با مراجعه به «فرهنگ عمید» درمی‌یابید که «توهین» از ریشه «وهن» گرفته شده است و ضعیف کردن و یا خوار و خفیف شمردن دیگری معنا شده است. در قانون با افرادی که به سایرین اهانت می‌کنند، برخورد می‌شود. در قانون جزای کشور کوچک کردن شخص با به کار بردن کلمات و یا رفتاری که سوء ادب باشد، توهین قلمداد می‌شود. عموما در بروز این گونه از رفتارهای ناشایست، فرد متخلف توانایی برخورد صحیح و درستی را با مخاطب ندارد و برای مبارزه با طرف مقابل خود دست به اهانت می‌زند. در این مقاله به بررسی جرم توهین و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته شده است میپردازیم و تفاوت آن را با «افترا» بیان می‌کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
نگاه اسلامی‌به عمل توهین
در فرهنگ و دین اسلام نیز اهانت رفتاری بسیار ناشایست بیان شده است. به طوری که در چندین آیه از قرآن هم به آن اشاره شده است. به عنوان مثال در آیه 147 سوره ی نسا، بدزبانی مذمت شده است و در آیه 108 سوره انعام افراد حتی از ناسزا گفتن به بت‌ها نیز نهی شده اند. با استناد به احادیث به جای مانده از ائمه این قبیل از رفتارها از سوی ایشان نیز بسیار ناشایست تلقی شده اند.
توهین با افترا چه فرقی دارد؟
در جرم توهین هدف نسبت دادن جرم یا تخلف به دیگری نیست. اهانت کننده با این گونه از رفتارها قصد کوچک و پست کردن طرف مقابل را دارد. به عنوان مثال اگر شخصی به دیگری بگوید: «تبهکار»، «فاسد»، «کافر»، «دزد» و… چون برای حرفش سندی در اختیار ندارد، این رفتار توهین تلقی می‌شود. در صورتی که هدف از افترا، نسبت دادن چیزی به شخصی است به گونه ای که بتواند آن را جرم نشان دهد. در این تخلف، مفتری جرمی‌را به قربانی نسبت خواهد داد که برای اثبات آن از اسناد و مدارک جعلی استفاده می‌کند. به عنوان مثال مفتری، قربانی را به حمل مواد مخدر متهم می‌کند و برای اثبات ادعای دروغینش، مقداری مواد مخدر را در لباس و یا خودروی قربانی جاساز می‌کند. به این دست از اقدامات افترا گفته می‌شود که بر طبق قانون با متخلفین رفتار خواهد شد.
بررسی ارکان جرم توهین و مجازات آن
بر طبق قانون برای اینکه بتوان با جرم توهین برخورد شود و با متخلفین بر طبق قانون رفتار شود، باید سه رکن مورد بررسی قرار گیرد که در ادامه آنها را بیان خواهیم کرد.
- عنصر قانونی جرم
- عنصر مادی جرم
- عنصر روانی جرم
عنصر قانونی جرم به چه معناست؟
عنصر قانونی جرم توهین بدین معناست که باید قانون گذار رفتار مورد نظر را جرم قلمداد کرده باشد و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد. به عبارت دیگر باید بتوان در نخستین گام آن دست از رفتارهای ناشایست را جرم دانست. اهانت در قانون مجازات اسلامی‌جرم شناخته شده است و قانون گذار برای مرتکب آن مجازات در نظر گرفته است.
لازم به ذکر است که توهین‌هایی از قبیل: «زنا» و یا «لواط» که از قبح بالایی برخوردار هستند، در گروه اهانت‌های محدود و خاص جای میگیرند و به صورت مجزا به آن رسیدگی می‌شود. بر طبق قانون و بر اساس ماده‌های جداگانه برای این دست از اهانت کنندگان 31 تا 74 ضربه شلاق در نظر گرفته خواهد شد.
عنصر مادی جرم به چه معناست؟
عنصر مادی جرم به رفتارهای فیزیکی اشاره دارد. به طوری که در توهین از گفتار، کردار، نوشتار و یا حتی اشارات دست و بدن استفاده شود. به عبارت دیگر اقدامات عملی به عنصر دوم جرم اهانت تحقق می‌بخشند.
لازم به ذکر است از آنجایی که رفتارهای توهین امیز کاملا نسبی هستند و هیچ گونه الفاظ و رفتار مشخصی برای آن در نظر گرفته نشده است و ممکن است در فرهنگ‌های مختلف به گونه‌های متفاوتی باشند، قانون نمی‌تواند با تکیه بر چند مورد مشخص، فرد را تبرئه کند و یا گناهکار بداند.
عنصر روانی جرم به چه معناست؟
در این بخش هدف، قصد و نیت اهانت کننده مورد بررسی قرار میگیرد. یعنی بررسی می‌شود که آیا فرد اهانت کننده بدون قصد و به طور اتفاقی دست به توهین زده است و یا قصدش از اینکار آزار، اذیت و کوچک شمردن طرف مقابل بوده است. قانون گذار برای احقاق این رکن به سوءنیت مرتکب بسنده می‌کند و توهین و استفاده وی از الفاظ و عبارات ناشایست را مصداق جرم قلمداد می‌کند. در این عنصر آزار دیدن فرد مورد اهانت بررسی نمی‌شود. در واقع ناراحت شدن و آزار دیدن شخص مورد اهانت الزامی‌ندارد و در صورتی که فرد قربانی از توهین آزرده نشده باشد هم با شخص اهانت کننده بر طبق قانون و جزا برخورد خواهد شد.
جرم توهین چند نوع دارد؟
از دیدگاه حقوقی، توهین ساده و توهین مشدد از دو نوع این تخلف به حساب می‌آیند.
توهین ساده
بر طبق ماده 608 قانون مجازات اسلامی‌اگر توهین به دیگری شامل حد قذف(نسبت دادن زنا و یا لواط) نباشد، برای آن جزای سنگین در نظر گرفته نمی‌شود. شلاق تا 74 ضربه و پرداخت جزای نقدی از 50 هزار تا 1 میلیون ریال از مجازات توهین ساده به شمار می‌رود.
در این نوع از توهین برای اثبات تخلف فرد، باید صریح و عرف بودن توهین مورد بررسی قرار گیرد. یعنی گفتار یا کردار صورت پذیرفته را نتوان به چیز دیگری تفسیر نمود.
لازم به ذکر است توهین تنها در صورتی مورد پیگیری خواهد بود که به فردی زنده و حقیقی نسبت داده شود. توهین به دسته ای از مردم و یا فردی که فوت شده است جرم به حساب نمی‌آید.
حضوری و یا علنی بودن از لازمه‌های تحقق توهین به حساب می‌آیند و در صورت وجود یکی از آنها میتوان اهانت را به صورت قانونی پیگیری نمود. توهین از طریق ایمیل، پیامک و… توهین حضوری به حساب می‌اید و بر طبق قانون مشمول مجازات است. اهانت در اماکن عمومی‌حتی در صورتی که شاهدی وجود نداشته باشد هم از علنی بودن آن حکایت می‌کند و میتوان از طریق قانون پیگیری نمود.
توهین به مقدسات
اهانت به مقدسات در قانون کشور جرم می‌باشد. در صورتی که به مقدسات اسلام، پیامبران عظیم الشان، ائمه و حضرت فاطمه توهین شود به طوری که شامل حکم ساب النبی(توهین به پیامبر) باشد، قانون برای آن حکم اعدام در نظر گرفته است. در غیر این صورت اهانت کنندگانربه 1 تا 5 سال حبس محکوم می‌شوند. مقصود از مقدسات تمامی اشخاص و اماکنی هستند که در دین از قداست و جایگاهی ویژه و خاص برخوردار می‌باشند.
لازم به ذکر است منظور از پیامبران عظیم الشان تمامی پیامبران است و تنها پیامبران اولوالعظم را در شامل نمی‌شود.
توهین به رهبر فعلی
بر طبق ماده 514 تعزیرات که در سال 1375 شمسی به تصویب رسید، اهانت به مقام رهبری جرم قلمداد می‌شود و مجازات آن 6 ماه تا 2 سال حبس خواهد بود. برای حفظ شان و مقام رهبری هرگونه توهینی به شخص اول مملکت جرم می‌باشد که البته این مسئله در مورد مقامات پایین‌تر صدق نمی‌کند.
این ماده از قانون در مورد اشخاصی که حالت متعادل روحی ندارند، اجرا نمی‌شود. اگر فرد بدون اطلاع از جایگاه مقام رهبری به وی اهانت کند نیز شامل مجازات نخواهد شد.
توهین به مقامات دولتی
با استناد به ماده 609 قانون تعزیرات، بی احترامی و اهانت به روسای سه قوه، نمایندگان مجلس، وزرا و سایر کارکنان دولت جرم بوده و بر اساس قانون با اهانت کنندگان برخورد خواهد شد. مجازات متخلفان 3 تا 6 ماه حبس یا 74 ضربه شلاق و یا پرداخت نقدی 50 هزار تا 1 میلیون ریال خواهد بود.
توهین به مقامات سیاسی خارجی
با توجه به ماده 517 قانون تعزیرات، اهانت به مقامات سیاسی خارجی که هم اینک در خاک ایران به سر میبرند، جرم بوده است و برای متخلفان جرم توهین 1 تا 3 ماه حبس در نظر گرفته می‌شود. البته این قانون تنها در مواردی که آن کشور هم برای مقامات ایرانی چنین قانونی در نظر گرفته باشد، اجرا می‌شود و در غیر این صورت با شخص اهانت کننده برخوردی نخواهد شد.