نامه با توجه به منقول یا غیر منقول بودن اموال، به انواع مختلفی تنظیم می شود که در ادامه آنها را بیان خواهیم کرد.
تنظیم تقسیم نامه برای اموال غیر منقول
برای تنظیم این نوع تقسیم نامه لازم است تا تمامی اسناد مالکیتی که به متوفی تعلق دارد، از طرف ورثه به دادگاه تقدیم گردد تا پس از آن، دادگاه از صحت اسناد و وجود املاک متوفی اطمینان حاصل کند و تحقیقات لازم را انجام دهد و در مرحله بعدی اگر مشکلی در اسناد و مدارک وجود نداشته باشد باید مدارک مربوط به پرداخت مالیات یا معافیت از آن به دادگاه اعطا شود تا پس از آن دادگاه بتواند به طور دقیق تقسیم نامه را تنظیم نماید.
تنظیم تقسیم نامه برای اموال منقول
در صورتی که ورثه یا افراد ذینفع بخواهند اموال منقول را تقسیم کنند و برای آن تقسیم نامه تنظیم نمایند، باید درخواست خود را به دادگاه ارائه دهند تا تقسیم نامه رسمی تنظیم کند و برای این کار باید گواهی انحصار وراثت را به دادگاه ارائه نمایند و همچنین هویت خود را احراز کنند تا پس از مشخص شدن اموال متوفی و اعلام آن، ورثه با رعایت مفاد قانونی به توافق بین خودشان برسند و به ثبت سند اقدام نمایند.
همچنین لازم به ذکر است که اگه تقسیم نامه رسمی تنظیم نشده باشد و یکی از مالکین نسبت به مقدار ملک خود اعتراض داشته باشد نمی تواند از آن توافق نامه برای اثبات ادعای خود استفاده نماید چرا که در دادگاه پذیرفته نخواهد بود.
بررسی نحوه تقسیم ارث با توجه به قانون مدنی
در بسیاری از مواقع این سوال برای افراد پیش می آید که اموال شان پس از مرگ به چه کسانی می رسد و با توجه به چارچوب قانون مدنی چگونه تقسیم می شود.
با استناد به مواد ۶۰۰ تا ۶۰۲ قانون مدنی که در آنها به مسائل مربوط به تقسیم ارث پرداخته شده است، متوجه می شویم که اگر تقسیم ارث به صورت نادرستی انجام شده باشد امکان ابطال آن وجود دارد و می توان آن را تصحیح کرد.
برای مثال در ماده ۶۰۰ قانون مدنی بیان شده است: هر گاه در حصه یک یا چند نفر از شرکا عیبی ظاهر شود که در حین تقسیم عالم به آن نبوده شریک یا شرکای مزبور حق دارند تقسیم را به هم بزنند.
و با توجه به ماده ۶۰۱ قانون مدنی: هرگاه بعد از تقسیم معلوم شود که قسمت، غلط واقع شده است تقسیم باطل می شود و و همچنین با در نظر گرفتن ماده ۶۰۲: هرگاه بعد از تقسیم معلوم شود که مقدار معینی از اموال تقسیم شده مال غیر بوده است در صورتی که مال غیر در تمام حصص مفروزا به تساوی باشد، تقسیم صحیح و الا باطل است.
در چه صورت می توان تقسیم نامه ارث را باطل کرد؟
در حالت کلی، در صورت بروز یکی از سه موارد زیر، افراد می توانند تقسیم نامه ارث را باطل نمایند.
حالت اول زمانی است که اموال غیر بین اموال متوفی تقسیم شود و این به این معنا است که مثلا یک پدر قبل از فوت خود قسمتی از اموال خود را بین دو فرزند تقسیم کرده باشد و برای دیگر فرزندان خود مالی را در نظر نگرفته باشد و فرزندان بی نصیب، بدون توجه به ذی نفعان و وصیت پدر، مال را بین خودشان تقسیم کنند. در این صورت افراد ذینفع و صلاحیت دارند می توانند این تقسیم نامه را باطل نمایند.
دومین مورد زمانی اتفاق می افتد که در تقسیم اموال متوفی بین وراث، مال معیوبی به یکی از وارثان برسد و او از این موضوع خبر نداشته باشد. در این صورت می تواند تقسیم نامه را باطل کند و مسئولیت نگهداری آن مال و مالکیت را از خود سلب نماید.
آخرین مورد نیز زمانی اتفاق می افتد که سهم ارث به صورت نابرابر تقسیم شده باشد و برای مثال وقتی مادر یک خانواده فوت می کند و دارای چهار فرزند با سنین مختلف بوده باشد، به فرزندان کوچک تر به دلیل کم بودن سن آن ها سهم ارث کمتری داده شود و بزرگترها سهم بیشتری تعلق بگیرد، افراد ذینفع و کسانی که به نفع شان عمل نشده است می توانند علیه این تقسیم نامه اعتراض کرده و تقسیم نامه را ابطال نمایند.
تنظیم تقسیم نامه عادی زمین چگونه صورت می گیرد؟
در حالت کلی ورثه می توانند به دو روش، تقسیم نامه عادی زمین تنظیم نمایند:
- افراز
افراز به این معناست که زمین به بخش های مختلف تقسیم شود و برای هریک از بخش های آن، مالک تعیین شود. در واقع با افراز زمین، رابطه مشارکت بین ورثه از بین می رود و هر کدام از ورثه، سهم خود را از زمین متوفی می گیرند و همچنین برای هر کدام از ورثه، سند جداگانه ای تنظیم می گردد.
لازم به ذکر است که چند نکته در رابطه با افراز وجود دارد که در ادامه بیان خواهیم نمود:
افراز می تواند بین خود ورثه و توسط آنها، یا توسط دادگاه انجام شود و همچنین برای اجرای آن، حتما باید بین ورثه اختلاف وجود داشته باشد.
علاوه بر آن، مال موضوع متن در تقسیم نامه عادی زمین باید اجزای مساوی را دارا باشد و تنها در این صورت، قابل افراز می باشند.
انتخاب سهم برای هر یک از ورثه نیز می تواند بر اساس تراضی در نمونه تقسیم نامه عادی زمین انجام شود یا به وسیله قرعه صورت گیرد.
- تفکیک
تفکیک به منظور تقسیم مال غیر منقول به قطعات کوچک تر است. تفکیک در مورد مسئله ای که موضوع آن زمینی 1000 متری است و قرار است به قطعات 200 متری تقسیم گردد، به صورت های زیر واقع شود:
به منظور تنظیم متن نمونه تقسیم نامه عادی زمین یا صدور سند مالکیت مفروزی یا ابطال سند اولیه یا انتقال قطعات تفکیک شده به صورت مفروز و جدا جدا.
به این نکته در مواد 211 و 958 قانون مدنی اشاره شده است و بنابراین، اگر حداقل یکی از ورثه اهلیت نداشته باشند، تنظیم تقسین نامه توسط دادگاه یا با حضور ولی یا قیم صورت می گیرد.
