خرید آپارتمان به نام همسر برای پرداخت مهریه

موارد زیادی اتفاق افتاده است که مرد خانه‌ای را خریداری می‌کند اما از فروشنده می‌خواهد تا ملک را در زمان نقل و انتقال سند رسمی به نام همسرش انتقال دهد. خرید خانه به نام همسر(زوجه) مرد امر شایعی است اما گاهی بروز اختلاف بین زوجین باعث می‌شود تا زن که خود را مالک می‌داند، شوهر را از خانه بیرون کند و شوهر هم که دل خوشی از زنش ندارد، به دنبال راهی برای پس گرفتن خانه خریداری شده باشد. اما از نظر قانونی شرایط به چه صورت است؟

بازخوانی یک پرونده

در یکی از دعاوی مطرح در دادگستری، آقای الف آپارتمانی را خریداری و اقساط آن را در چک‌های متوالی به فروشنده پرداخت می‌کند اما از فروشنده درخواست می‌کند تا در هنگام نقل و انتقال سند، ملک را به نام خانم ب(همسر آقای الف) انتقال دهد. پس از مدتی بین زوجین شقاق و جدایی رخ می‌دهد و خانم ب با مراجعه به دادگاه خانواده، نسبت به مطالبه مهریه خود به میزان 300 سکه بهار آزادی از آقای الف شکایت می‌کند. آقای الف که هم خانه‌ای برای همسرش خریده و هم حالا زندگی‌اش به جدایی کشیده است، در مقابل طرح دعوای خانم، ادعا می‌کند که خریداری خانه و چک‌های اقساط واریز شده به عنوان پرداخت مهریه بوده و دینی در برابر همسرش ندارد. البته در مقابل هم خانم ادعا می‌کند که اینگونه نبوده و آقای الف تبرعا و بلاعوض مبلغ اولیه این آپارتمان را برای خانم ب پرداخت کرده و مابقی مبلغ چک‌ها توسط خود خانم پرداخت شده است.

دادگاه پس از بررسی پرونده سه فرض را در این خصوص مطرح می‌کند،

1. بنابر ادعای زوجه، آقای الف تبرعا و بلاعوض آپارتمان به عنوان صلح یا هبه برای همسرش خریداری کرده است.
2. بنابر ادعای زوجه، آقای الف تنها پیش پرداخت آپارتمان را پرداخت کرده و مابقی چک‌ها توسط زوجه تامین و پرداخت شده است
3. بنابر ادعای زوج، پرداخت پیش پرداخت و سپس اقساط آپارتمان در راستای پرداخت بدهی مهریه به زن بوده و هیچ حق دیگری برای زن متصور نیست.

دادگاه سپس به بررسی این سه فرض پرداخته و از آن نتیجه گیری می‌کند.

• اول اینکه بر اساس ماده 265 قانون مدنی، هرکس که مالی را به دیگری پرداخت ظاهر در عدم تبرع بوده و نشانه وجود دین و اماره ایفای تعهد با قصد عدم تبرع است. بنابراین اگر زوجه ادعا می‌کند اینگونه بوده، باید آن را اثبات کند. همچنین، خرید یک آپارتمان به عنوان هبه یا صلح برای دیگری، امری عادی نیست و کسی که می‌خواهد خلاف آن را ثابت کند و ادعا کند که خرید به عنوان هبه و صلح بوده باید ادعای خود را اثبات کند.
• اما نکته دوم، در خصوص ادعای زوجه که مدعی است مبلغ چک‌های اقساط را خودش پرداخت کرده، دادگاه استدلال کرده است که دادن چک به عنوان وسیله پرداخت، اماره تعلق وجوه به صاحب حساب است و از طرفی بیکاری زوجه و عدم اشتغال وی همان اصل اولیه تعلق وجوه به دارنده حساب را تقویت می‌کند، بنابراین بازهم ادعای زوجه قابل پذیرش نیست.
• نکته سوم، در خصوص ادعای زوج مبنی بر خرید آپارتمان در ازای مهریه است که دادگاه با ملاحظه اینکه نه تنها زوجه چیزی از دست نداده بلکه برعکس یک آپارتمان بدست آورده و نیز ملاحظه قیمت فعلی آپارتمان با میزان مهریه زوجه و همچنین توجه به ماده 265 قانون مدنی مبنی بر خرید آپارتمان به عنوان ایفای تعهد بوده است، در نتیجه خرید آپارتمان را به عنوان پرداخت مهریه دانسته و حکم به نفع آقای الف می‌دهد.

اگرچه این پرونده، تنها یکی از موارد مطروحه در رویه قضایی کشور است اما بررسی سایر پرونده‌ها نشان می‌دهد که ادعای خرید ملک به عنوان پرداخت مهریه یا به عنوان هبه و هدیه دو ادعای شایعی است که ممکن است بین زن و شوهرهای به اختلاف خورده، مشاهده شود. اما هر دو ادعا از نظر مقررات قابل بررسی است.

خرید آپارتمان به عنوان پرداخت مهریه

بسیاری از آقایانی که آپارتمان یا ملکی را برای همسر خود خریداری می‌کنند، ترجیح می‌دهند تا این پرداخت، در ازای پرداخت مهریه تلقی شده و دیگر بدهی بر ذمه آقایان نباشد. مهریه زن، همان چیزی است که حین العقد بر اساس توافق طرفین تعیین شده و اگرچه از نظر قانونی امکان کاهش آن در آینده وجود دارد و اما رویه قانونی فعلی، اجازه افزایش آن را در آینده نمی‌دهد.

بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت، مهریه همان است که در سند نکاحیه (قباله ازدواج) ثبت می‌شود.هرچیزی که مالیت داشته باشد، اعم از طلا، سکه طلا، پول نقد، ملک، آپارتمان یا هر مال دیگری می‌تواند به عنوان مهریه قرار گیرد و از آنجایی که مهریه بر ذمه شوهر است، در واقع با جاری شدن صیغه عقد، مرد به همسرش به میزان مهریه بدهکار می‌شود. از نظر مقررات قانون مدنی یکی از راه‌های پرداخت بدهی و انجام تعهد، تبدیل تعهد اصلی به تعهد جدید است. یعنی اگر مرد برای مثال 300 سکه بهار آزادی یا 30 شمش طلا به عنوان مهریه به هسرش بدهکار است، با موافقت همسرش می‌تواند این تعهد و بدهی را به تعهد خرید یک آپارتمان تبدیل کرده و تعهد جدید جایگزین تعهد قبلی می‌شود.

بنابراین اگر مرد با رضایت همسرش، آپارتمانی برای وی بخرد، این خرید آپارتمان به عنوان یک ایفای دین و تعهد، می‌تواند جایگزین تعهد به پرداخت مهریه شود. البته بهتر این است که طی یک قرارداد حقوقی، موضوع تبدیل تعهد، خرید آپارتمان به جای مهریه و نیز پرداخت مهریه به صراحت توافق و به امضای طرفین برسد تا در موارد بروز اختلاف، کار به دادگاه و دعوا نکشد. اما فرض دیگری ممکن است مطرح باشد و آن اینکه، مرد به عنوان هدیه و صلح و بدون قصد پرداخت مهریه به همسرش، اقدام به خرید آپارتمان بنام وی کند، که این هم از نظر قانونی قابل بررسی است.

خرید آپارتمان به عنوان هبه

هبه در واقع معادل حقوقی لفظ هدیه است. بر اساس ماده ۷۹۵ قانون مدنی:

«هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک می‌کند،»

در چنین شرایطی که شوهر، آپارتمانی را به همسرش هدیه می‌کند، اگر بعد از مدتی، بهر دلیلی، از اقدام خود پشیمان شود، می‌تواند، هدیه را پس بگیرید. ماده 803 قانون مدنی، پس گرفتن هبه را با شرایطی مجاز دانسته است. البته به شرطی می‌توان ملک را پس گرفت که تغییری در آن داده نشده باشد، مثلا زمین بایر به باغ، یا زمین خالی به آپارتمان یا برعکس، تبدیل نشده باشد. همچنین ملک نباید به دیگران منتقل شده باشد و همچنان در ملکیت هدیه گیرنده باید باقی مانده باشد. بنابراین اگر مردی به عنوان هبه برای همسرش آپارتمانی را بخرد، به فرض بقا، عدم تغییر و عدم انتقال آپارتمان می‌تواند مدعی استرداد آن شود. البته اثبات اینکه خرید به عنوان هدیه بوده، نه پرداخت دین، بر عهده مرد است.

شاهرخ صالحی کرهرودی