انحصار وراثت و مراحل دریافت گواهی آن

از آنجایی که انسان ها در زمان حیات با یکدیگر در تعامل می باشند، آثار حقوقی مختلفی مانند انحصار وراثت نیز در روابط  آنها بوجود می‌آید.

این تعاملات و آثار نه تنها در زمان حیات افراد، بلکه بعد از فوت آنها نیز همچنان ادامه دارد. به این شکل که هرگاه شخصی از دنیا می رود می بایست تکلیف مایملک (دارایی) و همچنین میزان حقوق ورثه و حتی چگونگی اجرای وصیتنامه اش مشخص گردد. یکی از موارد مهم در این میان تشریفات دادرسی، صدور گواهی انحصار وراثت مربوطه به شمار می رود.

مرجع صلاحیت دار صدور گواهی انحصار وراثت

مرجع صلاحیت دار برای صدور گواهی دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در آنجا قرار داشته است.

مطابق ماده 20 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دعاوی مربوط به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می شوند که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، در آن محل بوده است که امروزه شورای حل اختلاف این وظیفه را بر عهده دارد.

اگر هم آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در آن حوزه بوده است.

بنابراین اگر شخصی در طول مدت زندگی خود در شهرهای مختلف سکونت داشته باشد و برای مثال آخرین محل سکونتش اصفهان باشد، پس از فوت، دادگاه اصفهان صلاحیت صدور گواهی انحصار وراثت را خواهد داشت هر چند که شخص در شهر دیگری فوت نموده باشد یا اموال وی در استان دیگری باشد.

اشخاص صلاحیت دار برای تقاضای انحصار وراثت

وراث متوفی و یا سایر اشخاص ذینفع می توانند از دادگاه تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت نمایند.

نکته قابل توجه اینکه چنانچه وراث یا اشخاص ذینفع متعدد باشند نیازی به درخواست همگی آنها نمی باشد و اقدام یک نفر از آنها برای تقاضا کفایت می نماید.

مدارک لازم تقاضای تصدیق انحصار وراثت

1) شناسنامه و گواهی فوت متوفی

پس از فوت متوفی و تایید پزشک مربوطه، مراتب توسط اداره ثبت احوال ثبت، شناسنامه متوفی باطل و گواهی فوت صادر می گردد. ارائه اصل گواهی فوت و کپی آن به دادگاه نیز الزامی می باشد.

2) استشهادیه محضری

اسامی تمام وراث می بایست در فرم مخصوصی که توسط دادگاه در اختیار متقاضیان قرار می گیرد نوشته و توسط دو نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می شناسند امضا شود و امضای افراد فوق نیز می بایست توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی مربوطه به دادگاه ارائه گردد.

3) رسید گواهی مالیاتی (مالیات بر ارث)

وراث می بایست پس از فوت متوفی، لیست کلیه اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول او را به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارائه کنند و رسید آن را دریافت نموده، همراه مدارک دیگر به دادگاه تقدیم نمایند.

4) کپی مصدق شناسنامه وراث

متقاضی انحصار وراثت می بایست علاوه بر شناسنامه خود، کپی مصدق شناسنامه وراث دیگر را نیز تهیه و به دادگاه تقدیم نماید. ارائه اصل شناسنامه ها جهت کنترل توسط مدیر دفتر دادگاه الزامی می باشد.

5) وصیتنامه (در صورتی که وجود داشته باشد)

6) دادخواست

پس از آماده نمودن مدارک فوق الذکر می بایست دادخواستی مشابه الگوی ارائه شده تنظیم گردد و همراه با مدارک یاد شده به دادگاه ارائه گردد.

تشریفات دادرسی پس از تقدیم دادخواست

دادگاه رسیدگی کننده پس از ملاحظه اسناد و مدارک تقدیمی، درخواست متقاضی را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می نماید و هزینه نشر آگهی نیز به عهده متقاضی می باشد.

پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که معترضی نباشد، دادگاه با توجه به ادله و اسناد ارائه شده، گواهی انحصار وراثت، تعیین تعداد وراث و نسبت آنها به متوفی را صادر می نماید.

در صورت وجود معترض و اعلام اعتراض او، دادگاه جلسه ای را برای رسیدگی معین نموده و به معترض و درخواست کننده تصدیق اطلاع می دهد و پس از رسیدگی، در جلسه ای حکم خود را اعلام خواهد نمود. این حکم برابر مقررات قابل تجدیدنظر است.

نکات قابل توجه در تصدیق انحصار وراثت

• در صورتی که در زمان فوت نطفه ای منعقد شده باشد، جنین نیز جزو وراث قرار می گیرد و می بایست در دادخواست مربوط قید شود.
• در تصدیق انحصار وراثت به درخواست ورثه، دادگاه سهم هر یک از ورثه را معین می نماید.
• در صورتی که برای محجور، قیم معین نشده، دادستان می تواند به نام محجور به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض نماید.
• در صورتی که بهای ترکه بیش از 20 میلیون ریال نباشد، دادگاه بدون انتشار آگهی به ادله درخواست کننده رسیدگی و درخواست صدور گواهی حصر وراثت را حسب اقتضای دلایل، قبول یا رد می کند.
• در مورد وراث روستائیان، در صورتی که بهای ترکه بیش از 30 میلیون ریال باشد، فقط به الصاق آگهی برای یک بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفی اکتفا خواهد شد.
• رای دادگاه دایر بر درخواست تصدیق قابل پژوهش و فرجام است.

در این راستا، هرگاه در نتیجه فوت شخصی، مالی از متوفی به ورثه برسد، وراث یا نماینده قانونی آنها موظفند ظرف مدت 6 ماه از تاریخ فوت متوفی، به سازمان امور مالیاتی محل سکونت مرحوم یا مرحومه مراجعه و با ارائه اسناد مربوطه، صورت اموال و بدهی های وی را در اظهارنامه مخصوص مالیات بر ارث گزارش نمایند.

بدین ترتیب، پس از تشکیل پرونده متوفی، گواهینامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثه داده می شود. این گواهینامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف می باشد. در این گواهی، اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم الارث هر یک از آنها مشخص می گردد.

البته در حال حاضر، لازمه گرفتن گواهی انحصار وراثت، گواهی مالیاتی نمیباشد و اگر هم گواهی مالیات بر ارث تنظیم نشده باشد میتوان برای گرفتن گواهی حصر وراثت اقدام کرد.

پس از تکمیل اظهارنامه، کلیه اموال منقول و غیرمنقول متوفی به نرخ روز توسط ماموران تشخیص مالیات قیمت گذاری می شوند و کلیه بدهی های متوفی مانند وام ها، مهریه و غیره از آن کسر می شود. پس از آن با توجه به سهم الارث هر یک از وراث مالیات بر ارث به نسبت محاسبه می شود.