کشورهای در حال توسعه در طی سال‌های اخیر برای ایجاد رشد و شکوفایی اقتصادی ، تشویق سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در کشور خود، و امکان استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته به قراردادهای ساخت، بهره برداری، واگذاری روی آورده اند. قرارداد بی. او. تی بدین معناست که بخش دولتی قادر نیست منابع مالی پروژه ای را تامین کند تا به طور احتمال نسبت به این امر تمایلی ندارد به همین دلیل دولت تمایل دارد که اجرای این چنین پروژه‌هایی را به بخش خصوصی واگذار کند. دولت براساس این قراردادها می‌تواند تما‌می امکانات و ظرفیت‌های بخش دولتی و خصوصی را به اجرای پروژه‌های زیربنایی و ساختاری کشور سوق دهد.
دولت ایران با قراردادهای بی.او.تی می‌تواند برای شکوفایی اقتصادی، تشویق سرمایه گذاران خارجی به سرمایه گذاری و ایجاد تکنولوژی‌های پیشرفته، و دانش فنی و استفاده از مدیریت بهتر، گام بردارد. براساس قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی مصوبه 1381، دولت می‌تواند با قراردادهای بی.او.تی سرمایه گذاران خارجی را به سرمایه گذاری در صنایع ایران تشویق کند. وزارت خانه‌های راه و ترابری، نیرو، و وزارت نفت مهم ترین وزارت خانه‌هایی هستند که تمایل به استفاده از قراردادهای بی.او.تی دارند و قراردادهایی را در این زمینه با سرمایه گذاران خارجی منعقد کرده اند.
از آنجایی که برای قراردادها بی.او.تی منابع پژوهشی فارسی به ندرت یافت می‌شود بنابراین آقای عبدالحسین شیروی کتابی را در زمینه قراردادهای بی.او.تی نگاشته تا وزارت خانه‌ها و موسسات و شرکت‌های دولتی در پرتوی راهنمایی‌های این کتاب در انعقاد قرارداد مشکلی نداشته باشند و مدیران این موسسات با آگاهی بیشتری این نوع قراردادها را دنبال کرده و آگاهانه تر آن‌ها را با خارجیان سرمایه گذار منعقد کنند. در این کتاب، جنبه‌های حقوقی، قراردادی و گاهی مواقع، جنبه‌های مالی قراردادها نیز مطالعه شده است. مدیران و مذاکره کنندگان و حقوقدانان جامعه هدفی هستند که می‌توانند با مطالعه این کتاب، قراردادها را با آگاهی بیشتری منعقد کنند. دانشجویان و سایر محققان و پژوهشگران نیز می‌توانند با مطالعه این کتاب، اطلاعات و آگاهی خود را در مورد قراردادهای بین المللی پیچیده بی.اوتی ارتقاء بخشند.
مقدمه
مهم ترین نگرانی دولتمردان کشورهای در حال توسعه، دستیابی به رشد و شکوفایی اقتصادی و تکنولوژی‌های پیشرفته و افزایش رفاه عمومی مردم جامعه است. در همین راستا، ساخت و توسعه پل‌ها، راه‌ها، شبکه‌های آبیاری، نیروگاه‌های برق، فرودگاه‌ها و بنادر، در جهت رشد و شکوفایی اقتصادی احداث و تاسیس می‌شوند و در برخی مواقع، کمبود منابع مالی، نبود تکنولوژی و دانش فنی، سوء مدیریت یا مدیریت ضعیف، بروکراسی اداری و فعال نبودن بخش خصوصی باعث می‌شود که رشد و شکوفایی اقتصادی با موانع ذکر شده روبرو گردد. بخش دولتی یا عمومی در اجرای طرح‌ها ناموفق بوده و وام‌های دولتی نیز نتوانسته در این مورد به طور موثر عمل کند. بسیاری از طرح‌های عمرانی به دلیل کمبود منابع شروع نمی‌شوند و اگر به فرض هم شروع شوند بخاطر کمبود منابع و ضعف مدیریت با تاخیر زمانی به نتیجه می‌رسند و در این بین عدم کیفیت مطلوب، باعث بیماری پروژه شده طوری که برای تامین کیفیت مورد نظر پروژه‌های دیگر کوچکی را اجرا می‌شود.
از آنجایی که کشورهای صنعتی برای توسعه و رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه همکاری‌های لازم را انجام ن‌می‌دهند، لذا کشورهای در حال توسعه سعی می‌کنند که از امکانات و توانایی‌های خود سود جسته و سعی می‌کنند که با مشوق‌هایی از کشورهای توسعه دعوت کنند که در رشد و شکوفایی اقتصادی آن‌ها مشارکت کرده و با کشورهای پیشرفته نیز به طور دوجانبه همکاری می‌کنند. کشورهای درحال توسعه سعی می‌کنند که کشورهای توسعه یافته را به سرمایه گذاری در کشور خودشان تشویق کرده و از کمک‌های مالی و فنی آن‌ها بخش‌های اقتصادی خود را ارتقا بخشند. کشورهای در حال توسعه سعی می‌کنند که براساس دیدگاه، کشورهای صنعتی را در پروژه‌های خود مشارکت دهند تا در نهایت به شکوفایی اقتصادی مورد نظر خود دست یابند.
در همین راستا، دولت کشور در حال توسعه برای نائل شدن به رشد اقتصادی سه تلاش و کوشش را به انجام می‌رساند:
1. مشارکت بخش خصوصی برای شرکت در پروژه‌های کلان اقتصادی به منظور آزادسازی اقتصادی
2. ابداع شیوه‌های مدرن در تجارت بین الملل بخاطر متنوع سازی مکانیزم‌های اجرایی مشارکت بخش خصوصی داخلی و خارجی در فعالیت‌های اقتصادی
3. تشویق به سرمایه گذاری سرمایه گذاران خارجی به منظور جذب سرمایه ، مدیریت و تکنولوژی‌های خارجی
ابداع و توسعه مکانیزم‌های قرارداد جدید مانند مشارکت در سرمایه گذاری، تجارت متقابل، بیع متقابل، قراردادهای افست، همکاری در تولید، مشارکت در تولید، و قراردادهای ساخت، بهره برداری و انتقال بخاطر متنوع سازی روش‌های اجرایی مشارکت بخش خصوصی از نظر دولت‌های در حال توسعه بسیار مهم است.
کشورهای در حال توسعه می‌توانند با قراردادهای ساخت، بهره برداری و انتقال یا همان بی.او.تی در راستای نظم نوین اقتصادی بین المللی و برای آزادسازی فعالیت‌های اقتصادی خود استفاده کنند. دو مبنای مهم در این نوع قراردادها به چشم می‌خورد:
1. آزادسازی اقتصادی برای مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های عمرانی و زیربنایی کشور و خارج کردن قدرت اجرایی این پروژه‌ها از کنترل بخش دولتی
2. بهره برداری از قدرت تعاملی برای ترغیب شرکت‌های خارجی تجاری به منظور مشارکت در طرح‌های زیربنایی و عمرانی و پذیرش ریسک در اجرای پروژه‌های اقتصادی
دولت جمهوری اسلامی ایران با بهره گیری از قراردادهای بین المللی برای رشد و شکوفایی اقتصادی گام‌های بلندی را برداشته است. به طور مثال می‌توانیم به ساماندهی شرکت‌های دولتی برای اجرای اصول و قواعد و مقررات حاکم بر بازار، ارائه خدمات دولتی از طریق بخش خصوصی و از طریق قراردادهای پیمانکاری، خصوصی سازی شرکت‌ها از طریق واگذاری شرکت‌های دولتی، لغو انحصارات دولتی از طریق آزادسازی، تشویق سرمایه گذاران خارجی به سرمایه گذاری در صنایع داخلی و حمایت از آن‌ها، متنوع سازی نحوه انعقاد قرارداد مانند مشارکت مدنی، بیع متقابل و بی.او.تی از جمله کارهایی است که دولت جمهوری اسلامی ایران در جهت افزایش رفاه عمومی و رشد و شکوفایی اقتصادی به انجام رسانده است.
دولت جمهوری اسلامی ایران به روش‌های بیع متقابل، مشارکت مدنی و بی. او.تی در جهت ایجاد فضای مشارکت بخش خصوصی و خارجی در فعالیت‌های کلان اقتصادی و محدودیت‌های قانون اساسی توجه کرده است، بخاطر این که دولت می‌تواند در عین کنترل پروژه‌های عمرانی و زیربنایی، از سرمایه و تکنولوژی و مدیریت بخش خصوصی داخلی و خارجی نیز برخوردار شود. دولت جمهوری اسلامی ایران تشویق به سرمایه گذاری خارجی براساس مشارکت مدنی، بیع متقابل و ساخت و بهره برداری و واگذاری براساس بند ب ماده 3 قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی مصوبه 19 اسفند 1381تاکید کرده و توجه خیلی زیادی بدان دارد.
قراردادهای بی.او.تی
در این کتاب روش ساخت، بهره برداری و واگذاری (بی.او.تی) مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد طوری که بتوان بوسیله آن با این روش پروژه‌های زیربنایی و عمومی را در جهت جذب سرمایه گذاری خارجی، تکنولوژی و دانش فنی و ایجاد مدیریت کارآمد ایجاد و زمینه سازی کرد.
مطالب این کتاب در 5 فصل به رشته تحریر درآمده است. فصل اول، شامل کلیات بوده و در این فصل روش ساخت، بهره برداری، و واگذاری (بی.او.تی)، خصوصیات و ویژگی‌های این روش و تفاوت‌های این روش با سایر روش‌های مشابه بررسی و ارزیابی می‌شود. در فصل دوم، ضرورت و دلایل استفاده از این روش و نقش موثر این روش در جذب سرمایه گذاری خارجی، دست یابی به تکنولوژی پیشرفته ، آگاهی نسبت به دانش فنی روز و استفاده از مدیریت کارآمد و به روز مورد بررسی و کنکاش قرار می‌گیرد.
در فصل سوم، نقش دولت میزبان در جذب سرمایه‌های خارجی برای کسب موفقیت در پروژه‌های بی.او.تی بحث و بررسی می‌شود. در فصل چهارم، محتوا و مفاد قراردادهای بی.او.تی از قبیل نحوه تشکیل کنسرسیوم، فاینانس پروژه، ساخت پروژه و نحوه بهره برداری از آن برای خوانندگان موشکافی می‌شود. بالاخره در فصل پنجم مقررات ناظر به قراردادهای بی.او.تی در ایران بحث و بررسی شده و در زمینه بسترسازی مناسب حقوقی برای استفاده بهینه از این روش پیشنهاداتی ارائه می‌شود. در بخش پیوست‌ها، قوانین کشورهای چین، ترکیه، فیلیپین و ویتنام در مورد بی.او.تی ترجمه و ضمیمه شده است.
در این بخش یک نمونه قرارداد بی.او.تی ترجمه و ضمیمه شده تا افرادی که قصد تنظیم این چنین قراردادهایی را دارند بتوانند از این نمونه قرارداد الهام گرفته و براساس نیازهای خاص خود قرارداد بی.او.تی مورد نظر خود را تهیه و تنظیم کنند. برای این که بدانیم قراردادهای بی.او.تی تا چه حد در اقتصاد یک کشور مهم هستند، لیست قراردادهایی اجرا شده یا در حال اجرا در فیلیپین نیز در بخش ضمائم، آورده شده است.
فهرست مطالب
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: کلیات
گفتار اول: مفهوم قراردادهای ساخت، بهره برداری، و واگذاری (بی.او.تی)
الف) تعریف پروژه‌های بی.او.تی
ب) ساختار کلی قرارداد بی.او.تی
ج) مشخصات اساسی قراردادهای بی.او.تی
د) نمونه قراردادهای بی.او.تی
ه) سایر انواع قراردادهای بی.او.تی
و) پروژه‌های موضوعی بی.او.تی
گفتار دوم: مقایسه قراردادهای بی.او.تی با سایر قراردادهای مشابه
اول: مقایسه قراردادهای بی.او.تی با قرارداد وام درازمدت
دوم: مقایسه قرارداد بی.او.تی با سرمایه گذاری مستقیم خارجی
سوم: مقایسه قراردادهای بی.او.تی با قراردادهای تجارت متقابل
چهارم: مقایسه قراردادهای بی.او.تی با قراردادهای تامین مالی پروژه
پنجم: مقایسه قرارداد بی.او.تی با قراردادهای اعطای امتیازات
فصل دوم: انگیزه‌های استفاه از روش بی.او.تی
مقدمه
گفتار اول: نحوه آزادسازی اقتصادی
گفتار دوم: نحوه جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی
گفتار سوم: نحوه جذب فناوری و دانش فنی پیشرفته
اول: آموزش
دوم: اخذ لیسانس یا سایر مجوزها
سوم: دانش فنی
گفتار چهارم: استفاده از مدیریت کارآمد
فصل سوم: نقش دولت میزبان سرمایه گذاری خارجی در موفقیت پروژه‌های بی.او.تی
گفتار اول: نقش دولت میزبان سرمایه گذاری خارجی در موفقیت پروژه‌های بی.او.تی
گفتار دوم: ایجاد زمینه حقوقی مناسب جهت آماده سازی پروژه‌های بی.او.تی
مورد اول: تجربه هندوستان
مورد دوم: تجربه یونان
گفتار سوم: تاسیس مرکز خاصی جهت انتشار مقررات و سیاست‌های دولت و آموزش آن‌ها
فصل چهارم: مفاد قراردادهای بی.او.تی
مقدمه
گفتار اول: وضعیت حقوقی کنسرسیوم
الف) تشکیل کنسرسیوم در قالب شرکت تجاری
ب) تشکیل کنسرسیوم در قالب مشارکت مدنی
گفتار دوم: تعهدات دولت میزبان سرمایه گذاری خارجی
الف) اعطای امتیاز به کنسرسیوم برای ساخت پروژه
ب) اعطای مجوز به کنسرسیوم جهت تاسیس شرکت و کنترل آن
ج) اعطای امتیاز بهره برداری از پروژه به کنسرسیوم در مدت معین
د) تضمین تبدیل درآمد حاصله به ارز خارجی و مجوز انتقال آن از کشور
مشکلات تبدیل درآمد حاصله به ارز خارجی
مقابله با مشکلات تبدیل درآمد پروژه به ارزهای خارجی
ه) سایر تعهدات
گفتار سوم: تعهدات مالی
الف) تامین مالی پروژه
سرمایه گذاری اعضای کنسرسیوم
اخذ وام
انتشار اوراق قرضه
پیش بینی مخارج اضافی و پیش بینی نشده
مشارکت دولت در تامین مالی پروژه
ب) ساخت پروژه براساس مشخصات مقرر در قرارداد
مشخصات و ویژگی‌های پروژه (شرح کار)
پیش بینی تغییرات ضروری
مشارکت دولت در ساخت
ج) بهره برداری از پروژه براساس مقررات مندرج در قرارداد
اول: تعیین زمانی برای شروع بهره برداری
دوم: تعیین مدت بهره برداری
د) عرضه کالاها و خدمات براساس مشخصات معین و با کیفیت مطلوب
1- عرضه مستمر کالاها و خدمات
الف) نحوه دریافت خسارت مالی
ب) فسخ قرارداد
ج) ایجاد سیستم جایگزین
2- کیفیت مناسب کالاها و خدمات
الف) مراقبت و نگهداری از تاسیسات
ب) قابلیت جذب کالاها و خدمات
ج) نظارت و کنترل فنی مراحل اجرای پروژه
3- رعایت ایمنی و سلامت
ه) انتقال پروژه به دولت میزبان سرمایه
و) حفظ محیط زیست
مرمت و بازسازی
ایجاد سیاست‌های کلی
گفتار چهارم: سایر شروط قراردادی
الف) نظارت و کنترل دولت بر اجرا و بهره برداری از پروژه
ب) نظارت و کنترل دولت بر هزینه‌ها
ج) تعدیل قرارداد و مذاکرات مجدد
د) کنترل قیمت
ه) قانون قرارداد
و)ایجاد سیستم حل اختلاف
فصل پنجم: زمینه قانونی اجرای قراردادهای بی.او.تی در ایران
مقدمه
گفتار اول: مقررات کلی حاکم بر اجرای بی.او.تی
الف) قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاران خارجی
1) بی.او.تی و قانون حمایت‌های تشویقی و حمایت از سرمایه گذاران خارجی
2) استفاده از بی. او.تی در بخش‌های دولتی و غیردولتی
3) بازگشت سرمایه و منافع حاصله از عملکرد اقتصادی طرح
4) عدم تضمین سودآوری پروژه اجرایی دولت
5) تضمین خرید محصولات
6) بیمه، قانون قرارداد و مرجع حل و فصل اختلافات
7) اعمال حق مالکانه سرمایه گذار خارجی در طول قرارداد بی.او.تی
8) انتقال پروژه بی.او.تی به دولت
9) انتقال پروژه بی.او.تی به تامین کنندگان مالی
ب) حمایت‌های مقرر در معاهدات دوجانبه تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی
ج) مقررات مندرج در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
د) مالیات
ه) سایر قوانین و مقررات کلی
گفتار دوم: مقررات ویژه در بخش‌های اقتصادی خاص
الف) طرح‌های مرتبط با وزارت راه و ترابری
1. بی.او.تی در بخش راه و ترابری
2. بی.او.تی در طرح‌های مرتبط با فرودگاه‌های کشور
ب) مقررات خاص در طرح‌های مرتبط با وزارت نیرو
ج) مقررات خاص در طرح‌های مرتبط با وزارت نفت
د) مقررات خاص در طرح‌های مرتبط با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
گفتار سوم: موانع قانونی بی.او.تی
الف) موانع موجود در قانون اساسی
ب) موانع موجود در قوانین عادی
جمع بندی و نتیجه گیری
ضمائم
قانون ترکیه راجع به مشارکت در سرمایه گذاری و خدمات بر مبنای ساخت، بهره برداری و انتقال
مصوبه شماره CP/87 کمیته دولتی مشارکت و سرمایه گذاری دولت ویتنام راجع به قراردادهای ساخت، بهره برداری و انتقال
مقررات اجرایی جمهوری خلق چین در مورد سرمایه گذاری خارجی از طریق ساخت، بهره برداری و واگذاری
قانون جمهوری دولت فیلیپین به شماره 7718 در مورد بی.او.تی
نمونه قرارداد ساخت، بهره برداری و انتقال
منابع و ماخذ
الف-فارسی
ب- انگلیسی