اذیت و آزارهای خیابانی و نگاهی به قوانین و مجازات های درنظر گرفته شده برای آن

از همیشه خشمگین‌تر و عصبی‌تر به نظر می‌رسید، دست‌هایش می‌لرزید و با هیچ‌کس حرف نمی‌زد. تا به حال پیش نیامده بود که تا این حد عصبانی باشد. بعد از یک ساعت شروع به حرف زدن کرد: «امروز صبح، در راه خانه تا سرکار، آنقدر اذیت شدم که هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم در این موقعیت گیر کنم.» هر روز با ماشین به سرکار می‌آید؛ اما امروز دچار مزاحمتی شده بود که به سختی توانست از آن فرار کند. به قول خودش، فرار کردن راه همیشگی‌اش بود و دائماً از این ترفند ناراضی است ولی چاره‌ای ندارد. آن روز مردی در اتوبان، کنار ماشین زهره قرار می‌گیرد و سعی می‌کند با او حرف بزند. زهره ابتدا فکر می‌کند آن ماشین هم یکی مثل بقیه است، یکی مثل همان‌هایی که همیشه کنار ماشینش توقف می‌کنند و چیزی می‌گویند و بعد خسته می‌شوند و می‌روند اما… این اتقاق یکی از نمونه های اذیت و آزارهای خیابانی می باشد.

آزار خیابانی شکل‌های متفاوتی دارد

اذیت و آزارهای خیابانی  ، این بار به صورتی خشمگین، زهره را گرفتار کرده بود. اتوبان همت، یک اتومبیل و مردی که شروع به متلک‌پرانی می‌کند: «امروز صبح آن مرد با ماشینش از ابتدای اتوبان تا انتهای اتوبان دنبالم بود و ابتدا کنار من و بعد پشت ماشینم حرکت می‌کرد و مدام بوق و چراغ می‌زد. اول فکر کردم این هم مثل سایر مزاحم‌هاست، اما بعد از مدتی خیلی ترسیدم؛ چون نه رفتارهای او عادی بود و نه حرکاتی که از خودش درمی‌آورد. انتهای اتوبان که رسیدم، به خیال اینکه دیگر مرا رها کرده است، داخل یکی از کوچه‌ها پیچیدم و وقتی داشتم ماشینم را پارک می‌کردم، او را دیدم که روبه‌روی ماشینم ایستاده است. آن لحظه خودم را آنقدر ناتوان دیدم که قدرت فکر کردن به هیچ موضوعی نداشتم.

به سرعت سوار ماشینم شدم. او سعی داشت راه را برایم سد کند. تنها ماشینم را روشن کردم و در حالی که او خود را به ماشینم رسانده بود، فرمان را به سرعت پیچاندم و بدون توجه به تصادف با او، فرار کردم. تمام راه مدام متلک‌هایی که همه در خیابان شنیده‌ایم، نثار من می‌کرد و نمی‌توانستم کاری انجام دهم و نمی‌دانستم از این سد کردن راه چه نیت شومی دارد.» زهره حالا یک ساعت یک بار کنار پنجره می‌آید. خدا رو شکر می کند که با ماشین بیرون آمده بود. نگاه می‌کند مبادا آن مرد کنار ماشینش ایستاده باشد، مبادا آن مرد در راه برگشت هم برایش مزاحمت ایجاد کند و مبادا… زهره حتی نتوانسته است پلاک ماشین مرد را یادداشت کند و به پلیس گزارش دهد.

حالش که بهتر می‌شود، ادامه می‌دهد: « آزار و اذیت خیابانی شکل‌های متفاوتی دارد، از خشونت‌های فیزیکی تا متلک‌هایی که هر روز در خیابان می‌شنویم. دلم می‌خواهد به خیابان بروم و کسی به من بد و بیراه نگوید و امنیت داشته‌باشم. هیچ قانونی نیست که ما را حمایت کند؟»

اذیت و آزارهای خیابانی، تنها یکی از چند مورد خشونت علیه زنان است، این اذیت و آزارهای خیابانی اما طیف وسیعی را شامل می‌شود و همان‌طور که پیشتر گفته شد، خشونت‌های فیزیکی در خیابان تا خشونت جنسی، کلامی، روانی و… را دربرمی‌گیرد. در مواجهه با این اذیت و آزارهای خیابانی جدا از مقاومت شخصی، می‌توان در صورت استمرار حرکت از سوی فرد، با پلیس 110 تماس گرفت و گزارش اذیت و آزارهای خیابانی را به آنها داد.

هدی عمید، وکیل پایه یک دادگستری در توضیح این نوع خشونت می‌گوید: «آزار جنسی تعریف واحد و مشخصی ندارد. این لفظ محدوده وسیعی از رفتارهای آزار دهنده بر اساس جنسیت، از مزاحمت‌های خیابانی تا سوء‌استفاده جنسی و تجاوز جنسی را در برمی‌گیرد و همین گستردگی رفتار سبب ایجاد مشکل در ارائه یک تعریف واحد شده است.

سازمان ملل در توصیه نامه شماره ۱۹ بر کنوانسوین رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان، آزار جنسی را این‌گونه تعریف می‌کند: هر نوع رفتار ناخواسته با ماهیت جنسی، آزارهای کلامی جنسی، نشان دادن پورنوگرافی و درخواست جنسی چه به شکل کلامی و چه فیزیکی. این رفتارهای می‌تواند تحقیر‌کننده بوده و سبب ایجاد مشکلات جدی بر سلامت افراد شود. مصادیق آزار جنسی بسیار متنوع و زیاد است و با این تعاریف قطعاً مزاحمت‌های خیابانی خیلی رایج در ایران که عمدتاً شامل متلک گویی‌ها و نگاه‌های خیره می‌شود نیز در این حیطه قرار می‌گیرند.»

قانون صریحی وجود ندارد

وی در خصوص جرم‌انگاری آزار و اذیت خیابانی نیز بیان می‌کند: «در ایران قانون صریحی در این باره وجود ندارد و توسط بسیاری از مردان براحتی در ملأ عام و بدون ترس ازعقوبت آن انجام می‌گیرد. این کار در بسیاری از کشورهای دیگر عواقب سنگینی برای آزار دهنده به همراه دارد. در قانون ایران جرمی به نام آزار جنسی وجود ندارد و برای یافتن مجازات آن باید به قوانین دیگری مراجعه کرد.

در قانون مجازات اسلامی چند جرم وجود دارد که شاید بتوان از خلال آنها مجازات‌هایی برای برخی از انواع آزار جنسی پیدا کرد، اما قطعاً این موارد شامل همه مصادیق نخواهد شد. مواردی که در قانون مجازات به آنها اشاره صریح شده است و می‌تواند تا حدی جرایم مرتبط با خشونت جنسی علیه زنان را پوشش دهد محدود به زنای به عنف (تجاوز) و رابطه نامشروع می‌شود. ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی به بیان جرم و مجازات ارتباط نامشروع و عمل منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل و مضاجعه اختصاص یافته است. (تقبیل به معنای بوسیدن است و معنی مضاجعه نیز گردن به گردن شدن است) مطابق این ماده: «هرگاه زن و مردی که بین آنها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل یا مضاجعه شوند، به شلاق تا 99 ضربه محکوم خواهند شد و اگر عمل با عنف و اکراه باشد، فقط اکراه‌کننده تعزیر می‌شود.

علاوه بر آن در ماده ۶۳۸ نیز آمده است «هرکس علنا» در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دوماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌گردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نیست ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»

همچنین بر اساس ماده ۶۱۹ نیز «هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین نماید، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد» و در نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه در خصوص این ماده آمده است: «به کار بردن لفظ یا الفاظ رکیک جهت تحقق جرم موضوع ماده ۶۱۹ شرط نیست و چنانچه مسلم شود که مردی به قصد مزاحمت زنی را تعقیب کرده است، قابل مجازات است.»

این وکیل پایه یک دادگستری ادامه می‌دهد: «مجموعه این قوانین نشان می‌دهد اگر فردی بدون رضایت دیگری هر اقدام جنسی انجام دهد، راه قانونی برای اینکه بتوان مجازات او را از دادگاه درخواست کرد وجود دارد و این مواد حتی قابلیت اعمال بر متلک گویی‌های خیابانی را نیز خواهد داشت، اما متأسفانه به دلایل مختلفی مجازات مزاحمین در صورتی که آزار اتفاق افتاده کمتر از نوع فیزیکی نباشد در ایران بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد. یکی از دلایل، اطاله دادرسی است که قربانیان در اکثر موارد ترجیح می‌دهند وقت، انرژی و هزینه برای این کار نکنند. دلیل دیگر نگرانی قربانیان از عدم اثبات ادعایشان است. آنها می‌ترسند نتوانند ادعایشان را در دادگاه اثبات کنند و علاوه بر آن می‌ترسند نتوانند عدم رضایت خودشان را اثبات کنند و در نتیجه خودشان در مقام متهم رابطه نامشروع بنشینند.

دلیل دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد معضل فرهنگی در برخورد با این نوع آزارهاست. در دید بسیاری از خانواده‌ها طرح چنین ادعایی بویژه از سوی دختران می‌تواند به بی‌آبرویی ختم شود. در واقع جامعه همچنان معتقد است زن قربانی آزار جنسی احتمالاً در اتفاقی که افتاده است نقش داشته است، مثلاً نوع لباس پوشیدن یا رفتارش یا آرایشش او را مستحق چنین رفتاری کرده است. به عنوان دلیل آخر شاید بتوان به این نکته نیز اشاره کرد که مجازات چنین جرمی، اساساً باید با نوعی جبران خسارت معنوی یا مادی وارد شده به قربانی همراه باشد تا قربانی نیز انگیزه بیشتری برای پیگیری داشته باشد این در حالی است که مجازات چنین جرایمی در قوانین ما به هیچ عنوان خسارات وارد شده به قربانی را جبران نمی‌کند.

در مقابل اذیت و آزارهای خیابانی چه باید کرد؟

عمید در ادامه به راه‌های قانونی مقابله با اذیت و آزارهای خیابانی می‌پردازد و می‌گوید: «به نظر می‌رسد نخستین و مهمترین قدم، آگاهی نسبت به این جرم است. زنان و مردان چه مجرم و چه قربانی باید بدانند مصادیق جرم اذیت و آزارهای خیابانی می‌تواند چه باشد و چه رفتارهایی در این حیطه قرار می‌گیرد. نکته بعد این است که تا زمانی که قربانی اتفاقی که افتاده است را گزارش نکند، امکان مجازات مجرم بسیار کم است. باید بدانیم قربانی هیچ نقشی در جرمی که اتفاق افتاده ندارد و قربانی آزار جنسی بودن به جامعه و اطرافیان حق شماتت نمی‌دهد. با حمایت معنوی از قربانی باید او را تشویق کنیم تا آنچه اتفاق می‌افتد را به پلیس گزارش کند. در این میان مراجعه به روانشناسان و روانپزشکان نیز می‌تواند کمک بسیار زیادی باشد. این مشاوره‌ها کمک می‌کند تا قربانی هم با ترس خود از مجرم، روبه‌رو شود و هم از نگاه‌ها و برخوردهای شماتت بار جامعه یا خانواده و اطرافیان نهراسد.

پروسه رسیدگی از کلانتری تا دادگاه طولانی و آزار دهنده است و در این فرایند قربانی گاهی باید بارها اتفاقی را که افتاده است توضیح دهد و این موضوع قطعاً زجرآور است. هزینه‌های مالی، وقت و انرژی نیز گزاف است. اما باید بدانیم در نهایت این مجازات مجرم است که شاید کمی به ایجاد آرامش روحی قربانی کمک کند و علاوه بر آن از زنان دیگری که در معرض این خطر هستند حمایت خواهد شد. بر اساس نوع اتفاقی که افتاده است مراجعه به وکلا و مشاوران حقوقی نیز می‌تواند کمک زیادی به انتخاب بهترین راه و شیوه را برای طرح دعوی و بیان اظهارات در دادگاه پیدا کرد. علاوه بر اینکه در موارد خاصی مجرمان دست به تهدید قربانی می‌زنند تا مبادا اقدام به شکایت کند، در این حالت نیز مشاوره با وکلا می‌تواند از مقابله با این تهدیدها جلوگیری نمایند.»

25نوامبر، روزجهانی نه به خشونت علیه زنان بود، روزی که به امید رفع تمامی انواع خشونت علیه زنان نامگذاری شده است و هدف آن، منع خشونت علیه زنان است، خشونتی که برپایه جنسیت مبتنی است و می‌تواند آثار منفی بسیار داشته باشد. در این میان اما نباید نقش عوامل فرهنگی را فراموش کرد و به کمک آن بتوان آمار خشونت علیه زنان را تا حد زیادی کاهش داد.