بیمه بیکاری و شرایط بهره‌مندی از آن

این روزها تا اسم کار به میان می‌آید، نخستین سئوالی که مطرح می‌شود این است: «بیمه هم دارد؟» به قول معروف از ویژگی‌های دعوت به کار، بیمه کردن کارگر از سوی کارفرماست. جای تعجب هم ندارد به هر حال یکی از مزایای برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی این است که فرد اگر زمانی شغلش را از دست داد بتواند برای مدتی هرچند کم از کمک هزینه‌ای که به‌عنوان بیمه بیکاری در اختیار او قرار می‌گیرد، استفاده کند. درباره بیمه بیکاری قانون خاصی وجود دارد که نظام کارگری کشور باید از آن پیروی کند. این قانون شامل همه آنهایی است که زیر نظر قانون «تأمین اجتماعی» قرار دارند به‌جز بازنشستگان و ازکارافتادگان کلی، صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری و اتباع خارجی.

به این ترتیب بیمه‌شده‌ای که بدون میل و اراده بیکار شده باشد و از سوی دیگر آمادگی کار کردن را هم داشته باشد بیکار به حساب آمده و می‌تواند از مزایای بیمه بیکاری بهره ببرد. البته گاهی نیز ممکن است به خاطر فشار اقتصادی، کارگاه یا کارخانه‌ای که کارگران در آن مشغول به کار هستند تعطیل‌شده و کارگران آن بیکار به حساب آیند. این افراد نیز می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.

کدام سازمان پرداخت‌کننده است

وقتی کارگر بیمه می‌شود به این معنی است که کارفرما هر ماه مبلغی را به‌عنوان حق بیمه به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌کند. به این ترتیب اگر بیمه‌شده نیز نیاز به بهره‌مندی از بیمه بیکاری داشته باشد این سازمان تأمین اجتماعی است که باید هزینه‌های بیکاری کارگر را بپردازد. این مهم از سوی واحد کار و امور اجتماعی محل به سازمان ابلاغ و کارگر مشمول بیمه بیکاری می‌شود.

شرایط استفاده از بیمه بیکاری

برای اینکه بیمه‌شده مشمول استفاده از بیمه بیکاری باشد باید شرایطی را نیز داشته باشد. مثلاً حداقل باید 6 ماه مشغول به کار بوده و سابقه بیمه داشته باشد. در ضمن بعد از بیکاری، بیمه‌شده زمان زیادی ندارد وی باید ظرف 30 روز بیکاری خود را به واحد کار و امور اجتماعی محلی که در آن کار می‌کند اعلام کند تا کارهای مربوط به استفاده از بیمه بیکاری وی آغاز شود. البته اگر کارگر بیکار شده برای عدم حضور خود در این 30 روز عذر موجهی داشته باشد با تشخیص هیات حل اختلاف این مدت تمدید خواهد شد؛ اما بیش از 3 ماه نیست. نکته قابل توجه این است که مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جزء سوابق پرداخت حق بیمه بیمه‌شده ازنظر بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت محسوب می‌شود.

مدت پرداخت بیمه بیکاری

به هر حال به این شکل هم نیست که فرد بیکار مادام‌العمر از مزایای دریافت حق بیمه بیکاری استفاده کند. قانون برای این بیمه نیز سقفی در نظر گرفته است. به این ترتیب در کل مدت کاری یک کارگر اگر مجرد باشد سازمان تأمین اجتماعی نهایتا 36 ماه و اگر متأهل باشد 50 ماه به وی حق بیمه بیکاری پرداخت می‌کند. تأکید می‌کنیم بیمه‌شده در کل سال‌های اشتغال خود فقط از همین مقدار حمایت برای بیکاری می‌تواند بهره ببرد. البته برابر قانون، افراد مسن مشمول که 55 سال سن و بیشتر داشته باشند مادامی‌که مشغول به کار نشوند، می‌توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند و از مزایای آن استفاده کنند.

میزان حقوقی که بیکار دریافت می‌کند

رقم‌هایی که برای بیکاری در اختیار بیمه‌شده بیکار قرار می‌گیرد نیز متفاوت است. به این ترتیب که اگر بیمه‌شده کارگر روز مزد باشد میزان دریافتی وی در بیمه بیکاری 55 درصد از درآمد روزانه‌اش خواهد بود. اگر افرادی را نیز تحت تکفل و سرپرستی داشته باشد به ازای هر یک نفر، 10 درصد به این رقم افزوده می‌شود البته این مزیت فقط به 4 نفر از اعضای تحت تکفل اختصاص دارد. در هر حال میزان پولی که بیمه‌شده دریافت می‌کند نباید از حداقل دستمزدش کمتر و از 80 درصد دریافتی وی، بیشتر باشد. جالب اینکه این رقم از روز اول بیکاری پرداخت خواهد شد.

قطع مقرری هم اتفاق می‌افتد

کارگرانی که از مقرری بیمه بیکاری استفاده می‌کنند در صورت اشتغال مجدد، مقرری بیمه بیکاری‌شان قطع می‌شود. هم‌چنین در صورتی که پس از برقراری مقرری بیمه‌ بیکاری، مشخص ‌شود که بیمه‌شده باعث بیکاری بوده است یا اینکه حتی بعد از اشتغال، پایان بیکاری خود را به واحد کار تأمین اجتماعی اعلام نکرده است! او را جریمه خواهند کرد و تمام پول‌هایی که به وی پرداخت کرده‌اند را از وی می‌گیرند. البته قانون باز هم در این باره استثنایی را در نظر گرفته است و متعلق به زمانی است که بیمه‌شده بیش از 55 سال سن داشته باشد. این افراد تا زمانی که کار پیدا نکند حتی اگر تا رسیدن به سن بازنشستگی آنها طول بکشد می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند.

آنهایی که تحت تکفل قرار می‌گیرند

همان‌طور که کمی قبل‌تر گفتیم برخی از افراد هستند که به‌عنوان افراد «تحت تکفل» تحت سرپرستی بیمه‌شده بیکار قرار دارند و سازمان تأمین اجتماعی نیز به خاطر آنها به ازای هر نفر 10 درصد به حقوق بیکاری بیمه‌شده اضافه می‌کند. این افراد مطابق قانون بیمه بیکاری عبارتند از:‌ تبصره 2  ماده 7 قانون بیمه بیکاری مقرر می‌دارد: «‌افراد تحت موضوع این ماده عبارتند از:

1. همسر (زن یا شوهر)
2. فرزندان دختر تا زمانی که ازدواج نکنند و شغلی نداشته باشند.
3. فرزندان پسر که سن آنان کمتر از 18 سال تمام باشد یا به تحصیل اشتغال داشته یا طبق نظر پزشک سازمان تأمین اجتماعی ازکارافتاده باشند
4. پدر و مادر که سن پدر از 60 سال بیشتر باشد یا طبق نظر پزشک سازمان تأمین اجتماعی از کارافتاده کلی داشته باشد؛ یعنی به‌طور کلی بیمه‌شده هزینه‌های زندگی پدر و مادر خود را پرداخت کند.
5. خواهر و برادر تحت تکفل در صورت داشتن شرایط مربوط به فرزندان اناث و ذکور در بندهای 2 و 3.

این را نیز به خاطر داشته باشید که در صورت بیکاری زن و شوهر فقط یکی از آنها می‌تواند از حقوق بیمه بیکاری استفاده کند و این حق برای هر دوی آنها محفوظ نیست و خبر خوب اینکه به دستمزد بیکاری، مالیات تعلق نمی‌گیرد. بیمه بیکاری مطابق با افزایش حداقل دستمزد در سال ۹۵ است. بنابراین حداقل مقرری بیمه بیکاری نیز در سال ۹۵ حدود ۸۱۲ هزار و ۱۶۶ تومان است.

و اما قطع شدن بیمه بیکاری

به جز پایان مدت بیکاری که منجر به قطع شدن مستری بیکاری می‌شود مواردی دیگری نیز وجود دارد که مقرری بیمه بیکاری قطع می‌شود. این موارد عبارتند از:

1. زمانی که بیمه‌شده دوباره مشغول کار شود.
2. اگر برای بیمه شدن دوره‌هایی را در نظر بگیرند و وی در دوره‌ها شرکت نکند، برای این کار هم عذر موجهی نداشته باشد.
3. بیمه‌شده بیکار از قبول شغل تخصصی خود یا شغل مشابه که به وی پیشنهاد می‌شود، خودداری کند.
4. بیمه‌شده بیکار با دریافت مقرری بیمه بیکاری مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی شود.
5. بیمه‌شده با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کاری که داشته است بازگردد.

در این 5 مورد حق مستری بیمه بیکاری قطع می‌شود.

وظایف دولت و کارفرما

از آنجا که اشتغال از اهمیت زیادی برخوردار است، قانون بیمه بیکاری مسئولیت‌هایی را در این قانون به عهده کارفرما و دولت گذاشته است که با انجام آنها بخشی از مشکلات بیکاران حل می‌شود. در این رابطه کارفرما باید با هماهنگی شوراهای اسلامی یا نمایندگان کارگران فهرست شغل‌هایی که نیاز به نیرو دارند به مراکز خدمات اشتغال محل اعلام کنند. دولت هم باید هر سال از طریق سیستم بانکی و منابع اعتباری سازمان تأمین اجتماعی و با استفاده از اعتبارات قرض‌الحسنه، طرح‌های اشتغال‌زای مشخصی را مورد حمایت قرار دهد تا نرخ بیکاری کاهش یابد.