در ابتدا پیش از اینکه بخواهیم به ویژگی‌های شرکتهای سهامی بپردازیم باید ببینیم که شرکت چیست و انواع آن را بررسی کنیم تا به پاسخ پرسش خود برسیم.
تعریف لغوی شرکت، شریک شدن در مال یا کار میباشد و در اصطلاح حقوقی نیز به قراردادی می‌گویند که بر مبنای آن، شرکا سود حاصل از شرکت را بین خود تقسیم می‌کنند.
شرکت در حالت کلی انواع مختلفی را شامل می‌شود و انواع شرکت‌ها، دارای تفاوت‌های بسیاری می‌باشند.
اگر بخواهیم آنها را دسته بندی کنیم می‌توانیم بگوییم که شرکت‌ها به دو نوع کلی مدنی و تجاری تقسیم می‌شوند و هر کدام دارای زیرمجموعه‌هایی هستند که بیان خواهیم کرد.
انواع شرکت‌ها
شرکت مدنی: شرکت مدنی از اجتماع دو یا چند مالک یک شیء واحد تشکیل می‌شود. این چند مالک در شرکت مدنی دارای حق مالکیت هستند.
برای مثال می‌توانیم بگوییم که وقتی یک فرد فوت می‌کند و خانه از او به عنوان ارث به جا می‌ماند، شرکت مدنی محقق می‌شود و ورثه که دارای حق مالکیت هستند آن را تشکیل می‌دهند.
شرکت مدنی در ماده ۵۷۱ قانون مدنی تعریف شده است و بیان شده است که ” شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شی واحد به نحو اشاعه”.
شرکت مدنی دارای ویژگی‌های مختلفی است که عبارت‌اند از:
- دارا نبودن شخصیت حقوقی مستقل از شرکا و به تبع آن برخوردار نشدن از حقوق اشخاص حقیقی و در نتیجه مالکیت اموال و دارایی شرکت مدنی. بنابراین در این نوع از شرکت‌ها، اموال دارایی‌های شرکت به شرکای آن تعلق دارند.
- به ثبت نرسیدن آن در مرجع ثبت شرکت‌ها
- نیازمندی اداره آن توسط شرکا و تصمیم گیری در رابطه با امور آن بنابر اتفاق نظر شرکا
انواع شرکتهای تجاری
شرکتهای تجاری به ۷ نوع تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف.
در حالت کلی اگر بخواهیم یک تعریف از شرکت تجاری ارائه دهیم باید بگوییم که قراردادی میان موسسان شرکت است که منعقد شده و با توجه به آن، اجتماع موسسان شرکت، از شخصیت حقوقی مستقل از آن موسسان برخوردار می‌شود.
شرکت تجاری از زمان ثبت در سامانه ثبت شرکت‌ها دارای شخصیت حقوقی مستقل می‌شود و از کلیه حقوق قانونی شخص حقوقی از جمله حق داشتن دارایی مستقل، تابعیت شرکت تجاری و اقامتگاه برخوردار می‌گردد.
از مهمترین ویژگی‌های مربوط به شرکت تجاری می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- دارا بودن شخصیت حقوقی مستقل از شرکا
- الزام به ثبت رسیدن آن در مرجع ثبت شرکت‌ها از طریق سامانه ثبت شرکت‌ها
- اداره شرکت تجاری با هیئت مدیره و در مواردی مجامع عمومی آن و عدم نیاز به اتفاق نظر شرکا در رابطه با تصمیم گیری درباره شرکت و اعمال نظر اکثریت
- برخوردار شدن از تمام حقوق اشخاص حقیقی، به این معنا که مالکیت اموال و دارایی شرکت تجاری به خود شرکت و نشانه‌های آن تعلق دارد.
تعریف انواع شرکتهای تجاری
شرکت سهامی خاص
شرکت سهامی خاص یک شرکت بازرگانی است که تمام سرمایه آن توسط موسسین به دست می‌آید و سرمایه در آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ سهامی که شته‌اند میباشد.
در رابطه با این نوع از شرکت‌ها همچنین باید بگوییم که نام شرکت و عنوان شرکت سهامی خاص باید در تمامی مدارک ذکر شود.
همچنین در این نوع از شرکت‌ها، تعداد سهامداران نباید کمتر از سه نفر باشد.
شرکت سهامی عام
این نوع از شرکت‌ها نیز به گونه‌ای هستند که بخشی از سهام آنها از راه فروش سهام به مردم به دست می‌آید و در این نوع شرکت نیز تعداد سهامداران نباید از سه نفر کمتر باشد و مسئولیت آنها، محدود به مبلغ سهام آنها است و همچنین عبارت “شرکت سهامی عام”، باید قبل و بعد از نام شرکت در تمامی مدارک ذکر شود.
شرکت تضامنی
شرکت تضامنی عبارت است از شرکتی که برای یک عنوان مخصوص برای انجام امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود و اگر دارایی و سرمایه شرکت برای تادیه تمام قرض‌ها کفایت نکند، هر کدام از شرکای شرکت تضامنی برای پرداخت قروض مسئولیت دارند.
همچنین اگر یک قرار بر خلاف این بین شرکا صورت بگیرد، در مقابل اشخاص ثالث اثر نخواهد داشت.
در رابطه با این شرکت نیز باید بگوییم که عبارت “شرکت تضامنی” و نام حداقل یکی از شرکا باید در مدارک ذکر شود و می‌توان گفت که این موضوع باعث متمایز شدن شرکت تضامنی از دیگر شرکت‌ها می‌شود.
شرکت مختلط غیر سهامی
به شرکتی می‌گویند که برای امور تجاری با عنوان مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود، بدون انتشار سهام تشکیل می‌گردد و در این نوع شرکت، شریک ضامن مسئولیت تمام قزوضی را که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت به وجود بیاید، بر عهده می‌گیرد.
همچنین در ادامه تعریف مربوط به شرکت مختلط غیر سهامی باید بگوییم که شریک با مسئولیت محدود به شخصی گفته می‌شود که مسئولیت او فقط به میزان سرمایه‌ای که در شرکت قرار می‌دهد محدود می‌شود.
در مدارک و اسم شرکت نیز باید عبارت شرکت مختلط و حداقل نام یکی از شرکا ذکر شود.
شرکت مختلط سهامی
شرکتی است که بین یک عده شرکت سهامی و یک یا چند شریک ضامن تشکیل می‌شود و عنوان مخصوصی را دارا میباشد. شرکای سهامی کسانی هستند که سرمایه آنها به سهام یا قطعات سهام متساوی القیمه تبدیل شده و مسئولیت آنها به همان میزان سرمایه که در شرکت دارند محدود می‌شود.
شریک ضامن نیز در این شرکت کسی است که سرمایه او به صورت سهام در نیامده و مسئول تمامی روزی است که ممکن است علاوه بر شرکت دارایی وجود داشته باشد.
همچنین لازم به ذکر است که اگر تعدد شریک ضامن ایجاد شود، مسئولیت آنها در قبال طلبکاران و روابط آنها با یکدیگر تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود و در این شرکت نیز مانند شرکت مختلط غیر سهامی باید عنوان ” شرکت مختلط” و اسم حداقل یکی از شرکای ضامن ذکر گردد.
شرکت با مسئولیت محدود
شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که دو یا چند نفر برای انجام امور تجاری تشکیل می‌دهند و هر کدام از آنها فقط به میزان سرمایه خود نسبت به تعهدات و قروض شرکت مسئولیت دارند.
این به این معنا است که اگر شرکت ورشکسته شود و نتواند پاسخگوی طلبکاران باشد، سرمایه سهامداران از بین می‌رود و طلبکاران نمی‌توانند باقی‌مانده مطالبات خود را از اموال شرکای شرکت مطالبه کنند چرا که آنها مسئولیتی در قبال طلبه طلبکاران ندارند.
در نام این شرکت نیز باید عنوان “با مسئولیت محدود” به طور کامل ذکر شود.
شرکت نسبی
شرکت بیز تحت عنوان مخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل می‌گردد و هدف آن انجام امور تجاری است و مسئولیت هر یک از شرکا به اندازه سرمایه است که در شرکت قرار دادند و بیان شده است که اگر در نام شرکت نسبی عبارت ” شرکت نسبی” و نام حداقل یکی از شرکا ذکر نشده باشد، ذکر عباراتی از قبیل ” و شرکا” یا ” و برادران” اجباری میباشد.
شرکت تعاونی
آخرین نوع از انواع شرکتهای تجاری شرکت تعاونی است که در توضیح آن باید بیان نماییم که با توجه به قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران، تمام یا حداقل ۵۱ درصد سرمایه شرکت تعاونی به وسیله اعضای آن در اختیار شرکت تعاونی قرار می‌گیرد و وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، شرکتهای دولتی و وابسته به دولت و تحت پوشش دولت، بانک‌ها، شهرداری‌ها، شوراهای اسلامی کشوری، بنیاد مستضعفان و سایر نهادهای عمومی می‌توانند طبق ماده‌ای از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر از قبیل مشارکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، اجاره به شرط تملیک، بیع شرط، فروش اقساطی و صلح، اقدام به کمک در تأمین یا افزایش سرمایه شرکتهای تعاونی کنند، بدون آن که عضو باشند.
ویژگی‌های شرکت سهامی
همانطور که پیشتر بیان کردیم، شرکتهای سهامی نیز یکی از انواع شرکتهای تجاری هستند و خودشان به دو نوع شرکت سهامی خاص و شرکت سهامی عام تبدیل می‌شوند.
این نوع از شرکت‌ها از متداول‌ترین انواع شرکت‌هایی هستند که در ایران وجود دارند و همانطور که بیان کردیم انواع آن در ماده ۴ لایحه اصلاحی قانون تجارت بیان شده است و گفته شده است که شرکت سهامی به دو نوع تقسیم می‌شود: شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص.
اگر بخواهیم بیشتر آن را گسترش دهیم باید بگوییم که در این نوع از شرکت‌ها، سرمایه به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنها میباشد و در این نوع از شرکت‌ها سرمایه شرکت به سهام متساوی القیمه تقسیم شده و مبلغ اسمی سهام و حتی در صورت تجزیه آن به قطعات سهام، باید متساوی باشد.
سوالی که پیش می‌آید این است که تجزیه سند چگونه صورت می‌گیرد؟ در صورت تجزیه، باید بیان نماییم که هر سهم به چند قطعه معین که پاره سهم نامیده می‌شود تقسیم می‌گردد و هر کدام از آنها دارای ارزش معینی بوده اما فاقد حقوق مربوط به یک سهم میباشد و مجموع آنها، یک سهم را تشکیل می‌دهد.
شرکت سهامی عام و ویژگی‌های مربوط به آن
همانطور که پیشتر نیز بیان شد شرکت سهامی شرکتی است که موسسین آن قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین می‌کنند.
این نوع از شرکت‌ها معمولا برای انجام امور تجاری مهم مانند استخراج معادن یا تجارت با کشورهای خارجی و ایجاد سدها بانک‌ها و غیره تشکیل می‌شوند.
به همین منظور تعداد زیادی سرمایه‌گذار در آن حضور دارند و سرمایه زیادی از این طریق به وجود می‌آید.
- حداقل تعداد اعضا برای تشکیل شرکت سهامی عام 5 نفر است.
- اظهارنامه به انضمام طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام که به امضاء کلیه موسسین رسیده باشد با قید روزنامه کثیرالانتشار منتخب، در تهران به اداره ثبت شرکت‌ها و در شهرستان‌ها به اداره ثبت شرکت‌ها و در نقاطی که اداره ثبت وجود ندارد به اداره ثبت اسناد و املاک محل تسلیم و رسید دریافت شود.(ماده 6 قانون تجارت)
- سرمایه شرکت توسط موسسین و عموم مردم تامین می‌گردد.
- رسید سپرده نقدی و در صورتیکه بخشی از آن در قالب تعهد غیر نقدی باشد اسناد مالکیت مربوطه در همان بانکی که واریز نقدی در آن انجام شده است، تودیع و گواهی بانک به ضمیمه اظهارنامه به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم شود.
- سی و پنج درصد از مبلغ مذکور باید به صورت نقدی توسط موسسین تامین و در حسابی تحت عنوان ” شرکت سهامی عام در شرف تاسیس ” نزد یکی از بانک‌ها سپرده شود.
- پس از ثبت شرکت سهامی عام،سهام آن در بورس داد و ستد می‌گردد.
- سهم سرمایه موسسین نباید از 20 درصد سرمایه شرکت کمتر باشد.
شرکت سهامی خاص و ویژگی های آن
با توجه به تعریف شرکت سهامی خاص نیز استنباط کردیم که تمام سرمایه این نوع از شرکت‌ها توسط موسسین آنها تامین می‌گردد.
در رابطه با این شرکت‌ها بیان شده است که شرکت سهامی خاص نباید کمتر از یک میلیون سرمایه داشته باشد و همچنین اگر به هر علتی سرمایه شرکت کم شود، شرکا باید ظرف یک سال آن را جبران نمایند.
در غیر این صورت شرکت را به نوع دیگری از شرکت‌ها از قبیله با مسئولیت محدود یا تضامنی تبدیل کنند.
ویژگی‌های شرکت سهامی خاص عبارت است از:
- تعداد مدیران حداقل 3 نفر است.
- در شرکت سهامی خاص اوراق قرضه قابل انتشار نمی‌باشد.
- در شرکت سهامی خاص، مجمع عمومی وجود ندارد و تعداد شرکای آن کمتر از شرکت سهامی عام میباشد. در این نوع از شرکت‌ها صدور اعلامیه پذیره نویسی وجود ندارد و در بدو امر 35 % از سرمایه باید در حساب مخصوصی سپرده شود.
- در شرکت سهامی خاص مسئولیت هر یک از صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آنها میباشد و تمام سرمایه آن باید به وسیله موسسین تاسیس گردد (ماده 4 ل.ا.ق.ت).
- سهام شرکت،قابل معامله در بازار بورس نیست و نقل و انتقال سهام شرکت، مشروط به موافقت مدیران یا مجامع عمومی صاحبان سهام میباشد. همچنین این شرکت نمی‌تواند اوراق قرضه صادر کند.
- هر کس قبل از به ثبت رسیدن شرکت به صدور سهام مبادرت کند به مجازات محکوم خواهد شد.
