آشنایی بیشتر با جرم آدم ربایی

اشد مجازات در انتظار آدم ربایان

اگر پای ثابت شنیدن اخبار باشید، حتما هر روز خبرهایی از سراسر جهان مبنی بر ربوده شدن افراد توسط اشخاص یا گروه‌های مختلف را شنیده‌اید. شاید هم شما یا یکی از اطرافیانتان قربانیان این اتفاق تلخ باشید، پس اگر به دنبال راه حل قانونی آن هستید، این بسته حقوقی که در گفت‌وگو با دکتر علیرضا درویش حقوقدان و مدرس دانشگاه تحریر شده است،‌ را بخوانید.

با مفهوم آدم ربایی آشنا شوید

آدم ربایی به انتقال یک شخص، بدون رضایت او از محلی به محل دیگر و به وسیله زور، تهدید یا فریفتن وی گفته می‌شود. همچنین آدم ربایی به معنای سلب آزادی تن است؛ آزادی بدنی یعنی فرد بتواند از هر نقطه کشور به نقطه دیگر آن مسافرت کرده یا نقل مکان کند، یا از کشور خود خارج شده و به آن مراجعت کند. بنابراین اگر این آزادی با زور یا فریب و تهدید سلب شود، آدم ربایی رخ داده است.

آدم ربایی جرمی است که از گذشته‌های دور وجود داشته و قانون‌گذار اسلامی نیز در مورد آن سکوت نکرده و احکامی را در مورد آن بیان کرده است. عده‌ای هم کوشیده‌اند آن را تحت عناوین عام تعزیر یا افساد فی‌الارض قرار دهند. در ماده 621 قانون مجازات اسلامی آمده است؛ «هرکس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر، به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصا یا توسط دیگری، شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از پنج تا پانزده سال محکوم خواهد شد.در صورتی که سن مجنی علیه کمتر از پانزده سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌گردد.» بنابراین هر تعریفی که از جرم آدم ربایی می‌شود مطابق این ماده است.

آدم ربایی چه نوع جرمی است؟

یکی از مباحثی که حقوق‌دانان درباره جرم آدم ربایی مطرح می‌کنند، این است که این جرم از دسته جرایم مقید است یا مطلق؟ در این باره خوب است بدانید که جرایم «مقید» جرایمی هستند که برای وقوع آن‌ها علاوه بر رفتار فیزیکی (مادی) تحقق عامل دیگری به عنوان نتیجه جرم، برای تکمیل رکن مادی آن لازم و ضروری است.

به عنوان مثال؛ در قتل عمد، صرف ایراد صدمه از سوی مرتکب نسبت به تمامیت جسمانی (رفتار مادی) کافی نیست و مرگ بزه دیده نیز به عنوان نتیجه جرم باید محقق شود. یا در جرم سقط جنین (موضوع مواد 622 الی 624 قانون مجازات اسلامی) علاوه بر تحقق رفتار مادی (ایراد ضرب و اذیت و آزار، دادن ادویه و به‌کار بردن وسیله و …) تحقق مرگ جنین به عنوان نتیجه جرم ضروری است.

در مقابل جرایم مقید، «جرایم مطلق» قرار دارند که صرف احراز وقوع رفتار مادی برای تحقق آن‌ها کافی نیست و نیازمند عامل دیگری به عنوان نتیجه جرم هستند. طبق تعاریف گفته شده، در نظر داشته باشید که جرم آدم ربایی در زمره جرایم «مطلق» قرار دارد؛ دلیلش هم همانطور که گفته شد این است که صرف احراز وقوع رفتار مادی برای تحقق آدم ربایی کافی نیست و این عمل نیازمند عامل دیگری است که همان تحقق نتیجه جرم است.

مجازات جرم آدم ربایی در قانون

طبق ماده 621 قانون مجازات اسلامی، درباره مجازاتی که برای فرد یا افراد آدم‌ربا در نظر گرفته شده، قید شده است: «در جرم آدم ربایی ساده مجازات آن حبس از 5 الی 15 سال و در صورتی‌که سن مجنی علیه کمتر از 15 سال یا ربودن با وسیله نقلیه باشد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود مرتکب به حداکثر مجازات یعنی 15 سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌گردد.» .

علاوه بر این قانون‌گذار در ماده 47 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این نکته اشاره کرده است که صدور حکم و اجرای مجازات در مورد جرم آدم ربایی و حتی شروع به آن قابل تعویق و تعلیق نیست. بنابراین صدور حکم که در جرایم دیگر قابل تعلیق و تعویق است در مورد آدم ربایی محقق نمی‌شود و جالب اینکه در این جرم قاضی نمی‌تواند اجرای مجازات را تعلیق کند. همچنین صرف شروع به آدم ربایی نیز مجازاتی از 3 تا 5 سال خواهد داشت.

جرمی که تشدید و تخفیف دارد

جرم آدم ربایی موارد تشدید و تخفیفی هم دارد، به این صورت که اگر سن مجنی علیه کمتر از 15 سال تمام باشد، یا ربودن با وسیله نقلیه صورت گرفته باشد، که در اینجا وسیله نقلیه، منصرف به وسیله نقلیه موتوری است اما اطلاق آن در اینجا شامل وسیله نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه هم می‌شود و علت مشدد بودن هم چون باعث تسهیل در ارتکاب جرم و باعث رعب و وحشت و امکان فرار مجنی علیه هم کمتر می‌شود. همچنین در صورتی که به مجنی علیه یا همان کسی که جرم علیه او صورت گرفته است، آسیبی وارد شود، اگر چه ظهور در آسیب جسمی دارد اما ظاهرا شامل آسیب‌های روحی و روانی هم می‌شود، باز هم مجازات رباینده تشدید خواهد شد.

در این قانون رساندن آسیب حیثیتی به مجنی علیه نیز از موارد تشدید مجازات است، و در صورتی که بزه دیده مؤنث باشد، مفروض گرفته می‌شود، در غیر این صورت باید از طرف مجنی علیه ثابت شود. در کنار این شرایط، جرم آدم ربایی اگر با شرایطی صورت گیرد، شامل تخفیف می‌شود و آن موارد عبارتند از: اگر مرتکب به آدم ربایی بعدا از مبادرت به آدم ربایی، در همان زمان شخصی را که ربوده است به سرعت رها کند، بنابراین در این صورت اگر رباینده تحت تعقیب قرار گیرد و بتواند اثبات کند که فرد ربوده شده را سریعا رها کرده است، همچنین اگر رباینده، قبل از صدور کیفر خواست ربوده شده را رها کند یا اگر مدت زمان ربودن فرد کمتر از 5 روز باشد، جرم او از مصادیق مخففه است و از قواعد عمومی استنباط می‌شود که اعمال مجازات آن کمتر از 5 سال حبس در نظر گرفته می‌شود.

دفاع در مقابل آدم ربایان جرم نیست

لازم است بدانید ماده 629 قانون مجازات اسلامی، دفاع در مقابل آدم‌ربایی را یکی از موارد ممتاز دفاع مشروع دانسته که این دفاع، ممکن است تا حد قتل آدم‌ربا ادامه یابد، بدون این که مسؤولیتی متوجه دفاع کننده باشد، زیرا به این نکته در ماده 629 قانون مجازات اشاره شده است:

«در موارد ذیل قتل عمدی به شرط آنکه دفاع متوقف به قتل باشد مجازات نخواهد داشت:…؛ ج دفاع در مقابل کسی که در صدد سرقت و ربودن انسان یا مال او برآید.»

اصولا دفاع به شکل ارتکاب قتل در مقابل حمله‌ای که برای ربودن انسان صورت می‌گیرد تناسب ندارد؛ اما قانون‌گذار، این تناسب را لازم ندانسته و به همین جهت است که این عمل جزو موارد ممتاز دفاع مشروع به حساب می‌آید.

اگر ربوده شده رضایت داد؟

یادتان باشد حتی اگر ربوده شده رضایت دهد، مجازات آدم ربایی تا 15 سال حبس است و اگر جرم دیگری هم مرتکب شده باشد مجازات مستقل آن جرم هم در مجازات اصلی لحاظ می‌شود؛ و رضایت فرد ربوده شده فقط شامل تخفیف در مجازات خواهد شد. البته اگر شرایط تخفیف مهیا باشد.

معاونت در آدم ربایی هم مجازات دارد!

در شرایطی که عملا معاونت در جرمی در قانون تصریح نشده باشد، اعمال حداقل مجازات برای آن در نظر گرفته می‌شود که 5 سال است. اما این نکته را باید در نظر داشت که صرف‌نظر از ماده 621 قانون مجازات اسلامی، اگر فرد رباینده یا معاون وی، مرتکب جرم دیگری نیز بشود از باب تعدی مادی جرم مجازات خواهد شد. برای مثال اگر رباینده هم فردی را برباید و هم اموال او را سرقت کند، علاوه بر مجازات آدم ربایی، به مجازات سرقت نیز محکوم خواهد شد.

راه حل چیست؟

اولین قدم در تله انداختن آدم‌ربایان، مراجعه به دادسرا و تقدیم شکواییه است. بعد از انجام این کار باید منتظر انجام تشریفات و تحت تعقیب قرار گرفتن رباینده از سوی دادسرا باشید. بعد از آن نیز نامه‌ای به شما داده می‌شود تا آن را به کلانتری محل ببرید تا از طریق آن بتوان استعلام‌های تلفن همراه را از مخابرات گرفت.

در این مدت زمان، دادسرا شهادت شهود را جمع‌آوری خواهد کرد و مأموران کلانتری به عنوان ضابطان دادگستری تحقیقات را آغاز می‌کنند. در صورتی که پس از انجام تحقیقات یقین حاصل شود که رباینده کیست، مکان او شناسایی شده، دستگیر می‌شود و به اشد مجازات خواهد رسید.

زهرا میرزاخانی