قرارداد جعاله چیست و نکات مهم درباره ی تنظیم آن

جعاله در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود و در اصطلاح فقها، صیغه‌ای است که ثمره آن به دست آوردن منفعتی در برابر عوض است. البته برای انعقاد قرارداد جعاله شرط نیست که کارمزد معلوم باشد.

از جعاله، تعاریف دیگری نیز صورت گرفته است که بر اساس یکی از تعاریف فقها، ملتزم شدن جاعل به دادن عوض در قبال عملی که حلال و مقصود عقلا است، جعاله نامیده می‌شود.

همچنین در تعریف دیگری، قرارداد جعاله عبارت است از التزام شخص به پرداخت اجرت و پاداش معلوم در مقابل عملی، اعم از اینکه عامل، معین باشد یا خیر.

جعاله نوعی سفارش کار است و همان طور که در ماده ۵۶۱ قانون مدنی آمده، عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف، معین باشد یا غیرمعین.

طبق قانون، جعاله تعهدی جایز است و تا زمانی که عمل به اتمام نرسیده باشد، هر یک از طرفین می‌توانند رجوع کنند اما اگر جاعل، در اثنای عمل عامل از قرارداد جعاله رجوع کند، باید اجرت المثل عمل عامل را بدهد.

جعاله دارای این مزیت است که در آن معلوم بودن تفصیلی کار لازم نیست و موضوع التزام می تواند مجهول باشد، همان طور که قانون مدنی هم به آن تصریح دارد. چنان که در مورد اجرت نیز همین مطلب ثابت است.

کاری که به موجب قرارداد جعاله ، درخواست می شود، باید مشروع و عقلایی باشد، اگر شخصی، برای ارتکاب جرم یا کاری برخلاف اخلاق حسنه، ملتزم به دادن اجرت شود، جعاله باطل است.

اقسام قرارداد جعاله

جعاله به اعتبار چگونگی ایجاب و پیشنهاد آن، بر دو قسم است:

۱- جعاله خاص

در جعاله خاص، ایجاب برای شخص معین است و طرف خطاب، یک یا چند نفر خاص هستند. مثل این که پدر به فرزند خود بگوید که اگر فلان مساله را حل کنی، مبلغی مشخص به تو خواهم داد.

۲- جعاله عام

در جعاله عام، هدف جاعل، رسیدن به مقصود خود است و برای او فرقی ندارد که کار مورد نظر توسط چه کسی انجام شود. به عنوان مثال، می‌گوید که هر کس فلان کار را انجام دهد، به او مبلغی مشخص  پاداش می‌دهم.

قرارداد جعاله یک نوع عقد و از جمله عقود معین است و جاعل با خواندن صیغه ای خود را ملزم می‌کند که در صورت انجام شدن کاری مشخص برای او از سوی دیگری، این شخص مستحق مزد و عوض است.

به عنوان مثال، فردی که یک راس دام خود را گم کرده است، اعلام می‌کند که هر کس حیوان گمشده او را پیدا کرد، مبلغی مشخص دریافت می‌کند.

جعاله از سه رکن جاعل، عامل و جُعل تشکیل می‌شود

۱- جاعل

کسی که انجام کاری را درخواست می‌کند.

۲- عامل

کسی که کار درخواستی را انجام می‌دهد.

۳- جُعل

عوض و مزد را می‌گویند.

شرط است که جاعل باید بالغ و عاقل باشد و حاکم شرع او را از تصرف در اموالش منع نکرده باشد اما در خصوص عامل، وجود این شروط، ضروری نیست.

شرایط عمل مورد جعاله

کارهایی مورد جعاله قرار می گیرند که شرایط زیر را داشته باشند.

۱- کار مورد جعاله، حلال و مشروع باشد. چرا که جعاله بر انجام کارهای حرام مثل زنا باطل است.

۲- کار، غرض و منفعت قابل توجه عقلایی داشته باشد، بنابراین قرارداد جعاله بر انجام کارهای عبث و بیهوده از قبیل کشیدن تمام آب چاه یا رفتن به اماکن خطرناک و تاریک صحیح نیست.

۳- عمل مورد جعاله از کارهای واجب بر جاعل نباشد. به عنوان مثال، جاعل بگوید هر کسی نماز ظهر و عصر مرا بخواند، مبلغی مشخص به او می دهم که در این صورت جعاله باطل است.

در جعاله، ایجاب از طرف جاعل بوده و به صورت عام یا خاص است. در ایجاب عام، همواره این امر مفروض است که التزام به پرداخت عوض یا اجرت، در مقابل اولین کسی است که عمل را انجام داده است. قبول در جعاله ممکن است صریح یا ضمنی باشد، همان طور که در جعاله عام چنین است.

در جعاله، عامل زمانی مستحق اجرت است که جاعل درخواست انجام کاری کند. به عنوان مثال، جاعل بگوید هر کسی گمشده ی مرا یافت، به او این مبلغ را پرداخت خواهم کرد.

بنابراین اگر گمشده قبل از درخواست جاعل در دست کسی باشد، بر او لازم است که آن را تحویل صاحبش بدهد و مستحق عوض هم نیست.همچنین عامل زمانی مستحق دریافت مزد است که کار درخواستی را به اتمام برساند.

در صورتی که در عقد جعاله، عامل مشخصی مورد خطاب باشد و قرارداد جعاله با او بسته شود، اگر شخص دیگری غیر از عامل مشخص شده، کار مورد نظر را انجام دهد، این فرد مستحق اجرت نیست.

چرا که طرف عقد نبوده و جاعل تعهدی نسبت به او ندارد. در این صورت، عامل معین نیز به دلیل اینکه کاری انجام نداده، مستحق اجرت نخواهد بود.