افشای اسرار دیگران در قانون اساسی جمهوری اسلامی چه حکمی دارد؟

از نظر اخلاقی، افشای اسرار دیگران امری زشت و نکوهیده است به ویژه از سوی افرادی که جامعه برای شغل و مقام اجتماعی شان حرمت خاصی قائل است مانند پزشکان و وکلا. چنان چه فردی نزد پزشک یا وکیل برود و درباره بیماری یا مشکل خانوادگی اش مسایلی را با او در میان بگذارد پزشک یا وکیل موظف به حفظ گفته ها و اسرار او هستند.

افراد در مواقعی و با اختیار در مورد اسرار خود با دوستان یا اقوامشان صحبت می‌کنند، با این حال گاهی مجبور می‌شوند بر خلاف میلشان این اسرار را در اختیار مأمور دولتی، پزشک، وکیل و سردفتران اسناد رسمی یا افرادی با چنین شغل‌هایی که به واسطه آن از سر و راز مردم آگاه می‌شوند، بگذارند؛ اما از آنجا که قانونگریزی در همه حرفه‌ها پیدا می‌شود و ممکن است برخی از این اشخاص از اسرار مردم سوء استفاده کند، قانونگذار قوانینی در این زمینه وضع کرده است که بد نیست با آنها آشنا شوید.

افشای سر چیست؟

افشای سر یا همان راز، به این معناست که اسرار خصوصی دیگران توسط کسانی که به دلیل شغل یا حرفه خود محرم اسرار مردم هستند، فاش شود.

در این بین مهمترین مشخصه برای جرم بودن این عمل افشا کننده سر، شخصیت اوست. قانونگذار در ماده 648 قانون مجازات اسلامی قدیم (این ماده از قانون قدیم اکنون نیز مبنای عمل است) آورده است: «کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هر گاه در غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند، مجرم شناخته می‌شوند و به سه ماه و یک روز تا یک سال یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی، محکوم می‌شوند.» بنابراین طبق این ماده، همه صاحبان مشاغل رسمی دولتی و غیردولتی که به نحوی با مردم در ارتباط هستند، در صورت افشای اسرار مردم مجرم شناخته می‌شوند و باید منتظر مجازات باشند.

اما در اینجا نکته دیگری نیز وجود دارد و آن هم این است که در تحقق جرم افشای اسرار حرفه‌ای، تفاوتی نمی‌کند که شغل یا حرفه افشاکننده سر مردم، جزو مشاغل دولتی و عمومی باشد یا حرفه و مشاغل خصوصی؛ زیرا در ماده 648 تاکید شده است که همه کسانی که به مناسبت شغل خود محرم اسرار هستند، در معرض ارتکاب چنین جرمی قرار دارند. قانو‌نگذار برای حفظ نظم و مراعات مصلحت اجتماع، صاحبان مشاغلی را برشمردیم مکلف به حفظ رازداری کرده است و آنان را در صورت نقض قاعده رازداری و در قبال تخلف از مقررات، به مجازات افشای اسرار حرفه‌ای و شغلی محکوم می‌کند.

همچنین فراموش نکنید که جرم افشای اسرار حرفه‌ای و شغلی، مطلق است و به محض اینکه این جرم اتفاق می‌افتد، دیگر نیازی به اثبات آن در دادگاه نیست.

در کشور ما قانون گذار، افشای اسرار مردم را از سوی افرادی که به مناسبت شغل و حرفه شان اسرار مردم را به دست می آورند جرم می داند و مرتکب را قابل تعقیب و مجازات می شناسد؛ چرا که در این مشاغل مردم به دلیل نیازشان به این افراد مراجعه می کنند و باید به آن ها اطمینان داشته باشند و بر مبنای همین اطمینان اسرار خود را بیان کنند تا از راهنمایی های آن ها برای رفع مشکل خود برخوردار شوند.

در چه مواردی وکیل باید اسرار موکل خود را افشا کند؟

اصولاً چه وکیل و چه هرشخص دیگری که به موجب قانون حافظ اسرار مردم شناخته می شود حق ندارد اسرار آنان را افشا کند مگر آنکه خود قانون او را مکلف به افشای سر کند و چنانچه وکیل یا هرشخص دیگری که حافظ اسرار است به حکم قانون افشای سر نکند مرتکب تخلف می شود.

• برای مثال اگر متهم نوشته های خود را که موثر در کشف جرم است به وکیل خود سپرده باشد و با درخواست بازپرس، وکیل از ارائه آنها خودداری کند به مجازات مقرر برای خلاصی متهم از محاکمه، محکوم می شود.

کارگزاران بورس و کارگزاران مکلف به حفظ اسرار دستور دهندگان می باشند و حق افشای دستورهای رسیده را ندارند و در صورت تخلف به مجازات افشای سر محکوم می شوند.

اصولاً چه وکیل و چه هرشخص دیگری که به موجب قانون حافظ اسرار مردم شناخته می شود حق ندارد اسرار آنان را افشا کند مگر آنکه خود قانون او را مکلف به افشای سر کند و چنانچه وکیل یا هرشخص دیگری که حافظ اسرار است به حکم قانون افشای سر نکند مرتکب تخلف می شود.

ایرانیان مقیم داخل و خارج کشور و نیز خارجیان مقیم ایران به پرسش های مربوط به سرشماری ها و آمارگیری که توسط مرکز آمار ایران صورت می گیرد باید پاسخ صحیح بدهند.

آمار و اطلاعاتی که ضمن آمارگیری توسط این موسسه از مردم به دست می آید محرمانه بوده و جز در تهیه آمارهای عمومی و کلی نباید مورد استفاده قرار گیرد و نمی توان از این اطلاعات در مراجع قضایی و اداری و مالیاتی و نظایر آن استفاده کرد.

مطبوعات حق ندارند مذاکرات غیر علنی مجلس شورای اسلامی و مذاکرات غیر علنی محاکم دادگستری یا تحقیقات مراجع قضایی و اطلاعات را که طبق قانون، افشای آنها مجاز نیست، افشا کنند.

آیا افشای اسرار، موجب اختلال در نظم جامعه خواهد شد؟

ملاک قابل مجازات بودن افشای اسرار، قوت جنبه عمومی این عمل است، چرا که دارا بودن شغل و حرفه ای که مردم نیازمند مراجعه به آن هستند، موجب اعتماد مردم شده است و مردم با تکیه بر همین اعتماد، اسرارخود را در نزد این افراد بازگو می کنند.

افشای اسرار، موجب بی اعتمادی مردم و موجب اختلال در نظم اجتماعی می شود.

برای تحقق جرم افشای اسرار ارکانی لازم است که بدون تحقق آن نمی توان گفت به طور قانونی جرمی رخ داده است.

نخستین رکن و شرط تحقق جرم افشای سر، اعلام آن به دیگران است و ممکن است اعلام اسرار به شکل کتبی و به وسیله مطبوعات انجام شود.

رازداران حرفه ای چه کسانی هستند؟

اگر موضوعی به عنوان سر در نزد فردی که دارای مشاغل یاد شده نیست، اعلام شود و وی آن را فاش کند، مرتکب جرم افشای سر نشده است، هرچند عمل این فرد از لحاظ قانونی مذموم و ناپسند است.

وجود سر حرفه ای از ارکان این جرم است به این شکل که میان صاحب سر و طرف او جنبه نهانی وجود داشته باشد و دیگران نباید از آن با خبر شوند و موضوع به گونه ای باشد که صاحب آن فقط به اعتبار حرفه و موقعیت طرف، ناگزیر از ابراز آن به او شده باشد.

قانون گذار در ماده 648 قانون مجازات اسلامی، پزشکان و ماماها را رازداران حرفه ای معرفی کرده است که البته به این گروه می توان وکلا و قضات را هم اضافه کرد.

اگر سر خارج از اعتبار حرفه ای فرد به شخص رازدار گفته شود، افشای آن مشمول مجازات نیست.

مجازات افشای اسرار چیست؟

برابر قانون مجازات اسلامی پزشکان، جراحان، ماماها و داروفروشان وکسانی که به مناسبت شغل یا حرفه شان محرم اسرار می شوند هرگاه در غیر موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند به 3 ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به جزای نقدی یک میلیون و 500 هزار تا 6 میلیون ریال محکوم می شوند.

رضایت صاحب سِر موجب اسقاط مجازات خواهد شد؟

صاحب سر شخصیتی است که سر متعلق به اوست و جزو زندگی خصوصی یا خانوادگی او محسوب می‌شود. به طور کلی صاحب سر، در جرم افشای اسرار حرفه‌ای و شغلی، همان مجنی علیه یا زیان‌دیده جرم است. بنابراین رضایت صاحب سر در تحقق نیافتن جرم افشای اسرار حرفه‌ای و شغلی مؤثر است؛ به این صورت که با رضایت صاحب سر به افشای اسرار حرفه‌ای و شغلی توسط رازدار حرفه‌ای و شغلی، وقوع این جرم منتفی است و مسئولیتی متوجه مرتکب آن نخواهد بود.

زیاندیدگان به کجا باید مراجعه کنند؟

در صورتی که پزشک یا وکیلی اقدام به افشای اسرار بیمار یا موکلان خود کند؛ این کار جرم، قابل رسیدگی و شکایت در دادگاه های عمومی است. وکلا و پزشکان با خوردن سوگند رسمی و تعهد به سوگند خود وارد این حرفه شده‌اند و تحت هیچ شرایطی حق خیانت به سوگند حرفه‌ای خود را  ندارند؛ بنابراین در صورت افشای اسرار، متخلف شناخته می‌شوند و علاوه بر پیگیری شکایت در دادگاه‌های عمومی، در دادگاه های انتظامی نیز تخلف آنان قابل رسیدگی است.

سوالات متداول در خصوص افشای اسرار دیگران

1. اگر کسی در زمان دارا بودن شغل یا حرفه، رازی را بدست بیاورد و پس از دست دادن آن شغل، راز را فاش کند باز هم مرتکب جرم شده است؟
   فرقی نمی‌کند که افشای راز در زمان اشتغال باشد یا بعد از آن، در هر دو حالت حق ندارد آن را افشاء کند.
2. آیا کارمندان شرکت مخابرات یا پست حافظ اسرار مردم هستند؟
   بله و هرگاه مراسلات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده، مفتوح یا توقیف یا معدوم یا بازرسی یا ضبط یا استراق سمع کنند یا بدون اجازه صاحبان آن‌ها مطالب آن را افشا کنند به مجازات حبس و جزای نقدی محکوم می‌شوند.