حریم راه و بررسی فنی انواع ساخت، احداث، نگهداری و حراست راه‌ها

در این نوشته قصد داریم به بررسی فنی انواع راه‌ها و حریم راه بپردازیم. پس در ادامه نوشته ما را همراهی نمایید.

انسان‌ها در طول تمدن هزاران ساله خود، به منظور ارتباط با دیگر مناطق و دسترسی به آبادی‌های مجاور؛ به تشکیل و احداث راه اقدام نموده‌اند. سیر تکاملی راه سازی از تمدن‌های نخستین تا به امروز، دچار تحولات و پیشرفت‌های ارزشمندی شده است.

کلیات حریم راه

از معابر و راه‌های خاکی موسوم به مال رو که جهت گذر انسان‌ها و احشام مورد استفاده قرار می‌گرفت تا امروزه که سازه‌های پیچیده و پیشرفته برای ترابری زمینی، دریایی و هوایی به منظور اهداف تجاری، گردشگری، نظامی و… طراحی می‌شود، زمان زیادی گذشته است.

امروزه ساخت، احداث، نگهداری و حراست راه‌ها به عنوان یکی از تکالیف‌های دولتی و مطالبات مردم تلقی می‌شود که از منظرهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی … دارای اهمیت ویژه‌ای است.

طبق قانون؛ وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی احداث و نگهداری راه‌ها تعیین شده است و به منظور رعایت و لحاظ مسائل قانونی پیرامون راه، قوانینی جهت معرفی انواع راه‌ها و حریم آن از جانب هیئت محترم وزیران مصوب شده است که به صورت تخصصی و فنی انواع راه‌ها را تعریف نموده و حریم هر یک از این راه‌ها را به صورت دقیق مشخص می‌نماید.

به دلیل اهمیت موضوع انواع راه‌ها و حریم راه؛ گروه وکلای یاسا جهت ارائه اطلاعاتی فنی و کاربردی به هموطنان محترم، این مطلب آموزشی را تهیه و تدوین نموده است.

مطالعه این مطلب آموزشی، زمینه ساز کسب اطلاعات و شناخت از مسائل فنی مربوط به راه‌ها خواهد شد و آن دسته از مخاطبانی که به دلایل قانونی، سوالاتی را در خصوص میزان حریم راه‌ها ایراد می‌دارند؛ می‌توانند از این مطلب استفاده نمایند.

تعریف حریم راه

قبل از آنکه به تعریف انواع راه‌ها و بیان حریم هر یک از راه‌ها به صورت اجمالی بپردازیم؛ لازم است تعریفی از حریم راه داشته باشیم که از جنبه فنی و عمومی مناسبات مربوط به راه، به خوبی مشخص شود.

در تعریف فنی و متداولی که از حریم راه توسط دستگاه‌های ذی ربط ارائه می شود؛

به کل اراضی طولی و عرضی که به منظور جاده سازی، تعریض و اقدامات مربوط به حفظ، نگهداری و راهداری و ایمنی میان حد نهائی تا محور راه (آکس راه) در طرفین با رعایت و لحاظ قوانین و مقررات در نظر گرفته می‌شود، حریم راه اطلاق می‌شود.

بر اساس ماده 17 قانون اصلاح راه‌ها و راه آهن:

« ایجاد هرگونه ساختمان و دیوارکشی و تاسیسات به شعاع صد (۱۰۰) متر از انتهای حریم راهها و حریم راه آهن‌های کشور و در طول کنار گذرهایی که وزارت راه و ترابری احداث نموده یا می‌نماید و یا مسئولیت نگهداری آن را به عهده دارد بدون کسب مجوز از وزارت مذکور ممنوع می‌باشد .»

انواع راه‌ها و درجه حریم هر یک از این راه‌ها

از لحاظ فنی و تخصص، انواع راه‌ها به 8 گروه اصلی طبقه بندی می‌شوند که برخی از این گروه‌ها شامل زیرمجوعه نیز می‌باشد.

تیم تخصصی گروه وکلای یاسا با بیانی ساده و روان به معرفی انواع راه‌ها و حریم آنها از منظر فنی پرداخته است:

آزاد راه

به طور کلی در تعریف آزاد راه داریم که؛ آزاد راه به راهی گفته می‌شود که معبر رفت و برگشت به صورت کاملا مجزا طراحی شده و فاقد هر گونه تقاطع‌های مسطح باشد.

همچنین ورودی و خروجی آن در نقاط مشخص، معین و محدودی تعبیه می‌شود. آزاد راه متشکل از چهار یا شش یا هشت خط می‌باشد که به ترتیب در هر طرف از باند دو یا سه یا چهار خط به جزیره یا مانع وسط آزاد راه منتهی می‌شود.

حریم آزاد راه به میزان 60 متر از آکس ( حد نهایی تا محور راه) به هر طرف تعیین شده است.

راه اصلی

این راه دارای 5/22 متر حریم از آکس تا طرفین راه می‌باشد و شامل طبقه بندی درجه 1 و درجه 2 است. هر کدام از راه‌های اصلی درجه 1 ( عریض) و درجه 2 ( معمولی) شامل مشخصات فنی  مختص به خود می‌باشد.

مشخصات فنی و حریم راه اصلی درجه 2 یا معمولی: به راهی گفته می‌شود که از دید ساختمانی بر اساس نقشه و مشخصات مورد قبول راه اصلی طراحی گشته باشد. همچنین عرض آسفالت 3/7 متر و عرض شانه‌ها (85/1×2) تا (2×2) طراحی شده است.

مشخصات فنی و حریم راه اصلی درجه 1 یا عریض: دارای مشخصاتی مشابه راه  اصلی معمولی بوده ولی عرض شانه ها 85/2 × 2 تا (3×2) متر تعیین شده است.

راه اصلی چهار خطه یا بزرگراه

به طور کلی؛ راه اصلی چهار خطه یا بزرگراه دارای مشخصاتی همسان و یکسان با راه اصلی بوده از تعریض شدن راه‌های اصلی حاصل می‌شود. به تعبیر دیگر؛ بزرگراه دارای مشخصات ساختمانی فنی مشابه با راه اصلی است.

حریم راه اصلی چهار خطه یا بزرگراه 38 متر از آکس تا طرفین راه مقرر شده است.

راه‌های فرعی

راه‌های فرعی دارای 5/17 متر حریم از آکس تا طرفین جاده می‌باشد و شامل 3 تقسیم بندی می‌شود:

الف. راه فرعی درجه 1 معمولی: عرض این راهها به میزان 8 متر طراحی شده است و به طور متداول؛ 5/6 از این راه آسفالت و مابقی به شانه راه اختصاص می‌یابد.

ب. راه فرعی درجه یک عریض: اصولا عرض راه فرعی درجه 1 معمولی به میزان 9 متر تعیین می‌شود که شامل 7 متر آسفالت و 2 متر شانه جاده است.

پ. فرعی عریض: عرض این راه  9 متر تعیین شده است و متراژ آسفالت و شانه جاده متفاوت است.

ت. راه فرعی درجه 2: عرض این راه 7 متر تعیین شده است و بایستی 5/5 متر آن آسفالت و مابقی به شانه راه اختصاص یابد.

راه روستایی

حریم راه روستایی به میزان 5/12 متر از آکس تا طرفین جاده مقرر شده است. همچنین؛ عرض راه های روستایی 5/6 متر می‌باشد.

طبقه بندی انواع موارد راه روستایی

الف. راه روستایی درجه 1: حداقل تردد وسیله های نقلیه سنگین در راه روستایی درجه 1 به میزان 30 دستگاه در روز و میزان متوسط عبور وسایل نقلیه سنگین 80 دستگاه در روز پیشبینی شده است. عرض این راهها 5/6 متر مقرر شده است.

ب. راه روستایی درجه 2: حداقل تردد وسیله‌های نقلیه سنگین در راه روستایی درجه 1 به میزان 30 دستگاه در روز و میزان متوسط عبور وسایل نقلیه سنگین 50 دستگاه در روز پیشبینی شده است. عرض این راهها 5/5 متر مقرر شده است.

پ. راه روستایی درجه 3: تعداد عبور وسایل نقلیه سنگین در این راه‌ها به میزان حداکثر 20 عبور تعیین شده است. عرض کلی راه روستایی درجه 3 به میزان 4 متر طراحی گشته است.

راه دسترسی آسفالته

در تعریف راه دسترسی آسفالته داریم که؛ «به راهی گفته می‌شود که مسیر آن منطبق با نوارها (یا پیستهای) خاکی و شنی قدیمی بوده و به طور تدریجی و  با عملیات راهداری به محورهایی با نقش اصلی و فرعی مبدل گشته است.

اما از نظر مشخصات هندسی و شاخص‌های ساختمانی به هیچ عنوان از شباهت و انطباقی با تعاریف راه اصلی عریض، اصلی معمولی، راه فرعی عریض و راه فرعی معمولی برخوردار نیست.

راه دسترسی خاکی

راه دسترسی خاکی به نوعی از راه اطلاق می‌شود که؛ حاصل دنباله، ادامه و استمرار حمل و نقل راهداری (شن ریزی-گریدر زنی) و در برخی موارد، عملیات پل سازی بر روی نوارهای خاکی مالرو و قدیمی می‌باشد.

به تعبیر ساده‌تر؛ راه دسترسی خاکی ارتباط نقاط شهری یا روستائی را تأمین ساخته و اساسا با فلسفه رعایت مشخصات فنی تناسبی ندارد.

راه‌های متروکه

از نظر فنی و قانونی؛ راه‌های متروکه به راه‌هایی نسبت داده می‌شود که دارای حریم 15 متر از آکس تا طرفین جاده باشد و در برخی از موارد؛ این میزان به حریم درجه 4 کاهش می‌یابد.

به همراه یکدیگر؛ با انواع و  حریم راه‌ها و  هر کدام، به طور فنی و جامع آشنا شدیم.

کلیه این مشخصات و حریم راه‌ها بر حسب مصوبه هیئت وزیران و بنا بر نقطه نظرهای کارشناسی و فنی، تعیین می‌شود.

لازم به ذکر است که منبع این نوشتار؛ وب سایت راهدار و آیین نامه های راه سازی مصوب هیئت وزیران می‌باشد.