رسیدگی به اختلافات ناشی از حوادث کار از اتفاقات مهم و شایعی است که امکان دارد بین کارگر و کارفرما رخ دهد. چنین اختلافی پای بازرسان کار را به ماجرا باز می‌کند. در ماده 101 قانون کار آمده است:
«گزارش بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار در موارد مربوط به حدود وظایف و اختیاراتشان در حکم گزارش ضابطین دادگستری‌خواهد بود.»
همچنین برابر قانون، بازرسان کار می‌توانند به عنوان مطلع و کارشناس در جلسات مراجع حل اختلاف شرکت کنند. درباره میزان تاثیرگذاری نظر کارشناسی بازرسان در پرونده‌ها و رأی قاضی به گفت‌وگو با دکتر «سعیدرضا ابدی» عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی نشستیم.
- بازرسان کار چه نوع ضابطی هستند و چه اختیاراتی دارند؟
ضابطان در قانون به 2 دسته خاص و عام تقسیم می‌شود. ضابطان خاص کسانی هستند که صلاحیتشان به جرایمی خاص، شرایطی معین و مکان‌هایی ویژه محدود است و در غیر آن جرایم یا بدون تحقق آن شرایط، اجازه مداخله و اقدام را ندارند. برابر این تعریف قانونی، بازرسان کار در حکم ضابطان خاص هستند و میزان نفود آنها نیز همانی است که در قانون کار معین شده است. به این ترتیب، این وظایف را می‌توان در ماده 96 قانون کار یافت، جایی که قانون‌گذار وظایف بازرسان کار را چنین برشمرده است:
- ” نظارت بر اجرای مقررات ناظر به شرایط کار،
- نظارت بر اجرای صحیح مقررات قانون کار و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به حفاظت فنی،
- آموزش مسائل مربوط به حفاظت فنی و راهنمایی کارگران، کارفرمایان و کلیه افرادی که در معرض صدمات و ضایعات ناشی از حوادث و خطرات ناشی از کار قرار دارند،
- بررسی و تحقیق پیرامون اشکالات ناشی از اجرای مقررات حفاظت فنی و تهیه پیشنهاد لازم جهت اصلاح میزان‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به موارد مذکور، مناسب با تحولات و پیشرفت‌های تکنولوژی
- و رسیدگی به حوادث ناشی از کار در کارگاه‌های مشمول و تجزیه و تحلیل عمومی و آماری این‌گونه موارد به منظور پیشگیری حوادث.”
بارزسان سازمان برای مواردی غیر از اینها، به دستور مستقیم از مافوق خود نیاز دارند.
- نظر کارشناسی این افراد چه تاثیری در آرای قضایی دارد؟
برابر قانون، در پرونده‌های مربوط به کار که بیشتر مباحث حوادث ناشی از کار را در بر می‌گیرد، قاضی فقط زمانی شروع به رسیدگی می‌کند که نظر بازرسان کار در پرونده وجود داشته باشد. این جایگاهی است که قانون برای بازرسان در نظر گرفته است. به عبارت دیگر، در این حوزه قاضی موظف است به نظر کارشناسی بازرسان توجه کند.
- عده‌ای معتقدند قضات به نظر بازرسان اهمیتی زیادی نمی‌دهند. نظر شما در این باره چیست؟
در حوادث ناشی از کار و تعیین سهم و تقصیر طرفین در بروز حادثه و مواردی از این دست، برابر قانون، قاضی باید به رأی بازرس کاملا توجه کند. البته گاهی به علت خلاء قانونی مشکلاتی در این زمینه به وجود می‌آید. باید بپذیریم در این باره قانون به اندازه لازم، قاضی را به استفاده از نظر بازرسان الزام نکرده است. البته عده‌ای نیز معتقدند که در این حوزه نیازمند قانون جدید نیستیم و قانون موجود کفایت می‌کند.
- به نظر شما، این گسست ناشی از چه مواردی است؟
من خیلی معتقد به گسست در این حوزه نیستم، اما مواردی وجود دارد که می‌توان آنها را علت کم‌توجهی قضات به نظر کارشناسی بازرسان دانست. به خاطر داشته باشیم که حوادث ناشی از کار یکی از مواردی است که بازرسان کار با قضات سر و کار دارند. در این میان، اگر حوادث جدی باشد، پای پلیس هم به میان می‌آید و مسیری که مراجع برای رسیدگی به موضوع پیگیری می‌کنند، از بازرسان کار می‌گذرد. من پرونده‌ای را سراغ ندارم که در این حوزه مورد رسیدگی قرار گرفته باشد، اما در آن اثری از گزارش بازرس نباشد. این نظر کارشناسی نیز به دلیل الزامات قانونی است.
- مهم‌ترین ضعف بازرسان کار را چه می‌دانید؟
بازده کاری این بازرسان در حیطه‌ای که قانون به آنها مسئولیت داده است باید مورد بررسی قرار گیرد. به هر حال، قاضی باید بر اساس گزارش بازرسان رأی صادر کند. همچنین باید توجه کرد که رأی قاضی نباید بر اساس خواسته بازرس باشد. به هر حال، علاوه بر نظر بازرسان، قاضی باید سایر قر‌ائن، شواهد و مدارک پرونده را نیز در نظر بگیرد. به عبارت دیگر، اگر دقت‌های لازم در گزارش نباشد، قاضی به نظر کارشناس خیلی توجه نمی‌کند. اینجاست که بازرس نیز تصور می‌کند نظرش مورد توجه قاضی قرار نگرفته است.
همچنین پایبند نبودن احتمالی به اخلاق حرفه‌ای، در کم‌توجهی به نظر و گزارش بازرسان بی‌تاثیر نیست. به این دلیل، احتمال اینکه ضابط اخلاق حرفه‌ای را زیر پا بگذارد، دور از ذهن نیست. این مشکل مربوط به هر نهادی است که با مردم ارتباط تنگاتنگ دارد. بنابراین، باید در نظر بگیریم که این موضوع نیز بر کیفیت کار و مقرون به واقعه بودن گزارش اثر دارد و قاضی با در نظر گرفتن این احتمال، از نظر کارشناسان استفاده می‌کند و برای رأی دادن، به نظر آنها اکتفانمی‌کند.
- نقص دستگاه قضا در این باره چیست؟
کثرت پرونده‌های قضایی از دلایل بروز این مشکل است. البته گاهی نیز همین مشغله باعث می‌شود قاضی نظر بازرس را به عنوان رأی خود اعلام کند، زیرا رسیدگی به پرونده‌هایی از این دست وقت زیادی می‌طلبد و قاضی زمان زیادی برای رسیدگی به این دست پرونده‌ها ندارد.
- چطور می‌توان این مشکل را حل کرد؟
اگر این باور برای قضات ایجاد شود که گزارش بازرسان کار کیفیت و صحت لازم را ندارد، از گزارش آنها کمتر استفاده می‌کنند. بنابراین، بازرسان کار باید برای نگارش گزارش‌های خود به یک استاندارد دست یابند. این موضوع، علاوه بر حوزه نگارش، به کسب آموزش در حوزه‌های تخصصی آنان نیز مربوط می‌شود. در آیین‌نامه سال 77 نیز بر این موضوع تاکید شده است. به این ترتیب، نظر بازرس می‌تواند منشاء نظرباشد.
- وزارت کار چه وظایفی در این زمینه دارد؟
این وزارتخانه باید مدیریت بهتری بر مجموعه بازرسان کار داشته باشد تا آنها آموزش‌های لازم را کسب کنند. البته احتمال پایبند نبودن به اخلاق حرفه‌ای حتی در دستگاه قضا هم وجود دارد. این موضوع را هم نمی‌توان نفی کرد.کم دقتی قاضی در استفاده از آرای بازرسان هم دور از ذهن نیست. با این حال، به نظر می‌رسد با شرایط قانونی کنونی در این حوزه مشکلی نداریم. به هر حال، باید توجه داشته باشیم که بازرسان کار، مقام قضایی نیستند و باید وظیفه خود را در چارچوب وظیفه‌ای که دارند به درستی انجام دهند و بعد از آن، تمامی مسئولیت‌های قانونی بر عهده قاضی است. کافی است در حوزه بازرسان به موضوع آموزش، سلامت نفس و تسلط به قوانین دقت کنیم، زیرا نتیجه پرونده بر عهده قاضی است.
روشنک محمدی
