گواهان : به کسی که وقوع جرمی را مشاهده کرده یا شنیده باشد و بخواهد درباره آن به مقامات صالح قضایی خبر بدهد «گواه» یا «شاهد» گفته میشود. شهادت هم یعنی خبر و اطلاع دادن شخصی که طرف دعوا نباشد اما از وقوع جرم یا اتفاقی مطلع است اما خودش سهمی در آن دعوا ندارد. اهمیت شهادت شاهد آنجایی است که تمام سرنوشت یک پرونده، نه اصلاً چرا پرونده، سرنوشت یک زندگی می‌افتد دست یک شخص در قامت شاهد! شاهدان می‌توانند با حضور یا عدم‌حضور خود در روشن شدن واقعیتت بسیار مؤثر باشند. یکی از مهم‌ترین ادله اثبات دعوا «شهادت» است؛ در بسیاری از موارد کشف جرم و اثبات آن بدون شهادت شاهد امکان‌‌پذیر نیست. به همین دلیل شاهدان به چشم‌ها و گوش‌های دادگستری معروف شده‌اند.
این را بدانید اگر حاضر نشوید جلب می‌شوید
در صورتی که شاهد یا مطلع برای عدم حضور خود عذر موجهی نداشته باشد جلب میشود؛ اما در صورتی که عذر موجهی داشته باشد و بازپرس آن عذر را بپذیرد، مجدداً احضار و اگر برای بار دوم حاضر نشود جلب خواهد شد. ناگفته نماند، در صورتیکه شاهد یا مطلع به عللی از قبیل بیماری یا کهولت سن نتواند برای شهادت حاضر شود یا تعداد شهود یا مطلعان، زیاد و در یک یا چند محل باشند، همچنین اگر اهمیت و فوریت امر اقتضا کند، بازپرس در محلی که شاهد حضور دارد حاضر میشود و به تحقیق می‌پردازد.
پشت اظهارات دروغ سنگر نگیرید
بعضی‌ها هنگام ادای شهادت، انصاف و وجدانشان را پشت در جا می‌گذارند و پشت سرهم دروغ می‌بافند! وقتی شخصی شهادتی برخلاف واقعیت و حقیقت و به‌عبارت دیگر خلاف آنچه دیده یا به اطلاعش رسیده است، نزد دادگاه و مقامات دادسرا اعلام کند، شهادتش کذب محسوب و از درجه اعتبار ساقط میشود. اگر شاهد راست نگوید برابر ماده 650 قانون مجازات اسلامی که در آن آمده است: «هرکس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به 3 ماه و یک روز تا 2 سال حبس یا پرداخت جزای نقدی محکوم میشود» مجازات خواهد شد. مهم‌تر از همه یادتان باشد که مجازات شهادت دروغ مطلق است و به‌محض اینکه اثبات شود کسی به‌دروغ در دادگاه شهادت داده است، از سوی قاضی مجازات میشود؛ چه این عمل منجر به ضرر کسی بشود یا نشود. اگر شهادت دروغ مبنای صدور رأی حکم قرار گیرید و بعدا معلوم شود که شهادت دروغ بوده از جمله موارد اعاده دادرسی است یعنی دادگاه مجددا تشکیل و رسیدگی به پرونده دوباره آغاز میشود.
چه کسانی می‌توانند شهادت دهند؟
هرکسی نمی‌تواند شاهد باشد و کسی که می‌خواهد در دادگاه شهادت دهد باید شرایط خاصی داشته باشد؛ از جمله اینکه فرد دارای بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، طهارت باشد و نباید ذی‌نفع در موضوع باشد. همچنین نداشتن خصومت با طرفین دعوا و اشتغال نبودن به تکدی‌گری و ولگردی از دیگر شرایط اصلی برای شاهد است. در صورت وجود شرایط شهادت، شاهد و مطلع پیش از اظهار اطلاعات خود به این شرح سوگند یاد میکند: «به خداوند متعال سوگند یاد می‌کنم که جز به راستی چیزی نگویم و تمام واقعیتت را بیان کنم».
تفهیم اتهام متهم به شاهد، ممنوع
تفهیم اتهام به کسی که به‌عنوان متهم احضار نشده باشد مانند گواهان یا مطلع ممنوع است و چنانچه این شخص پس از تحقیق در مظان اتهام قرار گیرد، باید طبق مقررات و به‌عنوان متهم برای وقت دیگر احضار شود.
از تهدیدات نترسید، بازپرس حمایتتان میکند
برای ادای شهادت و تحقیق احضار شده‌اید و مورد تهدیدهایی قرار گرفته‌اید که اگر شهادت دهید بلایی سرتان می‌آورند؟ هیچ نگران نباشید! زیرا چتر حمایتی بازپرس بالای سرتان است. طبق قانون هرگاه ترس و بیم خطر جانی یا حیثیتی یا ضرر مالی برای گواهان یا مطلع یا خانواده آنان وجود داشته، اما شنیدن اظهارات آنها ضروری باشد، بازپرس برای حمایت از شاهد یا مطلع و با ذکر علت درپرونده اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- نمی‌گذارد شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم مواجه حضوری داشته باشند؛
- اطلاعات مربوط به هویت، مشخصات خانوادگی و محل سکونت یا فعالیت شاهد یا مطلع را افشا نمی‌کند؛
- اظهارات شاهد یا مطلع را خارج از دادسرا یا با وسایل ارتباط از راه دور می‌شنود.
گواهان و شهود چه زمانی احضار می‌شوند؟
احضار شاهدان به دادسرا یا دادگاه به شکل‌های گوناگونی صورت می‌گیرد؛ ممکن است متهم تقاضای احضار شاهد را کرده باشد یا اینکه شاکی گفته باشد که برای اثبات جرم شاهدانی دارد؛ گذشته از متهم و شاکی، بازپرس و قاضی هم اگر تشخیص دهند که شخصی وجود دارد که تحقیق و بازجویی از وی به روشن شدن ماجرا کمک میکند، طبق مقررات مربوط به احضار شاهد یا شاهدان، آنان را احضار میکند.
نحوه بازجویی از شهود
بد نیست این را نیز بدانید که تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعان قبل از رسیدگی در دادگاه یعنی زمانی که پرونده در مرحله دادسرا قرار دارد، غیرعلنی است. همچنین در این مرحله بازپرس از هر یک از شهود و مطلعان به‌صورت جداگانه و بدون حضور متهم تحقیق میکند. بازپرس وظیفه دارد که قبل از شروع تحقیق از گواهان مجازات شهادت دروغ و کتمان شهادت را به شاهد تفهیم کند تا مبادا خیال فرافکنی و دروغ‌بافی به سرش بزند. همچنین نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، مذهب، محل اقامت، پیام‌نگار (ایمیل)، شماره تلفن ثابت، همراه و سابقه محکومیت کیفری و درجه قرابت سببی یا نسبی همچنین رابطه خادم و مخدومی شاهد یا مطلع با طرفین پرونده را سؤال میکند. اگر ضروری باشد بازپرس می‌تواند دوباره از شهود و مطلعانن تحقیق و بازجویی کند؛ البته باید دلیل ضرورت حتما بیان و در صورت‌مجلس پرونده قید شود.
تکلیف هزینه ایاب و ذهاب شاهد چه میشود؟
هزینه ایاب و ذهاب شاهد و مطلع بر عهده کسی است که متقاضی احضار آنها بوده است. در صورتی که شاهد یا مطلع برای حضور خود درخواست هزینه ایاب و ذهاب کند یا مدعی ضرر و زیانی از حیث ترک شغل خود شود، هزینه ایاب و ذهاب را طبق تعرفه ای که قوه قضائیه اعلام میکند با استفاده از نظر کارشناس تعیین و شاکی را مکلف به پرداخت آن می‌کنند. هرگاه شاکی، به تشخیص بازپرس توانایی پرداخت هزینه را نداشته یا احضار از طرف بازپرس باشد، این هزینه ها از محل اعتبارات مصوب قوهه قضاییه پرداخت میشود.
هرگاه در جرایم قابل گذشت، شاکی باوجود توانایی مالی از پرداخت هزینه های ایاب و ذهاب خودداری کند، شهادت یا گواهی مطلعان معرفی‌شده از جانب وی شنیده نمی‌شود؛ اما در جرایم غیرقابل گذشت، این هزینه‌ها به دستور بازپرس از محل اعتبارات مصوب قوه قضائیه پرداخت میشود؛ البته اگر متهم متقاضی احضار شاهد یا مطلع باشد، این هزینه ها از محل اعتبارات مصوب قوه قضائیه پرداخت خواهد شد.
علیرضا توحیدی
