درست است شغل پرستاری جزء مشاغل سخت و طاقت‌فرسا محسوب می‌شود و دشواری‌ها و خستگی‌های بسیاری را به همراه دارد، اما منطقی‌ترین اصل پرستار شدن، درک مسئولیت‌های قانونی در حیطه کاری یک پرستار است.اشتباه در درک این مسئولیت‌ها و دفاع غیرمؤثر در شرایط خاص، نتیجه‌اش قرار گرفتن در معرض عوارض قانونی است. قانون در حرفه پرستاری بیش از هر چیز، به سلامت جامعه تاکید دارد. در گفت‌و‌گو با دکتر «فریدون جعفری» استاد حقوق کیفری و عضو هیات علمی دانشگاه بو‌علی‌سینای همدان، به بررسی چالش‌های حقوقی این حرفه پرداختیم، حرفه‌ای که در آن، کسی اجازه اشتباه ندارد.
کمی در خصوص سازمان نظام پرستاری و هدف از ایجاد آن بگویید.
سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران سازمانی دارای شخصیت حقوقی کاملا مستقل است که با هدف تحقق بخشیدن به اهداف و وظایفی که قانون برای آن تعیین کرده است تشکیل شده است. اکنون، در حدود هزار پرستار عضو این سازمان هستند که به صورت داوطلبانه هم فعالیت می‌کنند. اولین هدفی که برای این سازمان در نظر گرفته شده، تلاش برای حفظ حقوق پرستاران و مردم در قبال خدمات پرستاری است. کوشش برای حفظ و حمایت از حقوق مادی و معنوی و صنفی پرستاران هدف دیگر این سازمان است. این سازمان همچنین برای ارتقای دانش و مهارت و ارائه آموزش حین خدمت به پرستاران تلاش می‌کند. آشنا کردن جامعه با وظایف و خدمات پرستاران، برقراری موازین و ارزش‌های اسلامی و اجرای صحیح و دقیق مقررات و اخلاق امور پزشکی در بخش پرستاری از دیگر اهداف این سازمان است. سازمان نظام پرستاری همچنین تلاش می‌کند با سازمان‌ها و مؤسسات قانونی در کشور و در مجامع بین‌المللی نیز همکاری کند.
این سازمان برای دست‌یابی به اهدافی که گفتید، چه اختیاراتی دارد؟
همکاری در تهیه و تعیین استاندارد‌های آموزشی در سطوح مختلف پرستاری، تعیین استاندار‌های خدمات و شرح وظایف پرستاری، همکاری در نظارت، کنترل و ارزشیابی نحوه ارائه خدمات، رعایت قوانین و مقررات پرستاری و همچنین تعیین ضوابط برای صدور و تمدید یا لغو کارت عضویت در سازمان از جمله اختیارات این سازمان است.
با توجه به تشکیل هیات‌های بدوی و تجدیدنظر در این سازمان، مسئولیت‌های پرستاران را از منظر حقوقی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
چند حقوق متوجه پرستاران است. بخشی از حقوق آنها مربوط به حقوقی است که در مواجهه با مردم دارند که با توجه به شغل‌شان، این مردم بیمارانی هستند که پرستاران با آنها در ارتباطند. بخش دیگر حقوق پرستاران حقوقی است که به عنوان صنف پرستاران دارند. با در نظر داشتن تشکیل هیات‌های بدوی و تجدیدنظر، اگر بخواهیم حقوقی را که پرستاران در مواجهه با مردم دارند در نظر بگیریم، باید بگوییم که حقوق و مسئولیت‌های پرستاران یک نظام اجتماعی است که در طول زمان و با گذشت زمان، از سوی مجامع مختلف مرتبط با پرستاری وضع شده‌اند. اهداف اصلی این حقوق عبارت‌اند از: حفظ، تثبیت و نگه‌داری فرهنگ‌ها و ارزش‌های مرتبط با پرستاری و در عین حال، حمایت از حقوق افراد در مواجهه با خدمات مرتبط با پرستاری و متقابلا حمایت از پرستار‌ها در برابر حقوقی که در جامعه دارند.
مسلما این حقوق و مسئولیت‌ها باید با قانون اساسی منطبق باشد. در صنف پرستاران هم با توجه به طبیعت این شغل، اولین هدف آن کمک به حفظ سلامت جامعه است. به همین دلیل، عرضه‌کنندگان این خدمت و حتی کسانی که از این خدمات بهره‌مند می‌شوند که با عنوان «مددجو» از آنها نام برده می‌شود، از این حقوق بهره خواهند برد. زمانی که صحبت از حقوق پرستاران می‌شود، مقصود مجموعه قوانین، مقررات، آیین نامه‌ها و بخش‌نامه‌هایی است که با هدف تسهیل در زمینه خدمت‌رسانی و حفظ سلامت جامعه و پرستاران، ارتباط صحیح و اصولی مردم و پرستاران با یکدیگر و به ویژه ارتقای کیفیت خدمات پرستاری در کشور تصویب شده است.
شایع‌ترین موارد شکایت از پرستاران که در سال‌های گذشته به وزارت بهداشت و سازمان نظام پرستاری رسیده است، چیست؟
در بررسی‌های بیمارستان‌ها، وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی یا سازمان نظام پرستاری 11 شکایت رایج مشخص شدند که به ترتیب عبارت‌اند از:
- سقوط بیمار از تخت
- تزریق اشتباه دارو در ورید بیمار
- قصور و سهل‌انگاری در انجام وظیفه
- تجویز یا تزریق دارو بدون مجوز پزشک
- تزریق دارو در شریان یا در محلی که سبب آسیب اعصاب محیطی شود
- گذاشتن کا‌تر داخل ورید به مدت طولانی
- تهدید یا ضرب و جرح بیمار به خصوص بیماران کودک
- همکاری در سقط جنین غیرمجاز
- پایان دادن به زندگی بیمار از روی ترحم یا در حقیقت همکاری در قتل‌هایی که به عنوان مرگ سفید (اوتانازی) از آنها نام برده می‌شود
- دستکاری پرونده بیمار یا افشای اسرار آنها
- و خودداری از کمک به مددجویان اورژانسی.
اگر تخلفی علیه پرستاران صورت بگیرد مرجع رسیدگی به این تخلف کجاست؟ طریقه اثبات آن چگونه است؟
پرستاران نیز به عنوان شهروندان جامعه ممکن است تخلفی علیه‌شان صورت بگیرد، مثل توهین یا هتک حرمت. در این موارد، قانون و قانونگذار مانند یک شهروند عادی از او حمایت می‌کنند. البته چون پرستاران جزء کارکنان دولت محسوب می‌شوند، اگر در حین انجام شغل و به سبب انجام وظیفه مورد توهین قرار بگیرند، طبق ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ مجازات توهین‌کننده تشدید می‌شود.
همچنین ممکن است پزشکی در مواجهه با پرستاران دچار تخلفی شود که موارد این اتفاق را نیز سازمان نظام پزشکی مشخص کرده که یکی از موارد آن عدم رعایت نظامات پزشکی یا عرف پزشکی است که مسلما پرستار به عنوان یک شاکی می‌توان در سازمان نظام پزشکی متقاضی حقوق خود باشد.
زمانی که پرستار از انجام وظایف محوله کوتاهی کند، مرتکب قصور می‌شود. کمی در این باره توضیح دهید و بگویید معیار تشخیص این موضوع چیست؟
چند قانون متناسب با نوع قصور پرستار وجود دارد. برای بررسی چنین موضوعاتی، ابتدا باید عمدی یا سهوی بودن این کوتاهی مشخص شود. در این مورد، پرستاری که مرتکب این قصور شده است با دیگر مجرمان فرقی ندارد. چنانچه بیمار به این دلیل (قصور پرستار) فوت کند یا دچار نقص عضو یا هر زیان دیگری شود، پرستار در برابر قانون و قانونگذار باید مانند یک مجرم پاسخگو باشد. اما زمانی که پرستار هیچ سوءنیتی نداشته و به دلیل خستگی ناشی از کار زیاد مرتکب اشتباه و قصوری شود، قانونگذار این موارد را در نظر می‌گیرد. در قانون مجازات اسلامی مباحث دیات را داریم که اگر پرستار بر اثر قصور، سبب خسارت جانی بیمار شود، چگونه باید به آن رسیدگی شود. در صورت اثبات عمدی نبودن این قصور، بر اساس قانون برای وی دیه تعیین می‌شود که ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی جدید به آن اشاره می‌کند. این ماده در ارتباط با قصور و تخلفات پزشکی است که به نقص عضو منتهی می‌شود و تبصره‌های ۲ و ۶ آن به بحث مسئولیت‌های پرستاران اشاره می‌کنند. تشخیص این موضوع در دادگاهی کاملا تخصصی انجام می‌شود و بر عهده کار‌شناسان متخصص و مجربی است که در این حوزه باید اظهار نظر کنند. به استناد قانون نظام پزشکی، یکی از وظایف اعضای هیات بدوی و تجدید نظر انتظامی سازمان نظام پزشکی این است که در محاکم قضایی و دادگاه‌ها در خصوص این موارد نظر کار‌شناسی و مشورتی بدهند. این هیات به استناد ماده ۳۵ قانون سازمان نظام پزشکی متشکل از ۱۳ عضو است.
ضمانت‌های اجرایی ناشی از اعمال و رفتار اشتباه پرستاران چیست؟
این ضمانت‌های اجرایی در 2 بخش قابل بررسی هستند که قسمت اول آن ضمانت‌های ناشی از اعمال و رفتار‌هایی که ناشی از قصور پرستاران است و صرفا ممکن است واجد مسئولیت مدنی باشد؛ یعنی خساراتی که به بیمار وارد شده و فرضا بیمار مجبور است به علت قصور پرستار، چند روزی بیشتر در بیمارستان بماند و طبیعتا متقبل هزینه‌هایی اضافی شده است. در این مورد، بیمار می‌تواند علیه پرستار دادخواستی تهیه کند و اگر قانون حکم کند، پرستار مکلف به جبران خسارات مدنی وارده به بیمار است. این موارد در بحث قوانین عام هستند. در بخش دوم، با ضمانت‌های اجرایی انتظامی مواجه می‌شویم. این ضمانت‌ها همان واکنش‌هایی هستند که در قبال تخلف، یعنی رعایت نکردن مقررات صنفی، ایجاد می‌شوند و فقط به صنف پرستاران مربوط است و افراد معمولی جزء آن قرار نمی‌گیرند. در این مورد، باید به قانونی که در ارتباط با پزشکان به تصویب رسیده است اشاره کرد؛ یعنی قانون سازمان نظام پزشکی مصوب 1383/1/19در این قانون به طور صریح به تخلفات پرستاران اشاره شده و ضمانت اجرای آن تخلفات نیز پیش‌بینی شده است. برای مثال، افشای اسرار بیمار و استفاده نکردن از ابزار و تجهیزات مناسب در مواد 4 و 5 این قانون مطرح شده‌اند. شدت این مجازات‌ها از تذکر شفاهی و کتبی شروع می‌شود و تا اخراج از محل کار را دربرمی‌گیرد.
تخلف و جرایم پرستاران در صلاحیت کدام محاکم است؟
اگر مقصود صرفا جرایمی باشد که پرستاران مرتکب می‌شوند (یعنی یک پرستار آنچه را در قانون مجازات اسلامی به عنوان عمل ممنوعه محسوب می‌شود، انجام دهد) اصولا در محاکم عمومی جزایی به آن رسیدگی می‌شود، اما تحقیق و بررسی آن به عهده دادسرای عمومی و انقلاب محلی است که جرم در آن واقع شده است. البته رئیس قوه قضاییه برای سهولت در دادرسی و تخصصی شدن آن، یک دادسرای ویژه برای تخلفات پزشکی در تهران تشکیل داده است، اما در شهرستان‌ها مانند جرایم معمولی به آنها رسیدگی می‌شد، البته متناسب با نوع جرم.
همچنین با توجه به شکایتی که از پرستار می‌شود یا گزارشی که علیه پرستار داده می‌شود و حتی شکایتی که وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ممکن است از پرستار مطرح کنند، تخلفات پرستاران در هیات‌های بدوی انتظامی پزشکی با بررسی کامل و به اسناد قانون مصوب ۱۳۸۳ بررسی می‌شوند. رأیی که این هیات‌ها صادر می‌کنند، از زمان ابلاغ تا ۲۰ روز قابل اعتراض است. این اعتراض در هیات‌های تجدید نظر انتظامی قابل بررسی است.
حنانه سماواتی
جالبه! هیچ کدوم از این تصاویر لابه لای متن ها در ارتباط و شان پرستار نیست وقعا نسبت به پرستار چه ذهنیتی دارید؟