قواعد مالی در طلاق : کاش کار هیچ‌کسی به طلاق نرسد و مسیر هیچ زندگی به جدایی ختم نشود اما کار است دیگر گاهی دو نفر هم مسیر نیستند و باید از هم عبور کنند. این عبور کردن فقط با طلاق میسر می‌شود منتها همان‌طور که ازدواج کردن کلی قانون و قاعده دارد جدا شدن و تمام کردن یک رابطه زناشویی نیز به همان میزان قاعده و باید و نباید را یدک می‌کشد. در ادامه برخی از قواعد مالی جدایی را بررسی می‌کنیم.
هزینه‌های ازدواج
گاهی پیش می‌آید که عروس خانم مدت کوتاهی بعد از ازدواج به دلایلی نه‌چندان موجه درخواست جدایی از همسر خود را مطرح می‌کند. فرض کنید مدعی می‌شود که از قیافه همسر خود خوشش نمی‌آید و میلی به وی ندارد. این شکل ازطلاق را طلاق خلعی می‌گویند که در آن زن به دلیل کراهت از شوهر می‌تواند از وی جدا شود؛ اما در این میان باید رضایت همسر خود را هرچند با پرداخت مبلغی به دست آورد. در قانون هیچ ماده‌ای که بتواند به مرد حق دریافت هزینه‌های ازدواج از زن را بدهد وجود ندارد اما شاید زن برای جدایی از شوهر حاضر باشد بخشی از هزینه‌های ازدواج را پرداخت کند؛ در این صورت مرد می‌تواند بخشی از خسارت‌های واردشده را جبران کند. جز این مورد راهی برای دریافت هزینه‌های ازدواج از زن وجود ندارد.
تکلیف جهیزیه روشن است
تکلیف قانونی درباره جهیزیه کاملاً روشن است و برابر قانون تمام وسایل خانه که زن به‌عنوان جهیزیه به خانه شوهر خود آورده است متعلق به خود اوست. البته اگر زن در عقدنامه جهیزیه را هنگام ازدواج به زوج واگذار کند یا اینکه بنویسد کل جهیزیه را بخشیدم یا به همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مسئله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی‌تواند نسبت به جهیزیه ادعایی داشته باشد اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق عقد عاریه در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت.
مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به عین اموال مسئولیت ندارد. مثلاً اگر جهیزیه زنی براثر افتادن در حین حمل‌ونقل یا نوسان برق صدمه دید یا اینکه براثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد. البته در قانون، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته‌شده و زن وظیفه‌ای ندارد جهیزیه‌ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به‌عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد؛ اما اگر مرد به دلیل استفاده نادرست خسارتی به وسایل زن وارد کند باید خسارت آن را بپردازد.
برای جلوگیری از سوءتفاهم‌های احتمالی، زوج‌ها می‌توانند درباره میزان جهیزیه و جزئیات آن هنگام طلاق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند. در این روش سیاهه‌ای از اموال تهیه و به امضای زوج می‌رسد، در سیاهه ذکر می‌شود که مثلاً یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق‌گاز و… به‌عنوان جهیزیه تهیه‌شده است. این سیاهه تا زمانی که به امضای زوج نرسد و ۲ نفر هم به‌عنوان شاهد زیر آن را امضا نکنند، اعتبار ندارد.
طلب اجرت‌المثل از شوهر
مورد دیگر بحث اجرت‌المثل است که برخی از زنان هنگام زندگی زناشویی در حالی با حضوردر دادگاه‌های خانواده درخواست طلب حقوق و اجرت‌المثل از همسر می‌کنند که بر اساس قانون این درخواست رد می‌شود زیرا گرفتن اجرت‌المثل نیازمند شرایط ویژه‌ای است. زوجه با استناد به مواد ۳۳۶ قانون مدنی و بند (الف) تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، در صورت وجود شرایطی می‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را از شوهر خود مطالبه کند.
اگر در ضمن عقد، شرط مالی در مورد کارهای زوجه در امر خانه‌داری وجود داشته باشد، مثلا مبلغ معینی به‌عنوان اجرت برای زن در قبال کارهای خانه پیش‌بینی‌شده باشد، نوبت به پرداخت اجرت‌المثل نمی‌رسد. البته اگر زوجه در انجام کارهای خانه از ابتدا قصد و نیت تبرع و به‌اصطلاح رایگان داشته باشد، نمی‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت بگیرد اما در این شرایط نوبت به مطالبه «نحله» می‌رسد. البته درخواست طلاق نباید از سوی زوجه باشد و باید شوهر قصد طلاق داشته باشد و اگر تقاضای طلاق که از سوی زوج شده است، ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوءاخلاق و رفتار زوجه باشد، در این صورت نیز اجرت‌المثل به زوجه تعلق نمی‌گیرد. در کل قانون‌گذار 5 شرط کلی را برای قابلیت مطالبه اجرت‌المثل کار منزل پذیرفته است:
اجرت‌المثل در هنگام طلاق قابل پرداخت است.
طلاق به خواست زوجه نباشد.
چنانچه طلاق هم به درخواست مرد باشد، نباید ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی باشد.
کار زن در منزل به دستور مرد انجام‌شده باشد.
قصد زن بر عدم تبرع، برای دادگاه اثبات شود.
تعیین تکلیف هدایای دوران عقد
واضح است آنچه بین نامزدها ردوبدل می‌شود، مشروط به ازدواج آنهاست و وقتی چنین قراری وجود نداشته نباشد، دلیلی برای تعلق هدایا نیز وجود نخواهد داشت. به همین دلیل است که در قانون مدنی مجوز استرداد هدایا به طرفین داده‌شده است. بنابراین چنانچه قبل از عقد نکاح از طرف نامزدها یا پدر و مادر آنها هدایایى به‌طرف دیگر داده‌شده باشد، این هدایا در تمام موارد، قابل مطالبه نیست بلکه تنها تحت شرایطى، طرف اهداکننده حق مطالبه آن هدایا را خواهد داشت. این شرایط عبارت‌اند از:
وصلت به هم خورده و بنا نباشد که ازدواج صورت گیرد.
این هدایا برای وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگرى تقدیم شده باشد
چنانچه عین هدایا موجود و قابل مطالبه و استرداد باشد اما چنانچه عین موجود نیست، صرفا قیمت هدایایى قابل مطالبه است.
قیمت هدایاى نگاه‌داشتنی‌که تلف‌شده‌اند، در صورتى قابل مطالبه است که با تقصیر هدیه گیرنده تلف‌شده باشد.
به هم خوردن وصلت به دلیل فوت یکى از طرفین نباشد..
در خصوص هدایاى پس از عقد نکاح نیز مقرراتى تحت عنوان «هدایاى پس از عقد نکاح» در قانون مدنى و سایر قوانین به چشم نمى‌خورد؛ اما به نظر مى‌رسد که تقدیم هدایا از مصادیق هبه باشد بنابراین چنانچه پس از عقد نکاح، هدایایى از طرف زوجین یا بستگان آنها به‌طرف دیگر تقدیم شود، تنها در موارد ذیل هدایا قابل مطالبه و استرداد خواهد بود:
مال مورد هبه باقى بوده و از بین نرفته باشد.
در صورتى که هبه از نوع معوض نباشد و چنانچه از نوع معوض بوده باشد، عوض داده نشده باشد.
مال مورد هبه از مالکیت متهب خارج نشده باشد.
محسن نامی
