پشت نویسی چک و نکات حقوقی مربوط به آن

به چه میزان از نکات حقوقی پیرامون موضوع مهم چک نویسی و ظهر نویسی چک اطلاع دارید؟

اگر شما هم از آن دسته از کسانی هستید که در رابطه با مسائل اقتصادی و حتی زندگی شخصی خود نیاز به دسته چک و نقل و انتقالات مالی به وسیله چک دارید؛ پیشنهاد ما خواندن این مطلب آموزشی گروه وکلای یاسا است.

از زمانی که انسان متمدن با مفهوم معامله و داد و ستد آشنا شد و مناسبات مالی و اقتصادی وارد چرخه زندگی جوامع تاریخی گشت؛ حرف اول و آخر در خصوص تجارت و خرید و فروش را، موضوع اعتماد و اطمینان بازگو می کرد. اعتماد و اعتبار انسان های گذشته؛ مهم ترین پشتوانه تجارتی آنها بود ولی امروزه، دنیا دگرگون شده است.

پول، پول و پول….

بدون اغراق؛ پول مهم ترین عنصر زندگی در جوامع امروزی می باشد. اگر واقع بینانه صحبت نماییم و فضای شعار و مثبت اندیشی اغراق آمیز را در کنار طاقچه پنجره جا بگذاریم؛ بخش اعظم از زندگی امروزی ما، متاثر از پول و مباحث اقتصادی است و مسائل معنوی و اخلاقی بسیار بسیار کم رنگ شده است.

اگر بخواهیم چِک را به صورت ساده و عامیانه تعریف نماییم؛ می توانیم داشته باشیم که:

چک به معنای برگه ی تاریخ ‌دار و برخوردار از ارزش مالی بوده که به طور معمول جهت خرید در حال و پرداخت در آینده مورد استفاده قرار می گیرد. مالک چک بعد از نوشتن مبلغ ارزش آن و تاریخ مورد نظر به سبب وصول، چک را به امضاء خود می رساند. در تاریخ ذکر شده( تاریخ سررسید ) شخصی که چک را دریافت نموده‌ است به بانک رجوع می نماید و میزان وجه تعیین شده را از حساب جاری شخص صادر کننده چک اخذ می‌ کند.

این تعریف ساده ای بود که از چک برای شما سروران ارائه نمودیم. حال موضوع مهم؛ بحث شرایط و نکات حقوقی و مالی پشت نویسی چک یا ظهر نویسی چک می باشد که عدم توجه و شناخت کافی از آن، موجبات مشکلات و خسارات حقوقی و مالی را برای صاحب چک( صادر کننده چک) و دریافت کننده چک به همراه دارد.

تعریف ظهر نویسی چک

تعاریف و توضیحات زیادی در خصوص پشت نویسی چک یا همان ظهر نویسی چک در بین مردم مطرح می باشد ولی، بهترین و کامل ترین تعریفی که از پشت نویسی چک مطرح بوده و از لحاظ قانونی نیز مورد پسند است؛ این تعریف می باشد:

ظهر نویسی یا پشت نویسی چک، نگارش عبارت یا عباراتی می باشد که بر پشت سند (چک) اعمال می شود  که مبین و بیانگر انتقال حق مندرج در سند مزبور و اثبات ‌کننده ‌ی آن می باشد.

به طور کلی؛ پشت نویسی چک به دو منظور( انواع پشت نویسی چک) انجام می پذیرد:

1- به منظور انتقال چک

در مواردی؛ شخصی که دارنده چک می باشد( منظور کسی است که چک را از مالک چک دریافت نموده است.)، تمایل دارد چک را به شخص ثالث انتقال دهد؛ در این موارد دارنده چک با پشت نویسی چک مربوطه، نسبت به انتقالش به شخص دیگر مبادرت می ورزد. بیان نمودیم که؛ چک به منزله وجه قلمداد می شود؛ بنابراین افراد می توانند خرید و فروش و معاملات اقتصادی خود را به وسیله چک انجام دهند. البته؛ به دلیل شرایط و ساز و کار غیر قابل اعتمادی که در خصوص چک در کشورمان به وجود آمده است؛ امروزه اطمینان به اعتبار و موجودی چک بسیار سخت شده است.

توجه داشته باشید که؛ در صورتی ‌که وجه مندرج در چک در سررسید( تاریخ وصول چک) توسط صادر کننده تهیه و تأمین نگردد و حساب مربوط به چک واجد موجودی کافی باشد؛ بانک محال‌ علیه (بانک پرداخت ‌کننده‌ی وجه) نسبت به صدور گواهی ‌نامه عدم پرداخت اقدامات لازم را به عمل می آورد.

2- به ‌منظور ضمانت از صادر کننده یا پشت نویس قبلی

در بسیار از موارد، اشخاص به دلیل کسب اطمینان خاطر بیشتر در خصوص بلا محل نبودن چک دریافتی؛ خواهان ضمانت شخص معتبر دیگری را در خصوص چک صادر شده می نمایند. در این موارد؛ شخص ثالث اقدام به امضاء و ظهر نویسی چک می نماید و در صورت عدم وصول چک مربوطه، دارنده چک می تواند از ضامنی که چک را پشت نویسی کرده است؛ مطالبه مبلغ چک را داشته باشد.

همچنین در مواردی دیگر، شخص ثالث با پشت نویسی چک؛ در خصوص پشت نویسی قبلی ضمانت می نماید.

به دلیل اهمیت موارد پشت نویسی چک؛ نکات حقوقی و مسئولیت قانونی پشت نویسی چک در خصوص دو حالت فوق را به طور مفصل توضیح می دهیم:

بررسی و تحلیل مسئولیت قانونی پشت نویسی چک در هریک از انواع پشت نویسی چک

قانون تجارت ایران؛ در خصوص پشت نویسی چک تعیین و تکلیف کرده است. در قسمت مواد قانونی مربوط به پشت نویسی چک در قانون تجارت ایران؛ در خصوص مناسبات و شرایط گوناگونی که در حوزه چک و پشت نویسی چک وجود دارد، تعیین تکلیف شده است.

توجه داشته باشید که؛ قانون تجارت در مورد مسئولیت مدنی صادر کنندگان چک و بحث پشت نویسی چک؛ به صورت ویژه صحبت نداشته است و این موضوعات را به مواد قانونی مربوط به پشت نویسی «برات» ارجاع داده است.

بَرات به نوشته ‌ای اطلاق می شود که بر مبنای آن، شخصی به شخص غیری امر می‌ نماید که مبلغی در وجه یا حواله کرد خودش یا شخص ثالثی در زمان معینی پرداخت نماید.

طبق وصف هایی که در باب انواع پشت نویسی در بالا بیان نمودیم، اگر پشت نویسی چک به منظور انتقال به شخص غیر انجام شده باشد؛ دارنده چک به شرطی که گواهی  نامه عدم پرداخت در مدت زمان 15 روز پس از تاریخ سر رسید چک صادر گشته باشد، می تواند از شخصی که چک را پشت نویسی کرده، مطالبه ارزش چک را داشته باشد. طبعا؛ حق مطالبه ارزش چک از صادر کننده چک نیز برای دارنده چک محفوظ است. ولی در صورتی که پس از 15 روز از تاریخ سر رسید چک، گواهی عدم پرداخت صادر نشود؛ دارنده چک حق مطالبه ارزش چک را از شخص پشت نویسی کرده در اختیار نخواهد داشت و بایستی بهای چک را از صادر کننده طلب نماید.

در مواردی که پشت نویسی چک به منظور ضمانت انجام شده باشد و دارنده چِک با مراجعه به بانک، با عدم موجودی حساب صادر کننده چک مواجه شود؛ صادر کننده و شخص پشت نویسی کرده( ضامن) مسئولیت پرداخت بهای چک را بر عهده دارند.

لازم به ذکر است که؛ در این موارد، هیچ گونه محدودیت زمانی در خصوص برگشت چک و صدور گواهی عدم پرداخت وجود ندارد و دارنده چک در هر زمانی، این حق را در اختیار دارد که از صادر کننده و ضامن چک مطالبه بهای چک را داشته باشد.

با این اوصاف؛ به خوبی آشکار می شود که پشت نویسی چک به منظور ضمانت، مسئولیت به نسبت بیشتری در قیاس با پشت نویسی به منظور انتقال برای شخص پشت نویسی کننده به همراه دارد.

بنابراین؛ توصیه تیم حقوقی گروه وکلای یاسا به این موضوع است که با آگاهی کامل از ابعاد حقوقی پشت نویسی چک، اقدام به این عمل نمایید.

نکات حقوقی در رابطه با تشخیص و تفکیک ضمانت‌ کننده از انتقال ‌دهنده در پشت نویسی ( ظهر نویسی) چک ‌ها

در رابطه با تشخیص و تفکیک چک پشت نویسی شده به منظور ضمانت و انتقال؛ موارد زیادی قابل طرح است که از منظر حقوقی دارای اثرات تعیین کننده ای می باشد.

گروه وکلای یاسا به تعدادی از این موارد اشاره داشته است:

• پشت نویسی به منظور انتقال فرع بر مالکیت چک می باشد. این بدان مفهوم می باشد که تنها در صورتی که پشت نویسی کننده دارای چک در زمان پشت نویسی باشد، به عنوان پشت نویسی کننده به منظور انتقال محسوب می شود و اگر در زمان پشت نویسی، دارنده چک نباشد؛ به عنوان ضامن به حساب می آید. به تعبیر دیگر؛ در صورتی که شخصی به‌ غیر از دارنده‌ (ثالث) چک را پشت نویسی و امضاء نموده باشد، انتقال ‌دهنده محسوب نشده و بایستی به عنوان ضامن قلمداد شود.
• به طور کلی در صورتی که شخص پشت نویسی کننده، منظور و هدف خود را از پشت نویسی تعیین کرده باشد؛ اراده و هدف وی به عنوان اصل تشخیص منظور پشت نویسی( ضمانت یا انتقال) به حساب می آید. بنابراین؛ اشخاص می توانند با قید و درج دلیل و هدف خود از پشت نویسی چک، به صراحت و شفافیت موضوع انتقال یا ضمانت را تعیین و تکلیف نمایند.
• در صورتی که شخص پشت نویسی کننده و امضا کننده نیت و قصد خود را مشخص نکرده و به ‌دلایلی مشخص است که وی زمان پشت نویسی و امضا دارنده ‌ی چک بوده، حتی اگر سند در وجه حامل مقرر شده باشد، صرف امضاء وی حمل بر پشت نویسی به ‌منظور انتقال می ‌گردد و در صورتی که هنگام امضاء به عنوان شخص ثالث بوده (دارنده نبوده)، امضاء او حمل بر ضمانت تلقی خواهد شد.
• در صورتی که مشخص نباشد که پشت نویسی کننده و امضا کننده شخص ثالث بوده یا دارنده چک، بر اساس اماره تصرف بایستی وی را دارنده ‌ی چک محسوب نمود. بنابراین امضاء او میبایست حمل بر پشت نویسی به ‌منظور انتقال قلمداد شود.

این موارد از مهم ترین نکات حقوقی در رابطه با تشخیص و تفکیک ضمانت‌ کننده از انتقال ‌دهنده در پشت نویسی ( ظهر نویسی) چک ‌ها می باشد که خدمت شما سروران بیان نمودیم.

نکته حائز اهمیت در خصوص بحث پشت نویسی چک این است که؛ چه پشت نویسی کننده به منظور ضمانت و چه به منظور انتقال، نسبت به پشت نویسی چک اقدام کرده باشد؛ دارنده چک نمی تواند طرح دعوی کیفری علیه پشت نویسی کننده داشته باشد و تنها حق طرح شکایت حقوقی را در اختیار دارد.

شما می توانید انتقادات و پیشنهادات خود را با کارشناسان گروه وکلای یاسا مطرح داشته باشید.