مصیبت‌های هستی! چطور می‌شود کودک چهار ساله‌ای را که مورد آزار ناپدری‌اش قرار دارد نجات داد؟
عکس‌ها، مو به تنم سیخ می‌کند…. خدایا کمکم کن…. این دست‌های کوچک که آن قدر راحت توی مشت ما آدم بزرگ‌ها جا می‌شوند. این دست‌های کوچک که با یک فشار توی دست ما آدم بزرگ ها، له می‌شوند. این بازوهای نحیف. این شانه‌های بی‌پناه…عکس‌ها را جلو و عقب می‌برم. خانم ت گریه می‌کند، می‌گوید: «مربی‌ها می‌گویند جای سیگار است !» خدایا پناه می‌برم به تو از این شیاطین که روی زمین راه می‌روند.. پناه می‌برم به تو از شیاطین که به بی‌پناه ترین و بی‌گناه ترین موجودات این عالم ظلم می‌کنند. خدایا پناه می‌برم به تو از کودک آزاران.
خانم «مریم ت» را مدت‌هاست می‌شناسم. فعال حقوق کودک است. سال‌ها پیش در عالم مطبوعات با او آشنا شدم… روزی که تماس گرفت و گفت درگیر پرونده کودک آزاری است او را به سمت بهزیستی هدایت کردم، اما اصرار داشت که ببیند می‌تواند خودش شخصاً کاری برای هستی انجام دهد یا نه ؟ این شد که تصمیم گرفت در دفترم به ملاقاتم بیاید….
«هستی چهارساله است. مادرش از پدرش جدا شده و ازدواج مجدد کرده. هستی با مادر و ناپدری اش زندگی می‌کند.» پدرش معتاد بود.دار و ندارش را صرف مواد کرده بود. وقتی مادر هستی از پدرش جدا شد دیگر پدرش آواره خیابان‌ها شده بود. مادر و دختر هم جایی برای زندگی نداشتند آن موقع مؤسسه ما حمایتشان کرد و سر پناهی برایشان فراهم کرد… «شوهر فعلی چطور آدمی است ؟ نکند این یکی هم معتاد است ؟» نه. مادر هستی می‌گوید شوهرش مرد بدی نیست. هستی اذیت می‌کند و کتک می‌خورد…. متأسفانه مادر هستی معتقد است عیب ندارد بچه گاهی تنبیه شود.آخر سوزاندن بچه با سیگار کجا طبیعی است ؟!!» خانم «مریم ت» نخستین سؤالش را همین جا مطرح می‌کند «اتفاقاً دو تا سؤال مهم در این زمینه دارم: «اول اینکه اصلاً کودک کیست ؟ایا آزار نوجوانان هم کودک آزاری محسوب می‌شود ؟»
کودکی در قانون ما
تصورات غلطی از قانون خیلی وقت‌ها در ذهن ما هست. تصوراتی که حتی باعث محرومیت ما از حقوق طبیعیمان می‌شود. درست است که قانون ما در خصوص کودکان و کودک آزاری راه درازی در پیش دارد اما در حال حاضر هم قوانین حمایت کننده از حقوق کودکان در قانون ما کم نیست، قوانینی که آگاهی به آنان خیلی اوقات می‌تواند راهگشا باشد.
تا پیش از سال ۱۳۸۱، کودک‌آزاری از جرایم خصوصی شناخته می‌شد و فقط پدر که ولی‌کودک است، حق داشت در صورت رخ دادن کودک‌آزاری شکایت کند. در سال ۸۱ طرحی ۱۲ ماده‌ای به پیشنهاد انجمن حمایت از حقوق کودکان به مجلس ارائه شد و با پیگیری کمیسیون بهداشت مجلس تصویب شد که بر اساس آن کودک آزاری از مصادیق جرایم عمومی قرار گرفت و اعلام جرم علیه مرتکبین کودک‌آزاری ممکن شد و این تولد رسمی کودک در قوانین ما بود. براساس این قانون کودک‌آزاری از جرایم عمومی محسوب می‌شود و نیاز به شاکی خصوصی ندارد٬ یعنی هرکس می‌تواند به محض دیدن مورد کودک‌آزاری آن را گزارش دهد و دادستان هم به‌عنوان مدعی‌العموم باید موضوع را پیگیری کند. حداکثر مجازاتی که در این قانون پیش‌بینی شده است 6ماه حبس و یک میلیون تومان جزای نقدی است.
اما اینکه کودک کیست و چه کسانی می‌توانند از مزایای کودکی در قانون ما بهره‌مند شوند سؤالی است که شاید در ذهن خیلی از شما باشد.
بچه‌های کوچک و بزرگ
ما مادر و پدر‌ها اصولاً عادت داریم مرتب به بچه هایمان بگوییم تو دیگر بزرگ شده‌ای و از تو بعید است و… اما جالب است بدانید کودکی در کنوانسیون حقوق کودک که ایران نیز آن را به امضا رسانده عبارت است از: «مطابق این پیمان نامه، یک کودک، انسانی است که سن هجده سالگی را هنوز تمام نکرده است مگر اینکه سن بلوغ از نظر حقوق جاری در کشورهای مربوطه زودتر تعیین شده باشد.» اما جالب است بدانید با اینکه سن بلوغ در کشور ما در دختران 9 سال تمام در پسران 15 سال تمام قمری می‌باشد اما طبق قانون حمایت از حقوق کودکان: کلیه اشخاصی که به سن هجده سال تمام هجری شمسی نرسیده‌اند از حمایت‌های قانونی مذکور در این قانون، بهره‌مند می‌شوند.پس تمامی این دختران دبستانی که قد کشیده‌اند و پسرانی که پشت لبشان سبز شده کودک محسوب می‌شوند.
کودک آزاران
خانم ت می‌خواهد در مورد مفهوم کودک آزاری بداند: «می‌خواهم بدانم تا چه حد تنبیه، کودک آزاری محسوب می‌شود ؟ مادر هستی می‌گوید رفتار ناپدری‌اش گاهی اوقات خشن است، می‌خواهم بدانم آیا والدین حق دارند بچه‌ها را تنبیه بدنی کنند ؟»
سازمان بهداشت جهانی در تعریف کودک آزاری آورده است: آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان یا سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افراد دیگر که نسبت به او مسئول هستند.به عبارت دیگر هرگونه رفتار یا نارسایی از طرف والدین یا هر کسی که سرپرستی کودک را به عهده دارد که منجر به مرگ کودک، صدمات و آسیب‌های روحی، آزارهای جنسی یا استثمار کودک شود، کودک آزاری تلقی می‌شود. اگرچه کودک آزاری می‌تواند در محیط خانه یا خارج از آن اتفاق افتد، اما اکثر مطالعات نشان می‌دهد حدود70 درصد کودک آزاری‌ها در محیط خانواده صورت می‌گیرد.
همچنین بر اساس ماده ۱۹ پیمان نامه حقوق کودک، دولت‌های عضو ملزم می‌باشند تمام اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی لازم را به عمل آورند تا از کودکان در برابر تمام اشکال خشونت جسمی، روانی، آزار یا سوء استفاده، بی‌توجهی یا سهل انگاری، بد رفتاری یا بهره کشی از جمله سوءاستفاده جنسی در حین مراقبت والدین یا والد، سرپرست یا سرپرستان قانونی یا هر شخص دیگری که مسئولیت مراقبت از کودک را به عهده دارد، حمایت کند.
البته خشونت‌ها علیه کودکان به شیوه‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. خیلی وقت‌ها مطلع شدن از اینکه کودکی دچار آزار شده است کار بسیار دشواری است. مثلاً وادار کردن کودکان به انجام کارهای سخت و طاقت فرسا، تنبیه و آزار بدنی، سوءاستفاده و آزار جنسی و مواردی از این قبیل.
مهمترین و سخت ترین آزار در میان تمامی آزارها، کودک آزاری جنسی بیشترین آسیب را به کودک، اطرافیانش و در یک نگاه کلی تر به جامعه می‌زند.ضربه‌ای که به روح کودک وارد می‌شود بسیار مهلک تر و سنگین تراز ضربه‌ای است که به جسم کودک وارد می‌شود.نکته بسیار منفی این است که وجود بررسی این پدیده به سختی صورت می‌گیرد، زیرا اولاً در اکثر موارد کودکان در محیط خانه و توسط اطرافیان خود مورد آزار قرار می‌گیرند و به همین دلیل این اتفاق به خارج از محیط خانواده منتقل نمی‌شوند.
تربیت و کودک آزاری
خانم ت می‌گوید: یعنی والدین اجازه تربیت و تنبیه فرزند خود را دارند ؟ اگر قرار باشد هرگونه برخورد والدین با کودکان کودک آزاری تلقی شود که بچه مثل علف هرز رشد خواهد کرد… برایش توضیح می‌دهم که: تربیت والدین هم صد البته باید در چارچوب قانون باشد. طبق قانون مدنی تنبیه کودک اگر توسط والدین و برای تربیت وی و به‌اندازه انجام شود مجاز است. اما نکته مهم این است که این تنبیه بدنی که در قانون پیش‌بینی شده اگر فقط در حد و اندازه مشخص و توسط والدین باشد مجاز است، اما تنبیه بدنی به وسیله افرادی به غیر از والدین از جمله مسئولان آموزش و مربیان از مواردی است که در قانون کودک آزاری تلقی شده و پیگیری و مجازات آن به شاکی خصوصی نیاز ندارد.
خانم «مریم ت» در مورد هستی می‌پرسد؟ این والدین دقیقاً چه کسانی هستند ؟ آیا ناپدری هم یکی از والدین محسوب می‌شود؟ برایش توضیح می‌دهم که: والدین مشخصاً پدر و مادر هستند و با کمی سهل انگاری می‌توان کسی که به موجب قانون به عنوان سرپرست قانونی مشخص شده را نیز والدین دانست، اما قطعاً ناپدری والدین نیست و به هیچ وجه حق کتک زدن بچه را در هیچ حد و اندازه‌ای ندارد.
مصیبت هستی
بزرگترین و مهمترین سؤال خانم «مریم ت» در مورد سرنوشت هستی است: برای هستی چه کار می‌توانم بکنم آیا می‌شود او را از آن خانه نجات داد؟ بله. قطعاً می‌شود برای هستی کاری کرد ولی باید عجله کرد قبل از اینکه بلای بیشتری سر هستی بیاید…
اگر مورد کودک آزاری مشاهده کردید باید یکی از کارهای زیر را انجام دهید:
- تماس با اورژانس اجتماعی
تماس با اورژانس اجتماعی شماره 123 فایده دارد…. بله این ماشین‌های اورژانس اجتماعی که گوشه خیابان می‌بینیم برای دکور نیست و به درد می‌خورد. شما با اورژانس اجتماعی تماس می‌گیرید و نام و آدرس جایی که کودک آزاری می‌شود را بیان می‌کنید. مددکاران اجتماعی بلافاصله به محل مراجعه می‌کنند و پس از بررسی‌های انجام گرفته در صورت نیاز کودک را از محل خارج کرده و با خود
می‌برند.
- تماس با دادستانی و اعلام جرم به دادستان تهران
شماره 33114136و 37 برای اطلاع از موارد کودک آزاری اعلام شده
- افراد می‌توانند مستقیماً به دادسرای سرپرستی واقع در زیر پل کریم خان، خیابان صناعی شعبه 5 دادیاری که اختصاصاً به جراِیم کودک آزاری رسیدگی می‌کند مراجعه کرده و جویای احوال کودک باشند.
با اینکه قانون در مورد کودک آزاری موادی دارد و تا حدودی برای خیلی از چیزها تعیین تکلیف کرده است اما هنوز نقاط تأسف برانگیز در این قانون کم نیست. حقیقت تلخ این است که اگر قانون ما کارآمد بود هر روز شاهد وقایع تلخ کودک آزاری و سوءاستفاده و بهره کشی از کودکان نبودیم:
- مجازات‌های سبک راجع به کودک آزاران. (شش ماه تا یک سال زندان یا به جزای نقدی از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۱۰) ریال تا بیست میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۲۰) ریال)
- بر اساس ماده ۲۲ قانون جزای اسلامی، اگر پدر یا جد پدری فرزند خود را بکشد قصاص نمی‌شود و تنها به پرداخت دیه و تعزیرمحکوم می‌شود البته در شرایط مشابه مادر به قصاص محکوم خواهد شد.
- در قوانین فعلی ما در مورد قاچاق کودکان نیز جرم‌انگاری خاصی انجام نشده است و قوانین و مقررات جداگانه‌ای برای ممنوعیت قاچاق اطفال وجود ندارد.
- در قوانین کیفری ایران، تنها در ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی (در فصل هجدهم تحت عنوان جرایم ضد عفت و اخلاق عمومی) به طور کلی و عام مقرر شده است که: «هرکس نوشته یا طرح، گراور، نقاشی، تصاویر، مطبوعات، اعلانات، علایم، فیلم، نوار، سینما یا به طور کلی هر چیز که عفت و اخلاق عمومی را جریحه‌دار کند، برای تجارت و توزیع نگهدارد به حبس از سه ماه تا یک سال و جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال و تا ۷۴ ضربه شلاق یا به یک یا دو مجازات مذکورمحکوم خواهد شد».
در این ماده قانونی، هیچ اشاره و تأکید خاصی نسبت به کودکان در جهت حمایت بیشتر از آنها، به عمل نیامده است و به نظر می‌رسد که قانونگذار کیفری باید با توجه به آسیب‌پذیری بیشتر اطفال، طفل بودن را از علل مشدده جرم قرار دهد و به جرم‌انگاری خاص برای اطفال در این زمینه‌ها اقدام کند.
هستی و هستی‌ها
از همه مهمتر در جلوگیری از کودک‌آزاری افزایش فهم و درک و فرهنگ عمومی است. مراقبت ما از کودکان خودمان و توجه به اتفاقاتی که ممکن است در اطراف ما برای کودکان دیگر بیفتد. مهم این است که به کودکان هرچند کم سن و سال نگاه انسانی داشته باشیم و به آنها نیز عزت نفس و احترام به خودشان را آموزش دهیم.
کودک آزاری در قانون، حمایت ازحقوق کودکان
هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است. هر گونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به شش ماه تا یک سال زندان یا به جزای نقدی از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۱۰) ریال تا بیست میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۲۰) ریال محکوم‌خواهد شد.هر گونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس یا تا ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۱۰) ریال جزای نقدی محکوم می‌گردد.
پس همان طور که می‌بینید طبق قانون ما کودک آزاری جرمی است که به سادگی و در هر خانه‌ای ممکن است اتفاق بیفتد، حتی اگر فرزند افسرده یا بیش فعالمان را برای معالجه به دکتر نبریم در حقیقت کودک آزاری کرده‌ایم.
زهرا سپید نامه
