خط بطلان زمان روی جرم
مرور زمان، به معنی گذشتن مدت زمانی است که موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدید و مخصوصی میشود. بنابراین گذشت زمان میتواند تاثیر خود را در تعقیب مجرم و اجرای مجازات باقی بگذارد. در قوانین جزایی و کیفری کشور مساله مرور زمان اهمیت زیادی دارد که در ادامه به آن پرداخته می شود.
یک تعریف ساده
مرور زمان مدتی است که به موجب قانون پس از انقضای آن مدت، تعقیب جرم یا اجرای حکم قطعی (جزایی ) موقوف می شود و مجازات مقرر شده در قانون برای جرم به مورد اجرا گذاشته نمی شود. به عبارت دیگر هرگاه رسیدگی به جرم یا اجرای حکم قطعی کیفری مدت معینی به تعویق افتد، دیگر به آن جرم رسیدگی و آن حکم قطعی اجرا نمی شود در این حالت گفته می شود که جرم مشمول مرور زمان شده است.
بر خلاف قانون آیین دادرسی کیفری که مرور زمان را فقط در خصوص مجازات های بازدارنده یا اقدامات تأمینی و تربیتی مجاز دانسته بود در قانون جدید، قانونگذار با حذف مجازات های بازدارنده مرور زمان را در جرایم تعزیری پذیرفته است. در خصوص جرایم حدی، مستوجب قصاص و دیه مرور زمان وجود ندارد و گذشت زمان موجب از بین رفتن حق نمیشود.
انواع مرور زمان
قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سه نوع مرور زمان را مختص جرایم تعزیری پذیرفت.
- مرور زمان شکایت : در گذشته فقط برای جرم صدور چک بلا محل به رسمیت شناخته شده بود. عدم رعایت مرور زمان شکایت، یعنی عدم توجه به مهلت قانونی برای طرح شکایت، سبب اسقاط حق شکایت می شود. برای جرایم تعزیری و قابل گذشت، مهلت شکایت، یکسال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم است. اگر دلایل شما محکمه پسند باشد ولی توجه به مهلت مذکور نداشته باشید، مقام قضایی امکان قانونی برای احقاق حق ندارد.
- مرور زمان تعقیب : این مرور زمان دو حالت عمده دارد: یا اصلا شکایت نشده و یا شکایت شده است اما از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی، حسب عنوان مجرمانه 3 تا 15 سال سپری شود و رای قطعی صادر نشده باشد. مرور زمان شکایت در خصوص تمام جرایم تعزیری قابل گذشت، اثر دارد اما مرور زمان تعقیب شامل جرایم تعزیری قابل گذشت و غیر قابل گذشت میشود، البته مواردی استثناء شده است: جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرایم اقتصادی با مبلغ یک میلیارد ریال و بیشتر و جرایم مواد مخدر.
- مرور زمان مجازات: در صورتی که از تاریخ قطعی شدن حکم، تا انقضای مهلت مقرر قانونی که برای مرور زمان لازم است، حکم اجرا نشده باشد در این صورت اجرای حکم متوقف میشود. بر اساس قاعده مرور زمان، تمام احکام کیفری از نوع مجازاتهای بازدارنده که مدت قانونی از قطعی شدن آنها گذشته باشد، و به هر دلیلی حکم اجرا نشده باشد، دیگر قابل اجرا نیست.
قطع کننده مرور زمان
مرور زمان بر اثر هر اقدام تعقیبی یا تحقیقی قطع میشود. قطع مرور زمان 3 اثر دارد:
- وقتی که مرور زمان به موجب یکی از اقدامات تعقیبی یا تحقیقی قطع شود، مرور زمان جدیدی آغاز میشود که مدت آن همان مدت مرور زمان قبلی است و مدت زمان سپری شده قبل از انقطاع، جزو مرور زمان جدید محاسبه نخواهد شد.
- انقطاع مرور زمان مطلق و غیرشخصی است یعنی نسبت به همه شرکت کنندگان در ارتکاب بزه – اعم از مباشر و شریک و معاون جرم – موثر است، هرچند که تعقیب فقط علیه یکی از آنان یا حتی علیه شخصی ناشناس که به اصطلاح آن را «تعقیب از شخص» مینامند، صورت پذیرفته باشد.
- انقطاع مرور زمان فقط ناظر به عملی است که تعقیب و تحقیق نسبت به آن به عمل آمده است.
مرور زمان و حق مدعی خصوصی
مستند به ماده 113 قانون مجازات اسلامی، موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از استیفای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم میتواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند.
مرور زمان در قانون تجارت
در قانون تجارت دو ماده 318 و 319 به مساله مرور زمان پرداخته است. بر اساس ماده 318: «دعاوی راجعه به برات و فته طلب و چک که از طرف تجار یا برای امور تجارتی صادر شده پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور اعتراضنامه و یا آخرین تعقیب قضایی در محاکم مسموع نخواهد بود مگر این که در ظرف این مدت رسماً اقرار به دین واقع شده باشد که در این صورت مبدأ مرور زمان از تاریخ اقرار محسوب است.»
برابر ماده 319 نیز «اگر وجه برات یا فتهطلب یا چک را نتوان به واسطه حصول مرور زمان پنج سال مطالبه کرد، دارنده برات یا فتهطلب یا چک میتواند تا حصول مرور زمان اموال منقوله، وجه آن را از کسی که به ضرر او استفادهی بلاجهت کرده است مطالبه نماید.»
استثنائات مرور زمان در قانون مجازات
قانونگذار در قانون مجازات اسلامی در خصوص مرور زمان قائل به یکسری از استثنائات شده است، مطابق ماده 109 این قانون برخی جرائم مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات نمی شوند که عبارتند از: جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، جرائم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرائم موضوع قانون مبارزه با مواد مخدر.
اعتراض‌ها ی مرور زمانی
در ماده 388 آیین دادرسی کیفری آمده است که «متهم و شاکی یا مدعی خصوصی یا وکلاء آنان باید تمام ایرادها و اعتراضهای خود از قبیل مرور زمان، عدم صلاحیت، رد دادرس یا قابل تعقیب نبودن عمل انتسابی، نقص تحقیقات و لزوم رسیدگی به ادله دیگر یا ادله جدید و کافی نبودن ادله را ظرف مهلت مقرر به دفتر دادگاه تسلیم کنند. پس از اتمام مدت مذکور، هیچ ایرادی از طرف اشخاص مزبور پذیرفته نمیشود، مگر آن که جهت ایراد پس از مهلت، کشف و یا حادث شود. در هر حال، طرح پرونده در جلسه مقدماتی دادگاه، پیش از اتمام مهلت ممنوع است.»
قانون و توقف اجرای مجازات
ماده 13 آیین دادرسی کیفری: «تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمیشود، مگر در موارد زیر:
- فوت متهم یا محکومٌ علیه
- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم قابل گذشت
- شمول عفو
- نسخ مجازات قانونی
- شمول مرور زمان در موارد پیش بینی شده در قانون؛
- توبه متهم در موارد پیش بینی شده در قانون
- اعتبار امر مختوم.»
تبصره1- هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف میشود. مگر آنکه ادله اثبات جرم به نحوی باشد که فرد در حالت افاقه نیز نمیتوانست از خود رفع اتهام کند. در این صورت به ولی یا قیم وی ابلاغ میشود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید.
ماده 389آیین دادرسی کیفری: «پس از اتمام مهلت اعم از آن که ایراد و اعتراضی واصل شده یا نشده باشد، مدیر دفتر، پرونده را به دادگاه ارسال میکند. رییس دادگاه، پرونده را شخصاً بررسی و گزارش جامع آن را تنظیم و یا به نوبت به یکی از اعضای دادگاه ارجاع میکند. عضو مذکور حداکثر ظرف ده روز، گزارش مبسوط راجع به اتهام و ادله و جریان پرونده را تهیه و تقدیم رییس میکند. دادگاه به محض وصول گزارش، جلسه مقدماتی اداری را تشکیل میدهد و با توجه به مفاد گزارش و اوراق پرونده و ایرادها و اعتراضهای اصحاب دعوی به شرح زیر اقدام میکند:
الف- در صورتی که تحقیقات ناقص باشد، قرار رفع نقص صادر میکند و پرونده را نزد دادسرای صادرکننده کیفرخواست میفرستد تا پس از انجام دستور دادگاه،آن را بدون اظهار نظر اعاده کند…
الهام‌حبیبی
