در این مقاله به بررسی جرایم محیط زیست می پردازیم. همه ما بارها شاهد ریختن زباله در معابر از سوی برخی شهروندان بوده‌ایم، به طوری که این نوع هنجارشکنی برای عده‌ای به کاری عادی تبدیل شده است. ریختن زباله در معابر یکی از معضلات بسیار مهم بهداشتی و اخلاقی است که موجب رنجش دیگران و نادیده انگاشتن حقوق شهروندی می‌شود. انداختن زباله در معابر و جوی‌ها برای برخی از افراد، نه تنها عیب و بی‌اخلاقی یا حتی قانون‌شکنی نیست، بلکه عادتی مألوف است! این افراد اصلاً به این موضوع فکر نمی‌کنند فردا که دوباره به خیابان می‌آیند، چگونه خیابان و جوی‌ها پاک و بدون زباله است. ظروف یک‌بار مصرف، بطری‌های نوشیدنی، ته‌سیگار و بسیاری زباله‌های دیگر هر روز میهمان ناخوانده معابر و جوی‌های شهرهای مختلف کشور ما می‌شود که با وجود انجام نظافت در نوبت‌های مختلف از سوی کارگران و رفتگران خدمات شهری، باز هم این زباله‌ها در شهر دیده می‌شود.
این البته یک بخش مشکل است؛ بخش دیگر بی‌توجهی برخی شهروندان به بیرون گذاشتن زباله‌هایشان تا قبل از ساعت 21 است. بعضی‌ها هم اعتقادی به بسته‌بندی کردن زباله‌هایشان ندارند! عده‌ای نیز سطل‌های زباله خانگی را در کنار مخازن شهرداری خالی می‌کنند. همه این کارها جمع‌آوری صحیح پسماندها را مشکل و چهره شهر را زشت و آزاردهنده می‌کند؛ حال بگذریم از هزینه‌ای که به کشور تحمیل می‌شود. در ادامه، کمی درباره قوانین این حوزه صحبت می‌کنیم.
جرایم محیط زیست
در قوانین کشور ما، جرایم محیط زیست را می‌توان در هفت گروه دسته بندی کرد:
- جرایم محیط زیست مرتبط با تخریب یا خسارت به محیط زیست
- جرایم محیط زیست مربوط به آلودگی آب
- جرایم محیط زیست مربوط به آلودگی صوتی
- جرایم محیط زیست مربوط به آلودگی هوا
- جرایم محیط زیست مربوط به آلودگی خاک
- جرایم محیط زیست مربوط به بهره‌برداری از منابع مواد شیمیایی یا کار با اشعه بدون اتخاذ تدابیر حفاظتی
- جرایم محیط زیست مربوط به ریختن زباله (هدف ما در این صفحات، بررسی همین مورد است.)
جمع‌آوری زباله در تهران، آماری عجیب
تعداد دفعات جمع‌آوری زباله در تهران دست‌کم چهار برابر بیش از کشورهای اروپایی است. این کار در بعضی کشورهای اروپایی هفته‌ای دوبار و در برخی دیگر از کشورها هفته‌ای سه بار انجام می‌شود، ولی در تهران روزانه حداقل دو بار زباله‌ها جمع‌آوری می‌شود که هزینه‌های سنگینی بر شهر تحمیل می‌کند. بله، این آمار عجیب است و باورنکردنی. اصلاح این روند قطعاً به فرهنگ‌سازی و توجه بیشتر مردم به حقوقشان بستگی دارد.
راننده‌های زباله‌ریز
سال 1386 «طرح ساماندهی راهکارهای حقوقی و اجرایی برخورد با متخلفان پخش، دفع، حمل و امحای غیرمجاز و نامناسب پسماندها در فضاها و معابر عمومی شهر» به تصویب رسید. بر اساس این طرح:
- رانندگانی که از خودروها زباله در شهر پرتاب کنند، تا سقف 35 هزار تومان جریمه می‌شوند.
- جریمه تخلیه زباله در محل‌های غیرمجاز 10 میلیون تومان تعیین شد.
- سال 87 جریمه راننده‌های زباله‌ریز به 100 هزار تومان افزایش یافت.
قانون مجازات اسلامی و زباله‌ریزها
قانونگذار در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی زباله ریختن در معابر را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است. این ماده مقرر کرده که:
«هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود، از قبیل… ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابان‌ها و کشتار غیرمجاز دام… ممنوع است و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند، به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.»
قانون رانندگی چه می‌گوید؟
بر اساس قانون جدید رسیدگی به تخلفات رانندگی که اجرای آن طی دو مرحله (اردیبهشت و دی 90) در کشور آغاز شد، ریختن اشیا و ضایعات در معابر تخلف رانندگی محسوب می‌شود و راننده متخلف باید متناسب با نوع تخلف 300، 400 و 500 هزار ریال جریمه بپردازد. پلیس می‌گوید ناتوانی راننده در کنترل وسیله نقلیه، آن هم به دلیل مواجه شدن ناگهانی با اشیا و ضایعات موجود در معابر، یکی از دلایل تصادفات رانندگی است. البته بعضی از این اشیا به دلیل حوادث قهری و طبیعی مانند سقوط بهمن، رانش زمین، سیل و زلزله به وجود می‌آید، اما بعضی دیگر به دلیل بی‌توجهی سایر رانندگان ایجاد می‌شود.
کثیف‌کاری، جرمی غیرقابل گذشت
بر اساس مفاد ماده ۷۲۷ قانون مجازات اسلامی، زباله ریختن در معابر از جرایم غیرقابل گذشت است و حتی در اغلب موارد، اشخاص دیگر اعم از حقیقی یا حقوقی از این جرم متضرر می‌شوند. بنابراین اعلام جرم صرفاً در صلاحیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست نیست، بلکه اعلام و شکایت از آن از سوی سایر اشخاص نیز ممکن است.
جریمه ریختن اشیا و ضایعات درخیابانها
میزان جریمه ریختن اشیا و ضایعات در خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و جاده‌ها به عنوان یک تخلف رانندگی به این شرح است:
- مطابق بند 2073 جدول جریمه‌های رانندگی، پرتاب کردن یا ریختن ضایعات، زباله، اشیا و آب دهان از وسیله نقلیه در معابر شهرهای بزرگ و جاده‌های بین‌شهری 300 هزار ریال جریمه دارد.
- در بند 2075 جدول جرایم رانندگی، برای ریختن یا ریزش روغن، بنزین، گازوئیل یا سایر مایعات آلوده و تخریب‌کننده راه در شهرهای بزرگ و جاده‌های بین‌شهری 300 هزار ریال جریمه تعیین شده است.
- بر اساس بند 2058 تخلیه نخاله، مصالح ساختمانی، فاضلاب و ایجاد هر گونه مانع در مسیر عبور و مرور وسایل نقلیه در راه‌ها و حریم آنها 500 هزار ریال جریمه دارد.
- طبق بند 2059 حمل کردن زباله، نخاله و مصالح ساختمانی و امثال آن بدون حفاظ و پوشش لازم 400 هزار ریال جریمه دارد و در صورت بررسی کارشناسان و محرز شدن تاثیر آنها در وقوع تصادفات رانندگی، راننده مرتکب به عنوان مقصر به مراجع قضایی معرفی خواهد شد.
عابران پیاده فراموش شده‌اند
در مصوبه شورای اسلامی شهر و در قانون جدید رسیدگی به جرایم رانندگی، از عابران پیاده که آنها هم مانند رانندگان از شهروندان محسوب می‌شوند، سخنی به میان نیامده است. منظورمان بعضی از عابران است که شعار «شهر ما، خانه ما» کمترین معنایی برایشان ندارد و به جای اینکه به خود زحمت بدهند و زباله‌ای را که خود عامل تولید آن بوده‌اند تا رسیدن به نزدیک‌ترین سطل زباله در دستشان نگه دارند، ترجیح می‌دهند با ریختن آن داخل جوی آب، پای درختان و گوشه و کنار پیاده‌رو از شر آن خلاص شوند، بدون اینکه بابت بازخواست شدن در این زمینه کمترین نگرانی داشته باشند. در سایه همین خلاء قانونی است که برخی شهروندان قانون‌گریز به راحتی در اجرای تکالیف و حقوق شهروندی خود کوتاهی می‌کنند.
جریمه زباله‌ریزها در دیگر کشورها
برخورد با زباله‌ریزهای شهری شاید در نظر بسیاری از شهروندان ساده و کم‌اهمیت باشد، اما در بسیاری از کشورها جریمه ریختن زباله در شهر آن‌قدر سنگین است که اگر آن دسته از معدود شهروندان متخلف ما در آنجا زندگی می‌کردند، شاید مجبور بودند بابت پرتاب کردن زباله در شهر بخش قابل توجهی از حقوقشان را بپردازند. جریمه این کار را در بعضی از کشورها مرور می‌کنیم:
- هلند: جریمه پرت کردن زباله سیب = 2200 یورو = نمایش در تلویزیون
- کره جنوبی: جریمه ریختن اندکی زباله در خیابان = 11 تا 13 درصد پایه حقوق یک کارمند
- سنگاپور: ریختن زباله جرم است و فردی که سه بار خیابان‌ها را کثیف کند، در بار چهارم، در روز یکشنبه باید با پیش‌بندی که روی آن این عبارت نوشته شده است، خیابان‌های شهر را جارو کند: «من شهر را کثیف کرده‌ام!»
- ژاپن: هر کس کوچک‌ترین زباله یا حتی آب دهان در معابر عمومی بریزد 80 تا160 ین جریمه می‌شود.
زهرا صابری