انتخاب نوع و میزان مجازات جایگزین حبس به خلاقیت قضات بستگی دارد. هنوز منبع مشخصی برای انتخاب انواع مجازات در اختیار قضات قرار ندارد. آنها با توجه به تجربه و علم خود و آنچه در قانون به عنوان خدمات عام المنفعه ذکر شده، در مورد پرونده‌های مختلف، احکام متفاوتی صادر می‌کنند. اخیرا قاضی پرونده درگیری ۲ دوست قدیمی در شهرستان گرمه تصمیم گرفت تا در مجازات تکمیلی دو طرف درگیر، حکم بر نوشتن ۱۰۰ مرتبه از حدیث گوهربار پیامبر اکرم (ص) از کتاب بحارالانوار که مربوط بهه آثار فحاشی است، صادر کند. برای کسب جزییات بیشتر در مورد این حکم با میثم جوادی، رئیس دادگستری دادگاه عمومی شهرستان گرمه و قاضی این پرونده به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
این حکم به چه دلیل و در چه زمانی صادر شده و در این فاصله تاثیر حکم در رفتار مجرمان سنجیده شده است؟
ریشه بسیاری از درگیری‌های جامعه امروز در استفاده از الفاظ نامناسب و بدزبانی است که لازم است پیش از شروع اتفاق ناگوار جلوی آن را گرفت. بدیهی است کیفیت تربیت خانوادگی افراد و رعایت هنجارهای اجتماعی و نقش وعاظ و علمای بزرگوار در این رابطه بسیار با اهمیت است. در بررسی این پرونده نیز متوجه شدم که شروع درگیری این دو دوست قدیمی علاوه بر اختلافات مالی ناشی از بدزبانی و دشنام‌گویی متقابل است که در نهایت منجر به صدمه بدنی احد از طرفین با سلاح سرد شده است. البتهه استفاده از سلاح سرد و ایجاد صدمه بدنی عمدی با چاقو، از ضمانت اجراهای کیفری شدید همچون حبس و شلاق برخوردار است وانگهی در جریان تکمیل مجازات و با توجه به اینکه شروع این درگیری، ریشه در بدزبانی داشت، تصمیم گرفتم طرفین را ملزم بهه نوشتن این حدیث گران‌قدر پیامبر اکرم (ص) کنم تا شاید بدین‌وسیله به اشتباه خود پی برده و در آینده مرتکب رفتارهای خلاف هنجار نشده و در محاورات خویش از الفاظ مناسب استفاده کنند.
متهمان به توهین و ایراد صدمه بدنی در جریان تکمیل مجازات ملزم به نگارش یک‌صد مرتبه از متن عربی و فارسی بخشی از حدیث گوهربار پیامبر اکرم (ص) در کتاب بحارالانوار در جلد شصتم صفحه 207 (ان الله حرم الجنه علی کل فحاش بذی قلیل الحیاء لا یبالی ما قال؛ خداوند بهشت را بر هر فحاش بی‌آبرو و کم شرمی که باکی از آنچه می‌گوید ندارد، حرام کرده است) شده‌اند. واقعیت امر این است که یکی از حلقه‌های مفقوده مباحث حقوقی همین سوالی است که شما مطرح کرده اید. واقعا تاثیر بسیاری ازز احکام قضایی صادره نامشخص است. سوال اساسی در این رابطه این است که چرا حجم قابل توجه مجرمین و یا محبوسین در زندان های کشور سابقه‌دار هستند و حداقل یک نوبت طعم تلخ مجازات را چشیده‌اند. زندان برای آنها اثر بازدارنده نداشته است و آنها مجددا مرتکب جرم می‌شوند. چقدر مطلوب است اگر محافل علمی حقوقی ما به جای پرداختن به مباحث سنتی، مکانیزمی ملموس و فنی برای سنجش میزان تاثیر مجازات بر افراد بیندیشند، قطعا در راستای کاهش جمعیت کیفری تاثیر ماندگار خواهدد داشت. رای صادره که بسیار مورد اقبال رسانه‌ها قرار گرفته به تازگی صادر شده است.
به نظر شما لزوم صدور احکام مجازات‌های جایگزین چیست. این احکام چقدر مفید هستند؟
در رابطه با مجازات‌های جایگزین حبس نظر حقیر را از طریق همین رای متوجه شده‌اید ولی مهمتر از نظر یک قاضی، توجه به اثر ضعیف مجازات های معمول است و این که چقدر خوب است به جای توجه صرف به جزا دادن مجرمان که متاسفانه از سیستم های حقوقی غربی وارد نظام حقوقی ما شده، بیشتر به جنبه های کارکردی و تاثیر گذار ضمانت اجراهای کیفری حاکمیتی توجه شود. قصد ندارم نسخه واحد بپیچم ولی ریشه شکل گیری یک رفتار خلاف هنجار که در مواردی خلاف قانون هم می‌شود چیست.. خانواده و اجتماع و میزان تاثیر پذیری از مفاهیم متعالی مذهبی از جمله مهمترین عوامل است. ایا با تعیین یک مجازات می‌توان این رفتار را تغییر داد؟ قطعا پاسخ منفی است. بنابراین توجه به احکام موثر و از جمله مجازات های جایگزین حبس و مجازات هایی تکمیلی قطعا نقش موثر و جدیدی در سازگار نمودن مجدد مجرمان با قواعد اجتماعی ایجاد خواهد کرد.
منظورتان از مجازات‌هایی که از سیستم‌های غربی می‌آید چیست؟
بنده نگفتم مجازات های کنونی از سیستم غربی وارد شده است. منظور نگاه به فرد مجرم از منظر تئوری‌های مختلف کیفری است که عمدتاً در حقوق غرب مورد واکاوی علمی و آکادمیک قرار گرفته و منجر به صدور نظریه‌های مختلف گردیده است. در اکثر موارد هر چند به ظاهر عَلَم حقوق بشری را یدک می‌کشند ولی به شدت به دنبال جزا دهی مرتکبین جرایم هستند. در حالی که ما در سیستم حقوقی اسلام و حتی صدر اسلام به روشنی با موارد مشخصی از مجازات های جایگزین مواجه هستیم؛ از جمله آنجایی که اسرا جنگی و یا کافران ملزم به آموزش خواندن و نوشتن افراد جامعه اسلامی می‌شوند. حال آنکه در غرب دوران‌های مقارن با آن، برای ارتکاب بزهی ساده، گاه فرد خاطی و حتی خانواده وی را به شدیدترین نوع مجازات‌ها محکوم می کردند. بنابراین با جستجوی ساده در قرآن و عترت و از منظر «حقوق بشر»ی نیز می‌توان دید که نظام حقوق اسلامی به شدت به دنبال اصلاح و بازسازی کردن فرد مجرم است.
این هدف به سهولت از طریق تعیین مجازات‌های جایگزین حبس بدست می‌آید که نمونه‌ای از آن را در رأی صادره مشاهده می‌کنید. جالب است بدانید در تغییرات اخیری که با نظارت فقهای عظام شیعه، در برخی از مفاد قانون مجازات اسلامی ایجاد شد، در بخش حدود الهی چنانچه مجرم قبل از دستگیری توبه نماید مجازات حد الهی اسقاط می‌گردد و این مثال به خوبی جایگاه نظام والای حقوق اسلامی و کیفیت مواجه آن با فرد خطاکار را نشان می‌دهد. آیا مواردی از رعایت حقوق بشر بدین نحو را در سایرر سیستم های حقوقی غرب سراغ دارید؟ در واقع در شرایطی خاص توبه مجرم یعنی بازگشت فکری و رفتاری وی به دوران قبل از وقوع بزه، سبب رفع مجازات و اعمال کیفر می‌شود. پر واضح است که هدف اصلی نظام حقوق اسلامی در «اصلاح مجرمین و بازگشت ایشان به جامعه» تبیین می‌گردد و به نظر تمسک به آموزه های دینی بهترین راهکار به منظور نیل به چنین مقصودی است.
با توجه به منویات ریاست قوه مبنی بر کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها، برای گسترش صدور چنین احکامی در دادگاه‌های سراسر کشور چه باید کرد؟
قطعا بابت این معضل نظام باید حرکتی انقلابی انجام داد. بنده مدت طولانی به فراخور سمت قضایی قاضی ناظر زندان بوده با زندانیان و خانواده های ایشان ارتباط داشته‌ام و به اصطلاح با گوشت و پوست مشکلات ایشان را می‌دانم .مقام معظم رهبری چقدر عالمانه فرمودند که افرادی که مرتکب معضلات اجتماعی می شوند «عایله نظام»هستند. شما با عایله خود با چه نگاهی رفتار می‌کنید. باید نگاه‌ها در نحوه اقدام تغییر کند و البته فضا هم فراهم باشد و حمایت‌های سیستمی هم وجود داشته باشد. واقعیت این است که حجم کار بسیاری از همکاران بنده در سراسر کشور انقدر زیاد است که فرصت پرداختن به چنین مباحثی فراهم نیست. طبق فرمایش اقا با حرکت «جهاد گونه» می‌توان نواوری‌هایی را پدید اورد و در صدد اصلاح وضع موجود بود.
این که چنین احکامی کمتر صادر می‌شود ناشی از برداشت و ذهنیت قضات از قوانین است، یا این که زمینه صدور چنین احکامی در قوانین ما وجود ندارد؟
تغییرات اخیر قانون مجازات اسلامی و پیرو آن آیین نامه‌ای که ریاست محترم قوه قضائیه در رابطه با مجازات‌های تکمیلی به تصویب رسانده و جهت اعمال به همه همکاران قضایی ابلاغ کرده‌اند، بسترهای صدور چنین احکامی از حیث به اصطلاح سخت افزاری فراهم کرده است. ولی از حیث نرم افزاری کارهای زیادی باید صورت پذیرد. باید بدانیم بسیاری از روشهای مرسوم تعیین مجازات فاقد اثر بازدارندگی است. بنابراین توجه به روشهای جدید ضروری است. یکی ازمجازات‌های توهین به افراد عادی طبق ماده 6088 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 تاکید مجدد می‌کنم سال1375 یعنی حدود 20 سال قبل جزای نقدی تا یک میلیون ریال توسط قانونگذار وقت تعیین شده است و الان نیز همین قانون قدیمی در قسمت تعزیرات اجرایی می‌شود. همکاران بنده مجبورند به آن استناد کنند ولی به نظر شما یک میلیون ریال بازدارنده است. تمسک به مجارات های جایگزین موثر خواهد بود.
از آنجایی که انتشار چنین احکامی راه را برای صدور مجازات جایگزین برای قضات دیگر باز می‌کند، لطفا اگر حکم(های) دیگری از این دست صادر کرده‌اید، نقل کنید.
با توجه به آثار مثبت مجازات تکمیلی در موارد مشابه نیز امکان بهره‌مندی از این تأسیس قانونی وجود دارد به‌طور مثال فردی که تخلفات رانندگی داشته و بی‌احتیاطی کرده است علاوه بر اینکه به پرداخت دیه محکوم‌شده، باید یک هفته لباس شب رنگ پوشیده و در کنار نیروهای پلیس‌راه بماند تا با مخاطرات تخطی از قانون آگاه شود. ان شاالله بزودی در رابطه با سایر احکام جدید صادره که در رابطه با تصادف منجر به فوت و نیز شکار بدون مجوز طرح شده و در آن به مجازات‌هایی ابتکاری توجه شده،، اطلاع‌رسانی خواهد شد.
