وصیت نامه یکی از اسنادی است که به ما این امکان را می دهد که برای اموال خود پس از مرگ تصمیم گیری کنیم و در صورت تمایل فردی را مامور انجام اموری همچون مراقبت از فرزندان، اداره اموال تا زمان رشد کودکان و یا صرف اموال در راه عام المنفعه، تعیین نماییم.
وصیت نامه از حیث تنظیم به دو صورت رسمی و عادی تنظیم می گردد. اما اگر وصیت نامه رسمی باشد، آمار پرونده‌های مربوط به اجرای وصیت را در دادگاه‌ها پایین می آورد و دیگر اجازه ندادن برای اجرای وصیت نامه ممکن نیست.
تعریف و انواع وصیت
همانگونه که در ابتدای متن بیان کردیم، وصیت نامه به سندی گفته می شود که که فرد به موجب آن به صورت مستقیم یا با واسطه دیگری، در اموال خود پس از مرگ تصرف می کند. وصیت یک عمل حقوقی است که سه عنصر دارد و به شرح زیر است:
- موصی یا وصیت کننده
- موصی له یا کسی که به نفع او وصیت شده
- موصی به یا مالی که مورد وصیت قرار گرفته
به بیان بهتر موصی به کسی گفته می شود که اقدام به تنظیم وصیت نامه نسبت به اموال خود می کند و لازم است که سه شرط لازم برای هر عملوصیتو حقوقی یعنی بلوغ، رشد و اهلیت را داشته باشد.
علاوه بر آن موصی نباید در زمان ورشکستگی و یا در حال مستی یا بیهوشی وصیت نامه تنظیم کند. زیرا فاقد اعتبار است.
موصی له هم به کسی گفته می شود که موصی وصیت نامه را به نفع او تنظیم می کند و در واقع یکی از ذی نفعان وصیت نامه به شمار می رود. موصی له باید دو شرط موجود بودن در زمان تنظیم وصیت و اهلیت تملک را داشته باشد تا وصیت به نفع او صحیح باشد.
موصی به نیز آن مالی است که از طریق وصیت به شخص دیگری منتقل می شود. موصی به می تواند عین باشد مثل ملک یا اتومبیل و یا منفعت باشد و یا حق.
موضوع وصیت نامه
در زمان تنظیم وصیت نامه لازم است که به موضوع آن دقت شود. موضوع وصیت باید شرایطی داشته باشد که به شرح زیر است:
- جایز باشد
- منفعت حلال داشته باشد
- مال خود شخص وصیت کننده باشد. یعنی اگر مال مورد وصیت متعلق به شخص دیگری باشد، وصیت باطل است.
- مال مورد وصیت باید قابل نقل و انقال باشد. یعنی وقفی یا از اموال عمومی نباشد.
- مالی که در آینده ایجاد می شود را نیز می توان مورد وصیت قرار داد، به شرطی که سبب آن ایجاد شده باشد. ماننده سود سپرده‌ای که در آینده پرداخت می شود.
- در وصیت نامه، هیچ کسی نمی تواند فرزند یا یکی از ورثه خود را از ارث محروم کند و تنها تا ثلث اموال خود این اختیار را دارد. اگر موسی در وصیت نامه خود نسبت به بیشتر از یک سوم اموال تصمیم گیری کرده بود، غیرنافذ بوده و منوط به اجازه دادن برای اجرای وصیت از سوی ورثه است.
اجازه دادن اجرای وصیت نامه چگونه است؟
مرگ امری است انکار نشدنی و برای همه اتفاق می افتد. بسیاری از افراد برای آن که تکلیف اموالشان پس از مرگ مشخص باشد، اقدام به تنظیم وصیت نامه می کنند.
همانگونه که در ابتدا اشاره کردیم، وصیت نامه یارسمی است یا عادی. وصیت نامه رسمی در دفاتر ثبت اسناد به ثبت می رسد و در دادگاه اعتبار زیادی دارد و ورثه نمی توانند به آن عمل نکنند.
اما وصیت نامه عادی که معمولا به صورت خودنوشت بوده و موصی آن را نوشته و امضا کرده قابل اعتراض است و ورثه و ذی نفعان می توانند به آن اعتراض کرده و اجازه اجرا کردن آن را ندهند.
تنفیذ وصیت نامه به چه معناست؟
به موجب قانون، هرکسی تنها تا یک سوم اموال خود را می تواند برای بعد از مرگش وصیت کند و در صورتی که مازاد بر آن وصیت کند، منوط به تنفیذ ورثه است.
[sc_fs_faq html=”true” headline=”h2″ img=”” question=”اما تنفیذ وصیت نامه یعنی چی؟” img_alt=”” css_class=””] یعنی ورثه اجازه بدهند که وصیت نامه که مازاد بر ثلث اموال موصی است، اجرا شود و به عبارت بهتر اجازه اجرای وصیت نامه را بدهند یا خیر. [/sc_fs_faq]در زمینه ارث باورهای حقوقی غلط زیادی وجود دارد مانند این که شخصی می تواند ورثه خود را از ارث محروم کند، و یا تمام اموالش را به خیریه ببخشد. این امور ممکن نیست مگر با اجازه ورثه.
درصورتی که ورثه اجازه ندهند، موصی نمی تواند تمام اموال خود را ببخشد و وصیت او در این مورد تنها تا یک سوم اموال صحیح است، مگر آن که ورثه اجازه اجرا شدن آن را بدهند.
تنفیذ وصیت نامه به این معناست که ورثه اجازه اجرا شدن وصیت را در صورتی که موصی مازاد بر یک سوم اموال خود را وصیت کرده است، بدهند. به بیان بهتر تنفیذ وصیت یعنی تایید کردن ورثه برای به اجرا درآمدن موضوع وصیت نامه.
به موجب قانون وصیت نامه در سه حالت نوشته و تنظیم می شود:
- حالت اول وصیت نامه رسمی است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده و یک سند رسمی به حساب می آید و کسی نمی تواند به مفاد آن اعتراض داشته باشد.
- حالت دوم وصیت نامه خودنوشت است که موصی خود اقدام به نوشتن وصیت نامه کرده و آن را امضا می زند. این وصیت نامه قابل اعتراض است.
- حالت سوم نیز وصیت نامه سری است که شرایط وصیت نامه خودنوشت را دارد با این تفاوت که به اداره ثبت اسناد یا دفاتر اسناد رسمی به امانت گذاشته می شود تا زمانی که موصی فوت کند.
آیا اجرای وصیت نامه برای مازاد بر ثلث اموال در هر حالت قابل تنفیذ خواهد بود؟
در خصوص اجازه دادن یا ندادن ورثه برای اجرای وصیت نامه متوفی باید بیان کرد که این امر تنها در وصیت نامه خودنوشت و سری امکان پذیر است.
پس وراث نمی توانند اجرای وصیت نامه رسمی را اجازه ندهند. زیرا وصیت نامه رسمی یک سند رسمی محسوب می شود و تنها زمانی غیرقابل اجرا است که به نحوی باطل شود.
نکته لازم به ذکری که وجود دارد این است که ملاک وصیت، اموالی است که در زمان وفات موصی موجود است. بنابراین ممکن است شخصی وصیت نامه خود را تنظیم نماید، اما مدتی بعد بخشی از اموال مورد وصیت را به دیگری انتقال دهد. در این صورت وصیت نسبت به اموال انتقال یافته اجرا نخواهد شد.
این نکته را نیز باید خاطر نشان ساخت که اینگونه نیست که وصیت نمه رسمی اصلا قابل اعتراض نباشد. ورثه می توانند دلایل محکمی به دادگاه ارائه دند و قاضی را متقاعد سازند تا حکم بطلان وصیت نامه را صادر کند. در این صورت دیگر وصیت نامه رسمی اجرا نخواهد شد.
چگونگی تنفیذ وصیت نامه غیرنافذ
ممکن است این سوال برایتان ایجاد شده باشد که وصیت نامه‌ای که مازاد بر یک سوم اموال شده و غیرنافذ است، چگونه تنفیذ می شود؟ آیا وراث می توانند اجازه دهند که وصیت نامه به همان شکل تنظیم شده اجرا شود؟
در پاسخ باید بگوییم که زمانی که موصی مازاد بر یک سوم اموال خود را بای موصی له وصیت می کند، این وصیت او غیرنافذ است و اجرا نمی شود مگر زمانی که وراث اجازه اجرا شدن آن را بدهند و یا اجرای آن را رد کنند. بنابراین تا آن زمان، وصیت نامه مزبور اثر قانونی نخواهد داشت.
ورثه مالک بالفعل اموال باقی مانده از متوفی هستند، پس این حق را دارند که اگر موصی بیش از یک سوم برای موصی له وصیت نمود، اجرای آن را اجازه ندهند. البته آنها می توانند به صورت معوض از موصی له مقدار مازاد آنچه که به تملک موصی له درآمده است را مطالبه کنند.
به بیان بهتر آن قسمت مازاد بر ثلث اموال را به موصی له بفروشند. همچنین می توانند به صورت مجانی آن را به موصی له تملیک کنند. حالت سوم نیز این است که آن را رد کنند. در هر صورت این مازاد در مالکیت ورثه است و هرکاری بخواهند می توانند انجام دهند.
حال اگر افراد بخواهند اقدام به تنفیذ وصیت نامه کنند، یعنی اجازه اجرا شدن وصیت نامه متوفی را بدهند، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست تنفیذ وصیت نامه را تقدیم کنند.
اگر در میان وراث صغیر وجود داشته باشد، تنفیذ وصیت نامه به چه صورتی انجام می شود؟
به موجب قانون، چنانه در میان ورثه یکی از آن ها صغیر باشد، ورثه صغیر حق آن که وصیت نامه را تنفیذ کند ندارد. همچنین ولی، وصی و یا قیم صغیر نیز این اجازه را ندارند که در مورد وصیت مازاد بر ثلث تصمیم گیری کرده و آن را تنفیذ و یا رد کنند.
البته اگر اجرای وصیت نامه تنها نیازمند تنفیذ و یا رد وصیت مازاد بر ثلث باشد و عدم تصمیم گیری او ضرر به بار آورد، ولی، وصی و یا قیم صغیر می تواند اقدام به تنفیذ وصیت نامه کند.
البته اگر صغیر قیم داشت، دادسرا در این خصوص دخالت می کند، و تنفیذ وصیت نامه حتما باید به تایید دادستان برسد.
کاهش ورودی پرونده ها به محاکم با تنظیم وصیت نامه رسمی
بهترین نوع وصیت نامه، وصیت نامه رسمی است. زیرا امکان دخل و تصرف در آن وجود ندارد و دیگر شخص نگرانی بابت گم شدن و یا تحریف شدن آن نخواهد داشت.
تنظیم وصیت نامه رسمی باعث می شود که دیگر کسی که به نفع او وصیت شده، یعنی همان موصی له، نیازی به اثبات اصالت وصیت نامه نداشته باشد و میزان مراجعه به دادگاه در این خصوص کمتر می شود.
بنابراین یکی از مزایای اصلی تنظیم وصیت نامه رسمی این است که از آمار پرونده‌های قضایی می کاهد. زیرا حجم زیادی از پرونده‌های ارجاع شده به دادگاه در خصوص وصیت نامه و موضوعات مربوط به آن است.
تنظیم وصیت نامه رسمی باعث می شود که دیگر نیازی به مراجعه به دادگاه و گذارندن مراحل طولانی و صرف هزینه وجود نداشته باشد.
دادگاهی که گواهی انحصار ورثه را صادر می نماید، به مسائلی همچون رعایت تشریفات، صحت اصالت سند و دیگر امور لازم در اجرای وصیت نامه عادی وارد نشده و رسیدگی نمی کند.
این دادگاه تنها مراتب ارائه وصیت نامه مربوطه را در گواهی انحصار ورثه قید می‌کند و اگر در خصوص وصیت بر مازاد ثلث اموال اعتراضی وجود نداشته باشد، آن را اجرا می نماید.
چگونگی اعتراض به وصیت نامه
در خصوص نحوه اعتراض به وصیت نامه باید میان انواع وصیت نامه تفکیک قائل شد.
به این معنا که وصیت نامه رسمی از آن جایی که اعتبار اسناد رسمی را دارد قابل اعتراض نبوده و صرفا در موارد استثنایی می توان به آن اعتراض کرد مانند آن که سردفتر صلاحیت نداشته و یا موصی محجور بوده و غیره.
در صورتی که وصیت نامه سری و خود نوشت به راحتی از سوی ورثه و ذی نفعان قابل اعتراض هستند.
به موجب مفاد ماده 291 قانون امور حسبی و همچنین رای وحدت رویه‌ای که صادر شده، وصیت نامه عادی چه سری باشد چه خودنوشت، زمانی از سوی دادگاه تأیید شده و قابلیت اجرایی پیدا می کند که ورثه و ذی نفعان اقرار به صحت آن بکنند. وگرنه حتی اگر دلایلی دال بر صحیح بودن وصیت وجود داشته باشد مثل شهادت شهود، نمی توان این وصیت نامه را به اجرا درآورد و دادگاه اجازه تایید وصیت نامه را نخواهد داشت.
اما سوالی که ممکن است برایتان به وجود آید این است که اگر برخی از ورثه و ذینفعان اقرار به صحت وصیت نامه کردند و برخی دیگر آن را رد کردند، تکلیف چیست؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که در چنین حالتی مفاد وصیت نامه صرفا درخصوص ورثه و ذینفعی اجرا می شود که اقرار به صحت آن کرده است، و در مورد آن ورثه‌ای که آن رد کرده‌اند اجرا نخواهد شد.
در پایان این مطلب باید بیان کنیم که وصیت نامه اگر به صورت رسمی تنظیم نشده باشد، از سوی وراث قابل رد و اعتراض است.
ورثه می توانند اگر موصی بیشتر از ثلث اموال خود را در زمان فوت وصیت کرده بود، آن را رد کنند. به بیان بهتر وصیت تنها تا ثلث اموال صحیح است و ممکن است نسبت به مازاد آن ورثه اجازه برای اجرای آن ندهند.
بهترین کار این است که در زمان تنظیم وصیت نامه با وکیل دادگستری مشورت نمایید تا در این زمینه به بهترین نحو شما را راهنمایی کنند.
