بی‌تردید غایت نظم اجتماعی و هدف از وضع قوانین در هر جامعه‌ای، حفظ حقوق و آزادی‌های افرادی است که آن اجتماع را تشکیل داده‌اند. به تجربه ثابت شده است که تامین منافع افراد و حفظ مصالح جامعه، در سایه احترام به حقوق و آزادی افراد آن فراهم خواهد شد. به همین دلیل، امروزه قانون به عنوان مظهر قدرت اجتماعی، وسیله‌ای برای جلوگیری از هر گونه تصادم و تجاوز به حقوق فردی و اجتماعی است. اکنون سعی قانون‌گذار بر این است که با وضع و اجرای صحیح قانون، حقوق و آزادی‌های افراد جامعه را در حد اعلای خود حفظ کند. از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه اطفال و بانوان هستند. به همین دلیل، در قوانین کشورهای مختلف، از جمله کشور ما، برای مقابله با تعرض به حقوق آنان، قوانین و مقررات ویژه‌ای وضع شده است. در ادامه، این قوانین را بررسی می‌کنیم.
گذشت
گذشت شاکی می‌تواندبه عنوان یکی از علل تخفیف مجازات متهم موثر باشد. حتی با گذشت شاکی، تعقیب یااجرای مجازات متعرض متوقف نخواهد شد.
جرم است
اگر فردی با حرکات و اعمال توهین‌آمیز خود موجبات هتک حرمت زن یا کودک را فراهم کند مجرم است.
قصد ارتکاب جرم
ایجاد مزاحمت یا توهین به بانوان و کودکان در معابر و اماکن عمومی از جرایم عمدی است. بنابراین وجود قصد مجرمانه برای وقوع عمل توهین‌آمیز یا ایجاد مزاحمت از طرف مرتکب مفروض خواهد بود و نیازی به اثبات ندارد. البته اثبات خلاف این موضوع از سوی متهم، موجب رفع مسئولیت کیفری او خواهد شد.
حیثیت عمومی
جرم مجازات و تعرض به بانوان و کودکان در معابر و اماکن عمومی جزء جرائم دارای حیثیت عمومی است. یعنی گذشت شاکی فقط می‌تواند به عنوان یکی ازعلل تخفیف مجازات یا تبدیل آن به نوع دیگری که مناسب‌تر به حال متهم باشد مورد استناد دادگاه قرار گیرد.
تعلیق مجازات
دادگاه می‌تواند اجرای تمامی یا قسمتی از مجازات را با رعایت شرایط زیر از 2 تا 5 سال معلق کند:
- محکوم‌علیه سابقه محکومیت قطعی به مجازات حد قطع یا نقص عضو، حبس بیش از یک سال در جرایم عمدی و جزای نقدی به مبلغ بیش از 2 میلیون ریال نداشته باشد و دوبار یا بیشتر به علت جرم‌های غیرعمدی با هر میزان مجازات، محکومیت قطعی نیافته باشد.
- دادگاه با ملاحظه وضع اجتماعی و سوابق زندگی محکوم‌علیه و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم شده است، اجرای تمامی یا قسمتی از مجازات را مناسب نداند.
مقصود از تعرض و مزاحمت برای اطفال و بانوان
مرتکب جرم با حرکات و اعمال توهین‌آمیز خود موجبات هتک حرمت زن یا کودک را فراهم کند، مثل اینکه مصرانه آنها را در معابر و اماکن تعقیب کند، اما با وجود اعتراض و ابراز تنفر بانو یا کودک از عمل تعقیب‌کننده، او توجهی نکند و همچنان به این عمل خود ادامه دهد.
مزایای قانونی
مزاحمین در همه کشورها وجود دارند. به همین دلیل، خود بانوان خواستار حمایت ویژه قانون‌گذار و مسئولان قضایی از این قشر جامعه هستند. چنین حمایت‌هایی همواره مورد استقبال جامعه قرار گرفته است.
رفتارها و اعمال مرتکب جرم
این جرم لزوما به دو صورت قابل تحقق خواهد بود:
- ایجاد مزاحمت و تعرض نسبت به اطفال و بانوان در معابر یا اماکن عمومی
- ارتکاب عمل توهین‌آمیز در یکی از این دو محل نسبت به اشخاص مذکور
کیفر مزاحمت برای بانوان و اطفال
در قوانین، ایجاد مزاحمت برای بانوان و اطفال در معابر و اماکن عمومی، با دو شیوه زیر مجازات می‌شود:
- حبس: از 2 تا 6 ماه
- شلاق: تا 74 ضربه
اما اگر این جرم در نتیجه توطئه قبلی و دسته‌جمعی واقع شود، هر یک از مرتکبان به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهند شد.
اهمیت آزادی روان
آزادی روان که مانند آزادی تن و جسم، یکی از موهبت‌های الهی و از آزادی‌های مهم فردی و مدنی محسوب می‌شود، عبارت است از اینکه هر کسی در محدوده قوانین و نظامات اجتماعی بتواند آزادانه و به میل خود، به انجام دادن یا ترک کارهای متعارف مربوط به زندگی اجتماعی خود اقدام کند و هیچ شخصی بی‌دلیل متعرض و مزاحم وی نشود.
اماکن عمومی
منظور از «اماکن عمومی» محل‌هایی است که در ساعاتی از شبانه‌روز برای رفت و آمد اشخاص دایر و آماده باشد، مانند ادارات دولتی، بازار، نمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، هتل‌ها، رستوران‌ها، مسافرخانه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، کافه‌قنادی‌ها و اتوبوس‌ها. بنابراین توهین و مزاحمت در اماکن خصوصی، مانند منزل و مسکن اشخاص، هر چند علنی و با حضور شهود صورت گیرد، مشمول حکم این ماده قانون مجازات اسلامی نخواهد بود.
رویکرد قانون‌گذار ایران
قانون‌گذار ایران جرم ایجاد مزاحمت برای بانوان در اماکن عمومی را یکی از مصادیق «جرایم علیه آزادی روان اشخاص»، به طور مستقل در قوانین جزایی قابل تعقیب و مجازات اعلام کرده است.
محل ارتکاب جرم
- برای اینکه این عمل دقیقا مصداق جرم «مزاحمت برای بانوان و اطفال» تلقی شود، محل وقوع آن باید اماکن عمومی یا معابر باشد.
- «معابر» عبارت از محل‌هایی است که رفت و آمد در آنها در همه اوقات شبانه‌روز برای عموم مردم آزاد است، مانند کوچه‌ها، خیابان‌ها، میدان‌ها و بزرگراه‌های داخل یا خارج شهرها.
- حضور داشتن یا نداشتن شهود برای تحقق جرم در این معابر شرط نیست.
هرگاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص به ویژه بانوان ایجاد مزاحمت کند، علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، به حبس از یک تا شش ماه محکوم می‌شود.
قربانی جرم
در جرم اهانت و تعرض به بانوان و کودکان، فقط افراد جنس مؤنث و کودکان قربانی جرم تلقی می‌شوند. ایجاد مزاحمت و توهین به مردان در معابر و اماکن عمومی مشمول حکم این ماده نخواهد شد. به نظر می‌رسد که علت این موضوع ناتوانی کودکان در دفاع از خود و رعایت موازین اخلاقی و طبیعت حساس و ظریف زنان باشد که از نظر شرعی و عرفی، وجوب این نگاه را توجیه می‌کند.
معیار و ضابطه تشخیص عملیات توهین‌آمیز
معیار و ضابطه تشخیص عملیات توهین‌آمیز و مزاحمت مخالف شئون و حیثیت طرف جرم، عرف و عادت رایج در محل وقوع جرم است. بر اساس این عرف و عادت، دادگاه حرکات و الفاظ مخالف شئون و مزاحمت برای بانوان و اطفال را احراز خواهد کرد.
