غش چیست و آثار آن در زندگی مردم چگونه است؟

از دیدگاه عقل و شرع، صداقت در بازار از اهمّیت بسیاری برخوردار است و غش ناپسندی است.

یکی از مواردی که می‌توان از حقوق مصرف کنندگان بشمار می‌رود این است که کالایی را که صاحب مال به مشتری و طرف مقابل خود می‌دهد خالص و بدون مواد زائد باشد که در فقه اسلامی به مالی که مخلوط به مال دیگری یا صفتی که مخفی مانده را غش می‌گویند.

غش

غش یعنی گول زدن یا فریب مشتری به این معنا که صاحب کالا جنس معیوب خود را به‌عنوان سالم عرضه کند و به‌نوعی قالب مشتری کند. آنچه برای تاجران کشاورزان و در حوزه کسب و کار مهم به نظر می‌آید امانت داری و دوری از هرگونه خیانت و خلاف آنچه ظاهر جنس است به شمار می‌رود.

متأسفانه در عمل به این قانون ارزشمند اسلامی، غیرمسلمان‌ها بر ما مسلمانان پیشی گرفته‌اند و در دنیا، اجناس آنها در بازارهای جهانی جای خود را باز کرده اما برخی مسلمانان در اثر عدم رعایت قوانین اسلام، کاری می‌کنند که اجناسمان حتی در بازار داخلی هم مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

صداقت بازار به این است که عوامل آن اعم از عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان برخورد مناسبی با مشتری داشته باشند و شامل

• نوع برخوردشان با یکدیگر
• فضای فیزیکی
• نورپردازی
• چینش کالا
• فضای حاکم بر بازار پایدار و واقع نما باشد، به گونه‌ای که انحراف از حقیقت به هر نوع ممکن صورت نگیرد.

فقدان صداقت بین تولید کنندگان و تقاضا کنندگان، هزینه‌های بسیاری بر آن تحمیل و آسیب‌های فراوانی به آن و در نتیجه جامعه وارد می‌کند و باعث کم فروشی، بی مسئولیتی، فرصت طلبی، و سرانجام، به افت کیفیت و بازدهی پایین تولید می‌انجامد.

عوامل فقدان صداق در بازار

• تبلیغات گول زننده
• برچسب‌های خلاف واقع
• دروغ
• فریب
• غشّ
• تبانی
• خلف وعده
• خیانت در امانتو بی انصافی

حکایت شیر فروش

اکثر ما حکایت شیرفروش متقلب را شنیده ایم. او آب در شیر ریخته و ان را به مردم میفروخت عاقبت کارش سیلی آمد و تمام گوسفندانش را برد.

انواع تقلب و غش در معامله

• فروش کالا در سایه و تاریکی یا نور
• مخلوط کردن آب در شیر
• مخلوط کردن جنس خوب با جنس بد
• متفاوت بودن رو و زیر جنس

متاسفانه امروزه برخی از فروشندگان این چنین عمل می‌کنند و موقع بسته‌بندی میوه برای عرضه کردن چند دانه از مرکبات یا سیب مرغوب یا برنج  خوب را روی بار و بالای جعبه یا کیسه قرار می‌دهند و نامرغوبها را زیر بار پنهان می‌کنند.

افزایش کمیت کالا

برای مثال چرمی که به اندازه وزنش فروخته می‌شود، در محل مرطوبی می‌گذارد تا وزنش زیاد ‌شود یا کلاف ابریشم را می‌گذارند در جایی­ که مرطوب و سنگین شود.

غش به خلط و مزج

غش به خلط و مزج یعنی جنسی که مورد معامله است، خواه ثمن باشد یا مثمن، با چیزی ممزوج ‌شود.

این ممزوج شدن دوحالت دارد:

1. چیزی را به غیر جنس خودش ممزوج می‌کنند
2. خلط و مزج به همان جنس است

مثال ۱ گندم را خاک­‌آلود می‌کنند تا وزن گندم را بیشتر ‌کنند. یا شیر را با آب مخلوط می‌کنند.

مثال ۲: روی کیسه خرمای مرغوب و زیر آن خرمای نامرغوب می­‌چیند. یا در ماشین یا وسیله برقی، کسی جزء صحیح را برمی‌دارد و ­جای آن جزء خراب جایگزین می‌کند.

مخفی کردن عیب کالا

برای مثال ماشینی را برای فروش رنگ می‌زنند. یا تودوزی آن را تعویض می‌کنند تا طرف مقابل فکر کند اتومبیل نو است. یا یک جنس معیوب را به صورت سالم نشان می‌دهند.

ذکر مرغوبیت کالا

برای مثال ماشینی بیش از حد معمول بنزین مصرف کند را می‌فروشد اما به دروغ مقدار کمتری را ذکر می‌کند. یا جنسی که اگر از فلان کارخانه باشد، مرغوب‌­تر است، او جنس کارخانه نامرغوب را به جای جنس کارخانه مرغوب تحویل می‌دهد.

تفاوت ماهیت جنس

برای مثال روی مس آب طلا می­‌کشد و آن را به عنوان طلا می‌فروشد. یا به جای گل طبیعی، گل مصنوعی می­‌فروشد.

بنابراین مسلمانان در خرید و فروش خود باید دقت کنند و بدانند چه مالی را برای روزی زن و فرزند خود بر سر سفره آماده می‌کنند. و بدانند ایا این که مالی که حاضر می‌کنند حلال است یا حرام؟

اگر فروشنده جنس از عاملی که باعث فریب مشتری می‌شود آگاه است و اقدامی برای برطرف کردن آن انجام ندهد غش در معامله کرده است حتی اگر خود این عامل را به وجود نیاورده باشد. مثلا طرف سومی به عنوان دلال این کار را انجام می‌دهد و فروشنده به آن آگاه است که مشتری به جهت جهل نسبت به موردی اقدام به خرید کالا می کند. تمامی این موارد غش در معامله است.

حرص به معنای زیاده خواهی است. طمع به معنای چشم‌ داشت و توقّع در اموال مردم. در واقع حرص صفتی نفسانی است که انسان را به گرد آوردن آنچه بدان نیاز ندارد برمی انگیزد بدون آن که به مقدار معیّنی اکتفا کند وطمع عبارت است ازتوقع داشتن در اموال مردم. همین عوامل سبب می شود افراد دچار انحرافات شوند.

یکی از بزرگترین پیامدهای ناخوشایند چنین کاری بی برکتی و تنگنای معیشتی است. چنین افرادی از یاری دیگران و عنایت خداوند، بی بهره خواهند بود. نبی اکرم (صلّی الله علبه و آله) می‌فرمایند: «مَن غَشَّ أَخَاهُ المُسلِمَ نَزَعَ اللهُ مِنهُ بَرِکَهَ رِزقِهِ وَ أسد عَلَیهِ مَعِیشَتَهُ وَ وَکَّلَهُ إِلَی نَفسِهِ؛ هر کس به برادر مسلمان خود نیرنگ زند، خداوند برکت روزی او را می‌گیرد و وسیله تأمین زندگی وی را تنگ می‌سازد و او را به خود وا می‌نهد.

یکی از راه‌های اساسی جهت ریشه کنی و از بین بردن غشّ تاثیر دارد تقویت ایمان و اخلاق افراد است. در آموزه‌های دینی، برای مبارزه با غش و تبلیغات دروغین، احکام و دستورهای اخلاقی داده شده است که مهمترین آن تأکید بر راستگویی است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: به راستی که تاجر راستگو، روز قیامت، با فرشتگان والامقام همراه هستند.