خیار غبن در لغت به معنای آسیب رساندن به دیگری، فریب دادن و یا گول زدن طرف مقابل می‌باشد. غبن در حوزه حقوقی کاربرد دارد. به طور کلی به عدم ایجاد تعادل بین مورد معامله و ارزشی که از سوی فروشنده تعیین می‌شود، غبن گفته می‌شود. بر طبق این رفتار معامله با ضرر و زیان همراه خواهد شد و قطعا یکی از طرفین معامله متضرر خواهد شد. در ادامه مقاله در مورد خیار غبن با شما صحبت خواهیم کرد. پس با ما همراه شوید.
به چه افرادی مغبون و مغبون کننده گفته می‌شود؟
به فردی که بر اثر معامله و به خاطر وجود غبن در معامله آسیب ببیند و متحمل ضرر و زیان شود، مغبون گفته می‌شود. در مقابل به فردی که موجب ایجاد این ضرر و زیان شده است، غابن یا مغبون کننده گفته می‌شود.
منظور از خیار غبن چیست؟
منظور از خیار غبن اختیاری است که برای فسخ قرارداد به افراد داده می‌شود. بر طبق ماده قانون مدنی، در صورتی که بین ارزش واقعی مورد معامله و ارزش تعیین شده آن تعادلی وجود نداشته باشد، به مغبون این اختیار داده شده است که قرارداد را فسخ کند. زیرا وی در قرارداد مذکور متضرر شده است و به وجود غبن فاحش یقین پیدا کرده است.
خیار غبن چه ویژگی‌هایی دارد؟
- اولین ویژگی خیارغبن این است که تنها به یک طرف معامله تعلق ندارد. بلکه هر دو طرف می‌توانند از آن بهره مند شوند. البته در قانون خیاراتی عنوان شده است که تنها در مورد یک طرف معامله کاربرد دارد. لازم به ذکر است که این مورد اختیاری است و هر دو طرف معامله می‌توانند از آن استفاده نمایند.
- خیار غبن تنها به عقد بیع تعلق ندارد. بلکه میتوان از این خیار در عقود دیگر نیز استفاده کرد.
- در عقود و معاملات معوض که در آن انتقال مال و تعهد طرفین صورت می‌گیرد، میتوان از خیارغبن استفاده کرد. در صورتی که خیار غبن در عقود و معاملات غیر معوض هیچ گونه کاربردی ندارد.
- در صورتی که غبن فاحش باشد، خیارغبن وجود دارد. با توجه به ماده قانون مدنی به غبنی که عرفا قابل نادیده گرفتن نباشد، غبن فاحش گفته می‌شود. لازم به ذکر است که غبن فاحش باید به گونه‌ای باشد که ضرر و زیان فاحش یکی از طرفین معامله را به دنبال داشته باشد. در چنین شرایطی طرف معامله متضرر خیار غبن خواهد داشت.
- برای اینکه بتوان خیار غبن و ضرر در معامله را تشخیص داد، باید شرایط قرارداد به درستی مورد بررسی قرار گیرد.
- در صورتی که برای یک قرارداد برای هر دو طرف معامله خیار غبن تعیین شده باشد. فروشنده و خریدار هر دو دارای اختیار فسخ یکسانی هستند.
نگاه قانون به خیار غبن
- با توجه به ماده قانون مدنی چنانچه خریدار در زمان عقد قرارداد به قیمت واقعی ثمن آگاهی داشته باشد، خیار فسخ نخواهد داشت.
- در ماده قانون مدنی در مورد شرایط معامله صحبت شده است. با توجه به قانون، مقدار غبن در شرایط معامله ذکر می‌شود.
- در ماده قانون مدنی خیارغبن در دسته خیارات فوری جای گرفته است. بر طبق این قانون مغبون یا شخص ضرر دیده می‌تواند پس از آگاهی نسبت به غبن، در یک بازه زمانی معقول نسبت به خیارغبنی که از آن برخوردار است، اقدام نماید. لازم به ذکر است که این مدت زمان معقول نباید با فوریت ذکر شده در قانون مغایرتی داشته باشد. زیرا در صورت علم پیدا کردن مغبون به غبن و اقدام نکردن علیه آن در مدت زمانی نامعقول موجب از بین رفتن این خیار غبن خواهد شد.
- با استناد به ماده قانون مدنی اگر شخصی که موجب ضرر و زیان طرف مقابل معامله شده است، وی را از تفاوت قیمت آگاه سازد، خیارغبن از بین نخواهد رفت. اما در صورتی که شخص متضرر با دریافت مبلغی به عنوان تفاوت قیمت راضی شود، خیارغبن باطل خواهد شد.
تفاوت غبن جزئی و غبن فاحش
اگرچه غبن دارای یک مفهوم کلی است و به صورت واضحی طبقه بندی نشده است، اما میتوان آن را به دو دسته غبن فاحش و غبن جزئی دسته بندی کرد.
در قانون مدنی شرایط خاصی برای غبن فاحش در نظر گرفته نشده است. اما در شرایطی که صاحب مال ادعا کند که مال مورد نظر غبن فاحشی دارد، می‌تواند پس از دادرسی قضات و بررسی جوانب مختلف قرارداد نسبت به آن به توافق برسند.
منظور از غبن جزئی، مالی است که از ارزش بالایی برخوردار نباشد. برای مثال در صورتی که ثمن مورد نظر از ارزش بالایی برخوردار نباشد و برای فروش آن مبلغی پایین‌تر از پنجاه درصد از مبلغ واقعی آن در نظر گرفته شود، به آن غبن جزئی گفته می‌شود.
جمع بندی نهایی
- خیارغبن این اختیار را به طرفین معامله می‌دهد که در صورت بروز ضرر و زیان در معامله نسبت به فسخ قرارداد اقدام نمایند.
- در ماده قانون مدنی نوع خیار اعلام شده است که خیار غبن یکی از آن‌هاست.
- خیار غبن به عنوان یک خیار فوری حساب می‌آید که طرفین می‌توانند پس از مطلع شدن از غبن فاحش نسبت به فسخ قرارداد اقدام نمایند.
- خیارغبن تنها به یک طرف قرارداد محدود نمی‌شود. بلکه دو طرف معامله می توانند به غبن دچار شوند.