شاید شما هم هنگامی که با وسیله نقلیه خود در حرکت هستید دیده باشید که سرنشینان خودرویی، زباله یا پوست میوه خود را به بیرون از ماشین پرتاب میکنند. یا اینکه راننده با خیالی راحت ته سیگارش را در خیابان رها می‌کند. یا در مناسبت‌های خاص که شربت یا… در خیابان توزیع می‌شود ساعتی بعد، خیابان مملو از لیوان‌هایی می‌شود که شهروندان با آن شربت خورده‌اند.اینها صحنه‌هایی هستند که کم و بیش همه ما با آن مواجه بوده‌ایم؛ صحنه‌‌های زشتی که هم آلودگی معابر و خیابان‌های شهر را به دنبال داشته و هم اینکه کاری مضاعف را بر کارگران زحمتکش شهرداری تحمیل کرده که افزایش این رفتارها، مسئولان را به فکر اعمال قانون واداشت! درحالی که در برخی از کشورها مانند ژاپن این قانون نزدیک به 4 دهه است که اجرایی شده، طی روزهای گذشته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ از اعمال قانون در مورد خودروهایی خبر داده که سرنشینان آن اقدام به پرتاب زباله به سطح معابر و خیابانها میکنند. سردار سید‌تیمور حسینی در این زمینه گفته بود: مطابق قانون، اگر ماموران پلیسس راهنمایی و رانندگی خودرویی را مشاهده کنند که از داخل آن زباله‌‌ای به بیرون ریخته می‌شود، آنان حق جریمه و اعمال قانون این خودرو را دارند. پس می‌توان گفت قانونگذار بهترین ابزار برای جلوگیری از این عمل را اعمال قانون دانسته است تا از محیطط زیست حمایت کند.
حقوق شهروندی، مجموعه‌ای از تکالیف و حقوق
هرچند ریختن زباله در سطح معابر و خیابانها امری ناپسند محسوب می‌شود، اما بسیاری اوقات مشاهده می‌کنیم برخی از شهروندان مبادرت به پرتاب زباله در بزرگراه‌ها و معابر می‌کنندکه هم چهره شهر نازیبا می‌شود و هم اینکه با این کار حقوق شهروندی را نادیده می‌گیرند. اصولا رعایت حقوق شهروندی هم توسط شهروندان و هم توسط دولت امری لازم وضروری است. به عبارت دیگر حقوق شهروندی را می‌توان این گونه بیان کرد که مجموعه‌ای است از تکالیف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر و درر قبال شهر و دولتی که در آن زندگی می کنند .پس می‌توان گفت حقوق و تکالیف در برابر هم قرار می‌گیرند و هر کسی در قبال حقی که به او تعلق می‌گیرد موظف است وظیفه‌ای را انجام دهد و تکلیفی بر عهده اوست.
اما نکته مهم این است که شهروندانی که در یک جامعه زندگی میکنند باید بدانند که در قبال حقوق شهروندی که به آنها تعلق می‌گیرد چه تکالیفی دارند. یکی از مهم ترین تکالیف شهروندان رعایت نظافت و پاکیزگی شهر و به عبارت بهتر جامعه‌ای است که در آن زندگی میکنند. هرچند نظافت و پاکیزگی شهر بر عهده دولت (شهرداری) است اما شهروندان نیز وظیفه دارند درحفظ پاکیزگی و نظافت شهر بکوشند، از پرتاب زباله و ریختن آشغال به معابر و خیابانها جلوگیری کنند و اینجاست که حق و تکلیف شهروندان در برابر دولت و در برابر خودشان رعایت شده است. هرچند که خود شهروندان باید مکلف به رعایت این مهم باشند اما اعمال قانون و درنظر گرفتن جریمه برای افرادی که به درستی به تکالیف و وظایف شان عمل نمی‌کنند ضروری به‌نظر می‌رسد.. حال این سوالات مطرح است که جریمه درنظر گرفته شده تا چه اندازه می‌تواند از بازدارندگی لازم برخوردار باشد؟ و اینکه نقش فرهنگ سازی در این زمینه چیست؟
بهمن کشاورز حقوقدان و رئیس اتحادیه کانون‌های سراسری اسکودا با اشاره به اینکه به نظر می‌رسد گفته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ، ماده 206 آیین نامه راهنمایی و رانندگی مصوب 1384 باشد، می‌گوید: در این ماده آمده است: «ریختن شیشه، بطری، میخ، سیم، حلبی، مایعات لزج و چرب، نخاله‌های ساختمانی وزباله، مصالح ساختمانی، شست وشوی وسایل نقلیه، ایجاد موانع و به طورکلی هر عملی که باعث سد راه و ایجاد خطر و انحراف وسایل نقلیه از مسیر حرکت باشد برروی راه ها، شانه جاده‌ها و حریم قانونی آنها ممنوع‌است. همچنین ریختن هرگونه زباله، ضایعات و اشیا، آب دهان و مانند آن از درون خودرو به وسیله راننده و یا سرنشینان ممنوع است.»
در این راستا باید گفت بدون تردید هر تدبیری که باعث شود راه‌ها و خیابانها وکوچه‌های شهرها و بین شهری تمیز بماند، قطعا مثبت ارزیابی می‌شود. اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم هم‌اکنون خیابان‌های شهرهای ما به طورکلی تمیز است، و وجود ضایعات و به اصطلاح آشغال در سطح خیابان و پیاده‌رو استثنایی است. البته این مرهون زحمات ماموران شهرداری است که آنها را از صبح خیلی زود تا پاسی از شب در حال پاکسازی کوچه‌ها و خیابانها می‌بینیم و این وظیفه را با خطر کردن به لحاظ امکان برخورد با اتومبیل‌ها‌ی عبوری آن هم در تاریکی شب انجام می‌دهند .
این حقوقدان افزود: قابل توجه است که نظیر این ضابطه در آیین‌نامه امور خلافی مصوب 1324 نیز پیش‌بینی شده بود و در این زمینه ماده 488 قانون مجازات اسلامی دربحث تعزیرات نیز موارد مشابهی را دربر دارد. اما این موارد ناظر به حرکات و اقداماتی است که منجر به آلودگی محیط زیست و به خطر افتادن بهداشت عمومی به معنی اخص شود و به همین جهت هم مجازات حبس تا یک سال دارد . اما به هرحال به نظر می‌رسد اتخاذ تدابیری نظیر آنچه در 70 سال پیش برای بهداشت و پاکیزگی شهرها درر نظر گرفته شده بوده در زمان فعلی نه تنها هیچ اشکالی ندارد بلکه بسیار خوب است.
در مورد کجروی‌های اجتماعی، کار فرهنگی واجب است
کشاورز در پاسخ به این سوال که به نظر شما در این گونه موارد بهتر است از اعمال قانون برای متنبه کردن افراد استفاده شود یا اینکه با فرهنگ سازی و امور فرهنگی مانع انجام رفتاری شد، تصریح کرد: بدون تردید در مورد همه کجروی‌های اجتماعی، کار فرهنگی لازم و واجب است. جزای نقدی، یادآوری مناسبی برای شهروندان است. در برخی از کشورهای مترقی، میزان جریمه در کنار تابلوی بازدارنده نوشته می‌شود. برای مثال مسدود کردن چهارراه، 320 دلار جریمه دارد که زیر عبارت هشدار دهنده چهارراه را نبندید تصریح شده، همین‌طور جریمه ورود اتومبیل تک سرنشین به مسیر به اصطلاح «کارپول» که بیش از 500 دلار است. به نظر می‌رسد این کار از بازدارندگی لازم حتی برای افراد مرفه و پولدار برخوردار است به ویژه وقتی که با لزوم شرکت در کلاس‌های آموزشی توأم شود.
بهتر است میزان جریمه افزایش یابد
کشاورز در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به اینکه این قانون مصوب سال 1384 است اما حالا اجرا می‌شود، گفت: عدم بیان و توضیح قانون به مفهوم عدم اجرای آن نیست، واقعیت این است که اگر از سال 1384 به بعد افرادی را بابت این اقدام مجازات کرده باشند، اقدامی قانونی و درست بوده. آنچه این مقام محترم اخیرا گفته‌اند، یادآوری و تذکر است و هیچ اشکالی ندارد. شاید اعلام مجدد و تاکید بر برخی از ضوابط قانونی برای توجه مردم لازم باشد. این حقوقدان در پاسخ به این سوال که آیا جریمه درنظر گرفته شده واقعا بازدارنده خواهد بود، خاطرنشان کرد: خیر، به نظر اینجانب این جزای نقدی بازدارنده نیست، اما اگر برای احراز تخلف قرار باشد مرتکب به مراجع قانونی دلالت شود و پس از طی مراحلی جریمه را بپردازد، اتلاف وقت و گرفتاری ایجاد شدهه عامل بازدارنده جدی‌تری است. اما اگر نحوه اقدام، مثلا صدور قبض جریمه باشد بهتر است میزان جریمه افزایش یابد. در این راستا باید به وضعیت کشور سنگاپور توجه کنیم که آلوده کردن خیابانها در آن مجازات نقدی بسیار سنگینی دارد و شنیده‌ام حتیی جویدن آدامس در آن ممنوع است (البته علت را نمی‌دانم ). دریغ است کشوری مانند ایران از این جهت به حال جایی مانند سنگاپور غبطه بخورد .
ماموران راهنمایی و رانندگی این قانون را جدی بگیرند
وی ادامه داد: توصیه اکید این است که همه رانندگان پاکت یا پاکت‌هایی در اتومبیل داشته باشند و از پرتاب ضایعات و زباله از اتومبیل‌ها به شدت خودداری کنند. در عین حال امید است ماموران راهنمایی و رانندگی این مورد را جدی بگیرند و به دقت اجرا کنند، زیرا ریختن زباله و ضایعات از اتومبیل به بیرون به نوعی توهین به سایر شهروندان است.
نفیسه صباغی
