اظهارنامه نوشته‌ای است که مطابق مقررات قانونی تنظیم می‌شود و وسیله قانونی بیان مطالب است. به صراحت ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی، اظهارنامه از راه‌های رسمی مطالبه حق به حساب می‌آید.
به وسیله این برگه، نه تنها مطالبه رسمی حق امکان‌پذیر می‌شود، بلکه می‌توان با آن آمادگی تسلیم هر چیزی را به مخاطب اعلام و آن را هنگام تسلیم اظهارنامه، تحت نظر و حفاظت مرجع مربوط قرار داد.
زمانی که اظهارنامه به کار می‌آید
خواهان حق فقط زمانی می‌تواند تقاضای مطالبه کند که زمان تأدیه آن فرارسیده باشد. ارسال اظهارنامه همیشه ضروری نیست، ولی در بعضی از موارد حتماً باید ارسال شود و اقامه دعوا بعد از این عمل میسر می‌شود. مثلاً برای استرداد مالی که به صورت امانت سپرده شده، لازم است در ابتدا تذکر داده شود تا اموال بازگردانده شود و اگر بازگردانده نشود، اظهارنامه به عنوان ابلاغ خواسته، در دادگاه سندیت خواهد داشت. فقط در مورد مطالبات نیست که اظهارنامه به کار می‌آید، بلکه هر گونه تعهدی را می‌توان به وسیله اظهارنامه به طرف متعهد اعلام کرد.
اظهارنامه را از کجا تهیه کنیم؟
برای تهیه اوراق قضایی، از جمله اظهارنامه، باید به محل فروش تمبر و اوراق قضایی در مجتمع‌های قضایی مراجعه کرد. این اوراق معمولاً به رایگان به درخواست‌کنندگان ارائه می‌شود. اظهارنامه در 3 برگ تنظیم می‌شود و اگر طرف شما بیشتر از یک نفر باشند، به ازای هر نفر اضافه، هم یک برگ اضافه می‌شود.
این موارد را رعایت کنید
باید دقت شود که هنگام تکمیل اظهارنامه، مطالب واقعی و مواردی که دارای مدرک است نوشته شود، وگرنه چون در نهایت فرد تنظیم‌کننده اظهارنامه، آن را امضا می‌کند، ممکن است به عنوان مدرک علیه خود او استفاده شود. همچنین باید دقت داشته باشید که اظهارنامه صرفاً با امضای اظهارکننده ارزش قانونی پیدا می‌کند و بدون آن، ارزش قانونی ندارد.
بعد از تکمیل اظهارنامه
بعد از تکمیل اظهارنامه، در واحد فروش تمبر، برای آن تمبر باطل کنید. سپس به واحد اظهارنامه و اداره ابلاغ مراجعه و اظهارنامه را تقدیم کنید. برای پاسخ به اظهارنامه هم به همین صورت اقدام می‌شود. البته می‌توان در خود اظهارنامه هم اقدام به پاسخگویی کرد، زیرا بخشی برای این کار وجود دارد. برای نتیجه‌گیری از اقدامات انجام‌شده می‌توانید مدتی بعد که معمولاً بیشتر از 2 هفته است، به اداره ابلاغ مراجعه کرده و از واحد رایانه آن قسمت، در مورد ابلاغ شدن اظهارنامه تحقیق کنید. در صورت ابلاغ اظهارنامه، یک نسخه از آن را دریافت می‌کنید و به عنوان مدرک نزد خود نگاه می‌دارید تا مقدمه اقدامات بعدی شما باشد.
مواد مربوط به اظهارنامه
هر کسی می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه کند، البته به شرط اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی، هر کسی حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند، با اظهارنامه به طرف ابلاغ کند. این موضوع در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی به طور کامل شرح داده شده است.
ارگانی که اظهارنامه را ابلاغ می‌کند
اظهارنامه را اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه‌ها ابلاغ می‌کند. اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاه‌ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه‌هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری کنند. اگر اظهارنامه شامل تسلیم چیزی یا وجه یا مال یا سندی از طرف اظهارکننده به مخاطب باشد، باید آن چیز یا وجه یا مال یا سند، هنگام تسلیم اظهارنامه به مرجع ابلاغ، تحت نظر و حفاظت آن مرجع قرار گیرد، مگر آنکه طرفین هنگام تعهد، محل و ترتیب دیگری را تعیین کرده باشد.
مواردی که اظهارنامه لازم است
به موجب قانون، در بعضی موارد، اظهارنامه لازم است، مانند وقتی که فرد یکی از ظهرنویسان (پشت‌نویسی‌کنندگان) سفته یا چک است و این سند وصول نمی‌شود. در مورد چک، پس از مراجعه به بانک، آن بانک به دارنده چک یک گواهی می‌دهد که در اصطلاح حقوقی می‌گویند برگشت خورده است. اما در مورد سفته، ضمن تشریفات بانکی، گواهی صادر و به دارنده آن تسلیم می‌شود که در اصطلاح حقوقی می‌گویند واخواست شده است. کسی که سند را برای ظهرنویسی به او داده‌اند، وجه آن را از این فرد مطالبه می‌کند. در این حالت هم باید مراتب را به نفر قبلی اطلاع دهند (یعنی کسی که سند را به ما ارائه کرده است).همچنین اگر محلی را به امانت به کسی سپرده‌اید، زمانی که می‌خواهید آن را پس بگیرید، اظهارنامه لازم است. به موجب قانون جلوگیری از تصرف عدوانی (مصوب سال ۱۳۵۲) اول باید پس دادن ملک را با اظهارنامه از او بخواهیم و اگر پس از ۱۰ روز پس نداد، یک ماه فرصت خواهیم داشت که شکایت تصرف عدوانی را مطرح کنیم.اگر هم محل کسب را با سند عادی اجاره داده‌ایم، ولی مستأجر اجاره را نمی‌پردازد، باید اجاره‌بها را با فرستادن اظهارنامه مطالبه کنیم و اگر پرداخت نکرد، برای تخلیه، طرح دعوی کنیم.
مضرات اظهارنامه
توصیه این است که جز در مواقع واقعاً لازم، از فرستادن اظهارنامه خودداری شود، زیرا گاه ممکن است ارسال اظهارنامه موجب هوشیاری طرف مقابل شود و او نیز با تزویر، آماده مقابله به نفع خود باشد. مثلاً امکان دارد با ارسال اظهارنامه، طرف را هوشیار کنیم و وی آماده دفاع شود و با دیگران برای مقابله مشورت کند. در این حالت، اگر مشاوران طرف، افراد صالحی نباشند، ممکن است امید صلح در دعوی از بین برود.با ارسال اظهارنامه، امتیاز استفاده از عامل غافل‌گیری در دعوی از دست می‌رود. مثلاً اگر موضوع دعوی شما مطالبه وجه باشد و قصد داشته باشید با صدور قرار «تأمین خواسته» اموال او را توقیف کنید، با وصول اظهارنامه، فرد این فرصت را پیدا می‌کند که اموال قابل دسترسی خود را از دسترس شما دور و پنهان کند.
ارسال اظهارنامه و امید بستن به نتیجه ابلاغ آن گاهی باعث می‌شود زمان و وقت را از دست بدهید، در حالی که ممکن است نتیجه مورد نظرتان حاصل و عاید نشود.
با اهل فن مشورت کنید
ممکن است وقتی شخصاً اظهارنامه را تهیه می‌کنید، به علت تسلط نداشتن به موضوعات و مباحث حقوقی، ضمن بیان مطلب خود، مواردی را هم اعلام و اظهار کنید که جنبه «اقرار» داشته باشد و طرف مقابل از آنها استفاده کند یا ممکن است مطلبی بنویسید که حقوق مطلق شما را به نحوی مقید و محدود کند. بنابراین، توصیه می‌شود که در هنگام تنظیم اظهارنامه از کسانی مشورت و کمک بگیرید که دانش و تجربه این کار را داشته باشد.
محسن نامی
