مالیات بر ارث ‏‎ ،‎صلح عمری و سکنی در قانون اساسی چگونه است؟

در این نوشته قصد دارین به بررسی مالیات بر ارث ، صلح عمری و سکنی بپردازیم. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا به صورت مشروح تمامی این موضوعات را بیان نماییم. در حقوق مدنی حق انتفاع عبارت است از حقی که به موجب آن شخص می‌تواند از‎ ‎مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند. در حق‎ ‎انتفاع، مال در مالکیت شخصی دیگر است و منافع نیز ملک شخص دیگری است و‎ ‎فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده و بهره‌برداری از آن را دارد، نه حق‏‎ ‎مالکیت بر آن. حق انتفاع نوعی مالکیت است که طی قراردادی به شخص واگذار‎ ‎می‌شود، بنابراین جزء اموال غیر منقول وی محسوب می‌شود.‏

• ماده ۴۱: قانون مدنی، عمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی‌ برقرار شده‎ ‎باشد.‏
• ماده ۴۲: رقبی حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی‌برقرار می‌گردد
• ماده ۴۳: اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد سکنی یا حق سکنی‎ ‎نامیده می‌شود و این حق ممکن است بطریق عمری یا بطریق رقبی برقرار شود.‏
• ماده ۴۴: در صورتی که مالک برای حق انتفاع مدتی معین نکرده باشدحبس، مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود مگر اینکه ‌مالک قبل از فوت‎ ‎خود رجوع کند.‏
• ماده ۴۵: در موارد فوق حق انتفاع را فقط درباره شخص یا اشخاصی‌ می‌توان برقرار کرد که در حین ایجاد حق مزبور وجود داشته باشندولی ممکن است حق انتفاع تبعا برای کسانی هم که در حین عقد به وجود نیامده‌اند برقرار شود و مادامی که صاحبان حق انتفاع موجودهستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض‎ ‎آنها حق زایل می‌شود. ‏

مالیات بر ارث مانند سایر منابع مالیاتی بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم‎ ‎محاسبه می‌شود.‏ در این راستا، هرگاه در نتیجه فوت شخصی، مالی از متوفی به ورثه برسد، ورّاث یا نماینده قانونی آنها موظفند ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ فوت متوفی، به سازمان امور مالیاتی محل سکونت مرحوم یا مرحومه مراجعه و با ارائه‎ ‎اسناد مربوطه، صورت اموال و بدهی‌های وی را در اظهارنامه مخصوص مالیات بر‎ ‎ارث گزارش کنند.‏ بدین‌ترتیب، پس از تشکیل پرونده متوفی، گواهینامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثهه داده می‌شود. این گواهینامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف است. در این گواهی،‎ ‎اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم‌الارث هر یک از آنها مشخص می‌شود.‏

پس از تکمیل اظهارنامه، همه اموال منقول و غیرمنقول متوفی به نرخ روز‏‎ ‎توسط ماموران تشخیص مالیات قیمت‌گذاری می‌شوند و همه بدهی‌های متوفی‏‎ ‎مانند وام‌ها، مهریه و غیره از آن کسر می‌شود. پس از آن با توجه به سهم‏‎ ‎الارث هر یک از وراث مالیات بر ارث به نسبت محاسبه می‌شود.‏ این نرخ‌ها طبق ماده ۲۰ قانون مالیاتهای مستقیم در خصوص وراث طبقه اول تا‎ ‎مبلغ ۰۰۰ر۰۰۰ر۵۰ ریال معادل ۵ درصد، تا مبلغ ۰۰۰ر۰۰۰ر۲۰۰ ریال نسبت به‎ ‎مازاد ۰۰۰ر۰۰۰ر۵۰ ریال معادل ۱۵ درصد، تا مبلغ ۰۰۰ر۰۰۰ر۵۰۰ ریالل نسبت به‎ ‎مازاد ۰۰۰ر۰۰۰ر۲۰۰ ریال معادل ۲۵ درصد و نسبت به مازاد ۰۰۰ر۰۰۰ر۵۰۰ ریال‎ ‎معادل ۳۵ درصد می‌باشد.‏

لازم به ذکر است که از سهم‌الارث هر یک از وراث طبقه اول مبلغ‎ ‎‏۰۰۰ر۰۰۰ر۳۰ریال به عنوان معافیت کسر و مابقی با شرح فوق‌الذکر مشمول‎ ‎مالیات می گردند.‏ وراث از نظر قانون مالیاتهای مستقیم به سه طبقه تقسیم می شوند‎:

• وراث طبقه اول که عبارتند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد.‏
• وراث طبقه دوم که عبارتند از: اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها.‏
• وراث طبقه سوم که عبارتند از: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها.‏

اگر در هر طبقه ای حتی یک نفر ورثه در حال حیات باشد سبب می شود دیگر طبقات به اصطلاح از حیث ارث بردن باطل شوند و هیچ ارثی به آنها تعلق‎ ‎نگیرد حال به طور تفصیلی به راه حل قانونی فرار از مالیات بر ارث می‎ ‎پردازیم.‏ هیچ فردی نمی‌تواند در خصوص تقسیم اموال خود پس از مرگش تصمیم گرفته و‎ ‎دخالت کند زیرا ارث از اسباب تملک است و نه تملیک. تملک به معنای این است که شخص بدون اراده مالک می‌شود و تملیک یعنی این که کسی مالی به‎ ‎دیگری می‌دهد در نتیجه در بحث ارث از آنجا کهه متوفی اراده و دخالتی در‎ ‎مال خود ندارد، به صورت قهری، وراث مالک خواهند شد. اما این امکان برای‎ ‎اشخاص وجود دارد که قبل از فوت و در زمانی که در حیات هستند در خصوص‎ ‎اموال خود تصمیم گیری کرده و به گونه‌ای همه اموال خود را به اعضای‎ ‎خانواده و وارثین احتمالی انتقال دهند. در نتیجه شخص در زمان مرگش دیگر‎ ‎مالی نخواهد داشت که به ارث برسد.‏

انحصار وراثت، تحریر مهر و موم و تقسیم ترکه، رعایت عدالت و به خصوص مالیات بر ارث از نگرانی‌های اصلی مردم است. برای کاسته شدن از این‎ ‎گونه مشکلات نیز صاحبان اموال می‌توانند قبل از فوت خود با تنظیم اسناد‎ ‎مناسب در زمینه اموال شان تعیین تکلیف کنند. از جمله مواردی که در این‏‎ ‎خصوص می‌توان به آن‌ها اشاره کرد وصیت و سند صلح عمری است.‏ یکی از اسناد بسیار مفید و کارآمد «سند صلح عمری» است که در دفاتر اسناد رسمی رواج دارد. به وسیله این سند می‌توان از مشکلات گفته شده جلوگیری‏‎ ‎کرد، بنابراین مالک اموال غیر منقول که اغلب شامل آپارتمان، خانه، زمین‎ ‎و باغ است، می‌تواند با مراجعه به دفتر اسناد رسمی اختیار فروش، اجاره‎ ‎دادن و یا حتی فسخ و اقاله سند مذکور را تا زمان حیات برای خود نگه داشته‎ ‎و اصل مال را به فرزند و یا اشخاص دیگر مدنظر خود انتقال دهد. در نتیجه‎ ‎تا زمانی که شخص زنده است هرگونه دخالت و نظارت و اختیار نسبت به مال خود را دارد، اما بعد از مرگش، مالک آن مال فرزند یا شخص مورد نظر خواهد شد و‎ ‎‎این شرایط، تابع مقررات ارث نمی‌شود.‏

چنانچه شخصی پس از تنظیم سند صلح عمری، از انجام این کار منصرف شود و‏‎ ‎بخواهد مال را دوباره به نام خود بازگرداند، از همان ابتدای تنظیم سند باید از سردفتر بخواهد که شرط فسخ را به صورت یک طرفه و به نفع مصالح (صاحب مال فعلی) در سند قید کند، در این صورت و با وجود این شرط صاحب‎ ‎مال تا قبل از فوت خود به صورت صددرصد و بدون محدودیت اختیار مال و‎ ‎اموالش را دارد و چنانچه فوت کند، اموالش مشمول قانون مالیات برارث نیز نمی‌شود.‏ امروزه با توجه به تحولات اجتماعی و کاهشش تعداد فرزندان و نزدیک شدن‎ ‎فاصله اجتماعی بین فرزندان پسر و دختر، گرایش و تمایل خانواده‌ها بر این‎ ‎قرار گرفته که از ماحصل مادی زندگی خود به گونه‌ای تا حدامکان به صورت مساوی بین فرزندان تقسیم کنند. برای تحقق این امر نیز والدین می‌توانند‎ ‎قبل از مرگ به شرح مذکور و با وصیت و یا صلح عمری، مطابق با اراده خویش‎ ‎‎رفتار کنند.‏

امین اعوانی