اولین کاری که باید برای شروع یک دعوای حقوقی بکنید، نوشتن دادخواست است. دادخواست شناسنامه دعوای شماست و بسیاری از تصمیم‌های دادگاه به نکاتی وابسته است که در متن دادخواست ذکر کرده‌اید. بنابراین وسواس در نوشتن دادخواست حتی اگر منجر به این شود که مدتی از وقت‌‌تان را بگیرد، میتواند مفید باشد. در گفت‌وگو با کارشناسان آنچه باید در نوشتن یک دادخواست کامل مورد توجه قرار دهید بررسی شده است.
یک کارشناس حقوقی در توضیح دادخواست و نقش آن در دادرسی‌ها می‌گوید: هنگامی که شخصی می‌خواهد علیه فرد دیگری اقامه دعوا کند به عنوان خواهان شناخته می‌شود و باید درخواست خود را به عنوان خواهان در برگ چاپی مخصوصی قید کند که به آن دادخواست می‌گویند؛ به عبارت دیگر دادخواست بیان ادعا نزد مراجع قضایی در اوراق مخصوص است.
لاله عرب‌زاده به استفاده از دادخواست در دعاوی حقوقی اشاره می‌کند و می‌گوید: لازمه رسیدگی به دعاوی حقوقی در دادگستری تقدیم دادخواست از سوی مدعی است. برگ دادخواست را می‌توان از محل فروش اوراق قضایی واقع در تمامی دادگستری‌ها و مجتمع‌های قضایی در سراسر کشور تهیه کرد. در مراجع قضایی‌ای که چند شعبه وجود دارد دادخواست به دفتر شعبه اول تسلیم می‌شود.
دادخواست‌های الکترونیک
این کارشناس حقوقی در خصوص امکان طرح دادخواست از طریق رایانه می‌گوید: در حال حاضر گفته شده است دادخواست حتما باید در برگ‌های کاغذی موجود تقدیم شود، اما امیدواریم این قانون تغییر کند، زیرا همان طور که در قانون تجارت الکترونیک تصریح شده است هر جا کاغذی معتبر است، سند الکترونیکی آن نیز معتبر خواهد بود. اکنون اگر برگ دادخواست را از سایتی پرینت بگیریم آن را از ما نمی‌پذیرند و دادخواست تنظیم شده معتبر نخواهد بود اگر چه اخیرا دیده شده در راستای الکترونیک‌شدن نظام قضایی بعضی دعاوی به صورت الکترونیک تنظیم و ثبت می‌شود.
سرنوشت دادخواست ناقص
عرب‌زاده به نتیجه تنظیم دادخواست ناقص اشاره می‌کند و می‌گوید: تنظیم دادخواست در مورد خوانده دو حالت دارد یا آدرس فرد موجود است و آن را در برگ دادخواسـت وارد می‌کنیم و در غیر این صورت آدرس مجهول‌المکان اعلام می‌شود پس از آن دادخواسـت را یک بار در روزنامه آگهی می‌کنند. در صورتی که دادخواسـت ناقص باشد طبق قانون آیین دادرسی مدنی بعد از اینکه دادخواسـت ثبت شد دو روز فرصت رفع نقص داریم و پس از رفع نقص، دادخواسـت روند عادی را طی می‌کند اما اگر رفع نقص نشود قرار رد دادخواسـت صادر و ابلاغ می‌شود که در این صورت تا 10 روز فرصت اعتراض داریم در غیر این صورت دادخواسـت رد می‌شود.
این کارشناس حقوقی تاکید می‌کند: هر نقصی که در دادخواسـت وجود داشته باشد و رفع نشود موجب رد شدن دادخواسـت می‌شود؛ اما از مهم‌ترین مواردی که موجب رد شدن دادخواسـت می‌شود این است که آدرس خواهان را قید نکنیم یا هزینه دادرسی را پرداخت نکنیم یا اثبات نکنیم که توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداریم.
ابلاغ دادخواسـت
این کارشناس حقوقی به نحوه اطلاع طرف دعوا از محتویات دادخواسـت اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر در صورتی که دعوایی مطرح باشد از طریق پیامک به طرفین دعوا اطلاع داده می‌شود که با مراجعه به مرجع قضایی از آن آگاه شوند، این امر به معنی ابلاغ نیست؛ زیرا ابلاغ باید حتما به صورت کاغذی و با امضا باشد. عرب‌زاده تاکید می‌کند: گاهی باید به دادگاه کیفری هم دادخواسـت داد. این دادخواسـت در مواردی مانند کلاه‌برداری، سرقت و… به دادگاه کیفری تقدیم می‌شود. فرق این دادخواسـت با دادخواسـتی که به دادگاه حقوقی داده می‌شود در هزینه دادرسی است و دو درصد تفاوت هزینه دادرسی را در بر دارد.
نقش دادخواسـت در شروع دادرسی
یک وکیل دادگستری به نقش دادخواسـت در شروع دادرسی اشاره می‌کند و می‌گوید: طبق ماده 48 قانون آیین دادرسی مدنی شروع رسیدگی در دادگاه مستلزم تقدیم دادخواسـت است، دادخواسـت به دفتر دادگاه صالح و در نقاطی که دادگاه دارای شعب متعدد است به دفتر شعبه اول تسلیم می‌شود. سهیل طاهری خاطرنشان می‌کند: برگ دادخواسـت را از مجتمع‌های قضایی واقع در تمامی مناطق می‌توان تهیه کرد. دادخواسـت باید حتما در برگ‌های مخصوص باشد؛ زیرا هر برگ دادخواسـتی که از مراجع قضایی تهیه می‌شود دارای شماره سریال مخصوص به خود است بنابراین نمی‌توان هر برگی که تنها مشخصات شبیه به برگ‌های دادخواسـت را دارد، پر کرد.
تکمیل دادخواسـت
این کارشناس حقوقی در خصوص نحوه تکمیل دادخواسـت ادامه می‌دهد: دادخواسـت میتواند توسط خود فرد یا وکیل فرد فرستاده شود همان طور که در ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی آمده؛ دادخواسـت باید حاوی این نکات باشد: نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و حتی‌الامکان شغل خواهان و در صورتی که دادخواسـت توسط وکیل تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج شود. طاهری ادامه می‌دهد: اگر نشانی خوانده معلوم نباشد به عبارت دیگر مجهول‌المکان باشد در روزنامه یک بار نشر داده خواهد شد که قیمت آن در حدود 3500 تومان است.
به گفته این وکیل دادگستری، به موجب ماده 56 قانون مذکور هر گاه در دادخواسـت، خواهان یا محل اقامت او معلوم نباشد ظرف دو روز از تاریخ رسید دادخواسـت به موجب قراری که مدیر دفتر دادگاه و در غیبت مشارالیه جانشین او صادر می‌کند، دادخواسـت رد می‌شود. اما اگر نقص مربوط به سایر موارد ماده 51 قانون مذکور باشد مدیر دفتر دادگاه به خواهان ابلاغ می‌کند وی نیز ظرف مدت 10 روز از ابلاغ نسبت به رفع نقص دادخواسـت اقدام می‌کند اما اگر خواهان رفع نقص نکند مدیر دفتر دادگاه قرار رد دادخواسـت را صادر می‌کند. طاهری در خصوص ترتیبات ابلاغ به مخاطب توضیح می‌دهد: ابلاغ باید طی تشریفات قانونی مربوط به مواد 67 به بعد قانون آیین دادرسی مدنی و توسط مامور ابلاغ صورت گیرد.
اگر چه به نظر می‌رسد باید در خصوص مقررات مربوط به ابلاغ با توجه به پیشرفت‌های اخیر فناوری تجدیدنظر و پس از طی مراحل تقنینی برای ابلاغ از طریق پیامک یا نشانی ایمیل افراد نیز قایل به ترتیب آثار قانونی شد؛ زیرا آنچه در ابلاغ موضوعیت دارد، اطلاع مخاطب است و شیوه ابلاغ طریقیت دارد.
قسمت‌های مختلف دادخواسـت
یک وکیل دادگستری به بیان مشخصات برگ دادخواسـت می‌پردازد و می‌گوید: دادخواسـت به برگ چاپی مخصوصی گفته می‌شود که درخواست خواهان در آن قید می‌شود. ندا پاکنهاد ادامه می‌دهد: برگ دادخواسـت دارای چند نکته است که باید خواهان آنها را پر کند. یکی از آن موارد تعیین خواسته و بهای آن است که باید در دادخواسـت مشخص شود، مگر آنکه تعیین بها ممکن نباشد یا خواسته مالی نباشد. آنچه را مدعی از دادگاه تقاضا می‌کند «خواسته» یا «مدعی‌به» گویند. خواسته یا مالی است یا غیرمالی.
این کارشناس حقوقی اضافه می‌کند: در واقع خواسته تعهدات یا مواردی است که به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه آن می‌داند مثلا در خواسته مالی زنی که مهریه را حق خود می‌داند در قسمت خواسته باید تعداد سکه‌ها را قید کند یا در خواسته غیرمالی مردی که همسرش از خانه بدون اجازه وی خارج شده است باید در قسمت خواسته الزام به تمکین را قید کند؛ بنابراین باید افراد خواهان آنچه را که حق خود می‌دانند در خواسته بیان کنند.
وی در خصوص تعیین خواسته می‌گوید: دادگاه نمی‌تواند در موضوعاتی که خارج از چارچوب خواسته است وارد و آنها را مورد حکم قرار دهد. اگرچه دادگاه باید تمامی خواسته‌های خواهان را مورد رسیدگی قرار دهد اما ممکن است با احراز نکردن ذی‌حقی او خواهان را به طور کامل یا به طور نسبی محکوم به بی‌حقی کند.
وی در انتها به تفاوت دعوای حقوقی و کیفری و انحصار دادخواسـت به دعوای حقوقی اشاره می‌کند و می‌گوید: دعوای کیفری مربوط به عملی است که برای مرتکب آن مجازات تعیین شده است ولی برای دعوای حقوقی دادگاه مجازاتی در نظر نمی‌گیرد و فقط مرتکب عمل را به دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام تکالیفش ملزم می‌سازد. شکایت کیفری را در هر کاغذی می‌توان نوشت و به مرجع قضایی برد؛ ولی شکایت حقوقی حتما باید در برگ مخصوصی بنام دادخواسـت نوشته شود در غیر این صورت مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.
در برگ دادخواسـت مطالبات خواهان از طرف مقابل به اطلاع دادگاه رسانده می‌شود. اگر این اطلاعات دقیق و کامل باشد رسیدن به نتیجه بسیار ساده‌تر خواهد بود اما اگر در نوشتن اطلاعات دادخواسـت سهل انگاری کنید ممکن است دعوای شما رد شود و تمامی هزینه‌هایی که برای دادخواسـت پرداخت کرده‌اید هدر برود.
طاهری در خصوص فرضی که نشانی خوانده دعوا برای قید در دادخواسـت مشخص نیست می‌گوید: در صورت نداشتن نشانی خوانده نشانی وی را مجهول‌المکان اعلام می‌کنیم تا از طریق روزنامه رسمی یا کثیرالانتشار متن دادخواسـت انتشار داده شود. در روزنامه رسمی سه بار منتشرمی شود اگر مراجعه‌ای نداشته باشد دادگاه به صورت غیابی حکم صادر می‌کند.
