در نظام حقوقی ایران، در ماده 1301 قانون مدنی مقرر شده است: «امضایی که روی نوشته یا سندی باشد، بر ضرر امضاکننده دلیل است.» بنابراین در قانون، امضا تعریف نشده است، اما در ترمینولوژی حقوق، امضا را بدین ترتیب تعریف کرده‌اند: «نوشتن اسم یا اسم خانوادگی (یا هر دو) یا رسم علامت خاصی که نشانه هویت صاحب علامت است، در ذیل اوراق و اسناد عادی یا رسمی که متضمن وقوع معامله یا تعهد یا قرار یا شهات و مانند آنها است یا بعدا باید روی آن اوراق تعهد یا معامله‌ای ثبت شود.» با طرح مفهوم امضای الکترونیک، تجدیدنظر در مفهوم امضا نیز ضرورت خواهد داشت.
بنابراین می‌توانیم مدعی شویم یک رمز، یک پیام، یا هر روش غیرمادی می‌تواند تحت شرایطی از ارزش اثباتی امضا به مفهوم سنتی آن برخوردار باشد. در بند ی از ماده ۲ «قانون تجارت الکترونیک» در تعریف «امضای الکترونیک» چنین مقرر شده است:
«امضای الکترونیک عبارت از هر نوع علامت منضم‌شده یا به نحو منطقی متصل‌شده به داده‌پیام است که برای شناسایی امضاکننده داده‌پیام مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
یکی از نمونه‌های امضای الکترونیک در عملیات بانکی از طریق کارت‌های بانکی الکترونیکی است. نخستین بار کانون وکلای ایالات متحده، در سال ۱۹۹۲ میلادی در زمینه مسائل حقوقی و قانونی امضا در قراردادهای الکترونیک، تحقیقات و تلاش‌هایی را آغاز کرد.
امضای الکترونیکی مطمئن
امضا علامتی است که به یک نوشته ارزش اثباتی و اعتبار می‌دهد. در قانون تجارت الکترونیکی ۲ نوع امضای الکترونیکی پیش‌بینی شده است: امضای الکترونیک ساده و مطمئن. در بند ی ماده 2 این قانون «امضای الکترونیک ساده» چنین تعریف شده است: «امضای الکترونیک عبارت از هر نوع علامت منضم‌شده یا به نحو منطقی متصل‌شده به داده پیام است که برای شناسایی امضاکننده داده‌پیام مورد استفاده قرار می‌گیرد.» اما برای اینکه این امضا مطمئن و دارای مزایای آن باشد، باید ۴ شرط داشته باشد.
این ۴ شرط در ماده 10 به شرح زیر بیان شده است: «امضای الکترونیکی مطمئن باید دارای شرایط زیر باشد: الف. نسبت به امضاکننده منحصر به فرد باشد. ب. هویت امضاکننده داده‌پیام را معلوم نماید. ج. به وسیله امضاکننده و یا تحت اراده انحصاری وی صادر شده باشد. د. به نحوی به یک داده‌پیام متصل شود که هر تغییری در آن داده پیام قابل تشخیص و کشف باشد.»
منظور از «داده‌پیام» هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم است که با وسایل الکترونیکی، نوری یا فناوری‌های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود. از زمان پیدایش فناوری امضای الکترونیک تاکنون، روش‌های مختلفی در خصوص چگونگی انجام امضا از طریق الکترونیک و با توجه به افزایش ضریب امنیت آن معرفی و به کار گرفته شده است.
کارکرد دفاتر خدمات صدور گواهی الکترونیک
مهم‌ترین اثر امضا اثبات رابطه سند با کسی است که با امضا به او نسبت داده شده است. امضای الکترونیکی به تنهایی نمی‌تواند این اثر را داشته باشد. بنابراین به ۲ طریق در اسناد الکترونیکی سعی می‌کنند رابطه امضا را با امضاکننده احراز کنند. در روش اول که ساده‌تر است، طرفین از پیش در خصوص حقوق و تکالیف خود توافق کرده‌اند و همدیگر را می‌شناسند.
مثلا در عملیات بانکی از طریق کارت‌های بانکی معمولا مشتری با حضور در بانک، ضمن ارائه مدارک لازم برای تعیین هویت، قراردادی را که بانک در خصوص نحوه استفاده از کارت بانکی و مسائل حقوقی مرتبط با آن از جمله دلیل انجام عملیات بانکی تهیه کرده است، امضا می‌کنند. به چنین حالتی «سیستم‌های بسته» می‌گویند که طرفین از پیش در خصوص حقوق و تکالیف خود توافق نکرده‌اند.
نوع دوم «سیستم‌های باز» است که طرفین از پیش در خصوص حقوق و تکالیف خود توافق نکرده‌اند و همدیگر را نمی‌شناسند. مثلا در معاملات تجاری که از طریق اینترنت در یک لحظه بین تجار و مصرف‌کنندگان واقع می‌شود، تضمین هویت امضاکنندگان ضرورت دارد. برای پاسخ به این نیاز، مرجع ثالثی اعتبار پیام را از طریق تعیین هویت امضاکننده دیجیتال تضمین می‌کند. دفاتر خدمات صدور گواهی الکترونیک یا دفاتر خدمات الکترونیکی یا مراجع گواهی این مهم را در کشورها انجام می‌دهند. این دفاتر کارکردی شبیه دفاتر اسناد رسمی دارند.
انواع امضای الکترونیک
امضای الکترونیکی در طول مراحل توسعه و پیشرفت خود اشکال مختلفی داشته است. گذرواژه‌ها نوع اول و شناخته‌شده امضای الکترونیک است. به‌کارگیری یک گذرواژه روشی ساده و رایج برای ایجاد ایمنی و اعتبار است. در این روش، یک گذرواژه منحصر به فرد در انتهای سند استفاده می‌شود که به طور مخفی به آن منضم می‌شود. امضای «بیت‌مپ» نوع دیگری از امضای الکترونیک است. این نوع امضا تصویر اسکن‌شده امضای دست‌نویس است که فرد قبلا روی کاغذ اجرا و سپس آن را اسکن می‌کند و می‌تواند تصویر اسکن‌شده را به عنوان امضا به هر داده‌پیامی که خواست به عنوان امضای الکترونیک منضم کند.
قلم نوری نوع دیگری از امضای الکترونیک است. فناوری قلم نوری به این صورت است که هنگامی که فرد با این قلم و روی صفحه مخصوصی امضای خود را اجرا می‌کند، دقیقا همان امضا در روی صفحه نمایشگر رایانه پدیدار می‌شود. امضای بیومتریک نیز مبتنی بر ویژگی‌ها و معرف‌های زیست‌شناختی فرد یعنی خصوصیات رفتاری مثل نحوه انجام امضای دست‌نویس و خصوصیات فیزیولوژیک مثل اثر انگشت است.
اما مصداق اصلی امضای الکترونیک امضای دیجیتال است. امضای دیجیتال ۲ جزء دارد: کلید خصوصی که در اختیار صاحب امضا است و کلید عمومی که در فهرست مرجع گواهی قرار دارد. مرجع گواهی امضا تضمین می‌کند که کلید عمومی مستقر در فهرست به درستی اعلام و ایجاد شده است. هویت دارنده کلید خصوصی که منطبق با کلید عمومی است، نزد مرجع گواهی وجود دارد.
