ابلاغ قضایی : برای اینکه دادخواست و ضمیمه‌های آن به دست خوانده برسد یا اصحاب دعوا از تصمیمات دادگاه مطلع شوند، تشریفات خاصی وجود دارد که به آن ابلاغ می‌گویند. در حقیقت، ابلاغ همان تشریفات اعلام خواست مراجع قضایی به مخاطبان آن است که از ارکان مهم دادرسی عادلانه نیز محسوب می‌شود، چرا که اجرا نشدن صحیح تشریفات مربوط به آن، موجب تضییع حقوق افراد در دادرسی می‌شود.
ابلاغ قضایی
لذا تا زمانی که ابلاغ صحیحی در کار نباشد و طرفین دعوا، از زمان و مکان دادرسی اطلاع نداشته باشند، جلسه دادرسی نیز تشکیل نخواهد شد. بنابراین، می‌توان اجرای عدالت و احقاق حق در دادگاه‌ها را موکول به اجرای صحیح ابلاغ دادخواست و ضمایم آن به دو طرف دعوی دانست.اجرای تشریفات ابلاغ از قواعد آمره محسوب می‌شود، اما آنچه اهمیت دارد مطلع شدن مخاطب از محتوای برگه ابلاغیه است.
یک تعریف ساده
«ابلاغ» یعنی رساندن یک سند رسمی اعم از اوراق دعوا، اوراق اجرای احکام یا اجرای اسناد لازم‌الاجرا و مانند آن به اطلاع شخص یا اشخاص معین با رعایت تشریفات قانونی مخصوص. در همه مواردی که به موجب مقررات این مبحث، اوراق به غیر شخص مخاطب ابلاغ شود، ابلاغ در صورتی دارای اعتبار است که برای دادگاه محرز شود اوراق به اطلاع مخاطب رسیده است. مقررات ابلاغ اوراق قضایی و اوراق رسمی تابع قانون آیین دادرسی مدنی است، جز در موارد استثنایی مانند ابلاغ اجراییه صادره از مراجع ثبتی که دارای ترتیبات خاصی است.
اگر برگه‌های قضایی به دست کسی برسد که نام او در برگه‌ها درج شده است، ابلاغ واقعی خواهد بود که کامل‌ترین نوع ابلاغ است، اما اگر برگه‌های ابلاغ به دست خود او نرسد، عنوان ابلاغ قانونی خواهد بود. بنابراین ابلاغ ممکن است به دو صورت قانونی و واقعی باشد.
موارد ابلاغ واقعی
- ابلاغ نسبت به اشخاص حقیقی: ابلاغ به خود شخص مخاطب در همان نشانی تعیین‌شده، ابلاغ به ولی یا قیّم (در مورد محجوران) و ابلاغ اوراق در محل سکونت یا محل کار زن (در مواردی که زن در منزل شوهر سکونت ندارد) از جمله موارد ابلاغ واقعی به اشخاص حقیقی است.
- ابلاغ نسبت به اشخاص حقوقی به 2 مورد تقسیم می‌شود: ابلاغ به اشخاص حقوقی حقوق عمومی؛ ابلاغ اشخاص حقوقی حقوق خصوصی.
اشخاص حقوقی حقوق عمومی
در دعاوی راجع به ادارات دولتی و سازمان‌های وابسته به دولت و مؤسسه‌های مامور خدمات عمومی و شهرداری‌ها و نیز مؤسسه‌هایی که همه یا بخشی از سرمایه آنها متعلق به دولت است، اوراق اخطاریه و ضمایم به رییس دفتر مرجع مخاطب یا قائم‌مقام او ابلاغ می‌شود.
اشخاص حقوق خصوصی
بر اساس ماده 76 قانون آیین دادرسی مدنی، در دعاوی مربوط به سایر اشخاص حقوقی، دادخواست و ضمایم آن به مدیر یا قائم‌مقام او یا دارنده حق امضا ابلاغ خواهد شد. همچنین طبق تبصره این ماده، هر‌گاه ابلاغ اوراق دعوا در محل تعیین‌شده ممکن نباشد، اوراق به آدرس آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت‌ها معرفی شده است، ابلاغ خواهد شد.
دعاوی شرکت‌های منحل‌شده
در شرکت‌هایی که دارای مدیر تصفیه هستند، اوراق قضایی به مدیر یا قائم‌مقام با دارنده حق امضا ابلاغ می‌شود، اما اگر دارای مدیر تصفیه نباشند، به آخرین مدیر قبل از انحلال در آخرین محلی که به اداره ثبت شرکت‌ها معرفی شده است، ابلاغ خواهد شد. آنچه در ابلاغ واقع مد نظر بوده «اطلاع یافتن» مخاطب است؛ یعنی هدف آن است که برگ ابلاغ قضایی او برسد.
اگر طرف ابلاغ، اوراق قضایی را از مامور ابلاغ نگیرد، مامور باید مراتب را گزارش دهد و برگ را به دفتر دادگاه برگرداند. گاهی نیز ابلاغ قضایی به یکی از اقوام و خادمان طرف ابلاغ داده می‌شود. این ابلاغ زمانی قانونی است که:
- مامور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند، مثلا خوانده در محل حضور نداشته باشد یا از گرفتن برگ‌های اخطاریه خودداری کند.
- ابلاغ در همان نشانی تعیین‌شده انجام شده باشد.
- مامور ابلاغ برگ ابلاغ قضایی را به یکی از بستگان یا خادمان او بدهد که سن و وضعیت ظاهری آنان برای تمییز اهمیت اوراق یادشده کافی باشد. اگر بستگان یا خادمان مخاطب در محل تعیین‌شده نباشند یا از دریافت اوراق قضایی خودداری کنند، مامور ابلاغ این موضوع را در اخطاریه قید می‌کند و نسخه دوم را در نشانی تعیین‌شده الصاق خواهد کرد و برگ اول را با سایر اوراق دعوا برگشت خواهد داد. در این صورت، خوانده می‌تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید اوراق مربوط را دریافت کند.
ابلاغ نسبت به اشخاصی که مکان معینی ندارند
گاهی هم ممکن است خوانده در نشانی اعلام‌شده از سوی خواهان شناخته نشود یا اینکه خواهان نتواند نشانی دقیق او را تعیین و اعلام کند. در این صورت، بنا به درخواست خواهان و دستور دادگاه، اوراق از طریق روزنامه به خوانده ابلاغ قضایی می‌شود. بدین ترتیب که مفاد برگه ابلاغ، یک نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و به هزینه خواهان آگهی می‌شود. هر‌گاه مخاطبان غیرمحصور باشند، یعنی تعداد نسبتا زیادی از افراد باشند (مانند اهالی معین یک ده یا شهر یا بخشی از شهر) ابلاغ در دو مرحله انجام می‌شود:
- نشر مفاد برگه ابلاغ در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار به هزینه خواهان
- ابلاغ یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند.
ابلاغ به افراد حقوقی
ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقوقی حقوق عمومی: در صورت امتناع رئیس یا قائم‌مقام او از اخذ اوراق، مامور ابلاغ مراتب را (بدون نیاز به الصاق نسخه دوم اخطاریه به محل) در برگ اخطاریه قید کرده و اوراق را برگشت می‌دهد. ابلاغ قانونی نسبت به اشخاص حقوقی حقوق خصوصی دو مرحله دارد:
- در صورتی که مدیر یا قائم‌مقام او از گرفتن اوراق امتناع کند، امتناع در برگ اخطاریه قید و اعاده می‌شود.
- هر‌گاه ابلاغ اوراق دعوا به مدیر یا قائم‌مقام یا دارنده حق امضا وجود نداشته باشد، به مسئول مؤسسه یا دفتر ابلاغ می‌شود.
ابلاغ الکترونیکی
با راه‌اندازی سامانه پیام کوتاه خدمات الکترونیک قضایی، شهروندان می‌توانند از خدماتی مثل دریافت خلاصه پرونده، دریافت رمز پرونده، دریافت نشانی شعبه رسیدگی‌کننده، ارسال پیشنهاد یا انتقاد را بهره‌مند شوند. شهروندان برای آشنایی با نحوه استفاده از این سامانه، می‌توانند عدد صفر را به شماره 50009699 پیامک کنند. همچنین شهروندان می‌توانند برای دریافت هر بخش به شرح زیر عدد مربوط را به شماره 50009699 بفرستند:
- برای راهنمای دریافت خلاصه پرونده عدد یک
- راهنمای دریافت رمز پرونده عدد 2
- راهنمای دریافت شعبه رسیدگی‌کننده و نشانی عدد 3
- راهنمای ارسال پیشنهاد یا انتقاد عدد 9
درباره نحوه دریافت خدمات نیز به شرح زیر باید عمل شود:
- برای دریافت خلاصه پرونده، کد زیر را از چپ به راست به شماره 50009699 پیامک کنید: رمز شخصی# شماره فرعی پرونده# شماره پرونده#1
- برای دریافت رمز شخصی پرونده، کد زیر را از چپ به راست به شماره 50009699پیامک کنید: شماره پرونده#2 (این خدمت فقط به افرادای ارائه می‌شود که شماره تلفن همراه آنها در سامانه مدیریت پرونده قضایی ثبت شده باشد.)
- برای دریافت شعبه رسیدگی‌کننده و نشانی، کد زیر را از چپ به راست به شماره 50009699پیامک کنید: رمز شخصی# شماره فرعی پروند # شماره پرونده#1
رضا مقدم
