روابط میان همسران براساس قانون تعریف و چارچوب مشخصی دارد. یکی از نکاتی کە قانون در خصوص زنان بە آن توجه ویژه ای دارد، مسائل مالی زوجه است. این کە مرد هنگام طلاق باید تمامی حق و حقوق مادی زن را پرداخت کند، این کە مهریه دینی ممتاز است کە در هر شرایطی بە زن تعلق می گیرد، این کە زن می تواند نفقه قبل خود را نیز مطالبه کند.
موضوع جهیزیه از نظر فلسفه وجودی و ماهیت حقوقی آن در کشور ما این گونه است کە جهیزیه بە رسم امانت از سوی زوجه در اختیار زوج قرار می‌گیرد و زوج فقط میتواند از منافع آن استفاده کند اما مطابق قانون، عاریه دهنده می تواند هر زمانی کە اراده کرد، مورد عاریه را از عاریه گیرنده پس بگیرد. زوج نیز بە عنوان امین زوجه، فقط تا زمانی کە از آن درست استفاده کند و صدمه ای بە آن نزند می تواند از جهیزیه استفاده کند.
مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت بە عین اموال مسوولیت ندارد. بە طور مثال اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در حین حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا این کە بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسوولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی بە زوجه بدهد. البته در قانون، تهیه اثاث خانه بە عهده مرد گذاشته شده و زن اساسا وظیفه‌ای ندارد جهیزیه‌ای با خود بە خانه همسرش بیاورد و بە عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد.
آیا جهیزیه به ارث می رسد؟
مطابق قانون، همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. بە همین سبب جهیزیه نیز مالی است کە متعلق بە زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی کە از او بە جا می ماند بە میزان سهم الارث بە ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز بە چنین سرنوشتی دچار می‌شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال بە مرد بە ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال بە مرد بە ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می گردد
یه جهیزیه نیز از قاعده‌ای مشابه پیروی می‌کند یعنی زوج‌ها می‌توانند برائ جلوگیری از سوء تفاهم های احتمالی دربارهٔ میزان جهیزیه و جزئیات آن در هنگام طلا ق، از شیوه تهیه سیاهه از اموال جهیزیه استفاده کنند
پس از امضای زوج و ۲ شاهد این سیاهه حالت سند عادی را پیدا می‌کند کە در زمان اختلاف می تواند برائ اثبات ادعای زوج بە کمک او بیاید، اما اگر هم پولی بە شکل مستقیم بابت جهیزیه پرداخت شود و بە طور مثال با این پول وسایلی خریداری شود، داشتن فاکتور معتبر اولین قدم برائ مطالبه حق و حقوق مادی زوجه در زمان بروز اختلاف است. قدم بعدی نیز این است کە زوجه ثابت کند وسایلی کە او خریده بوده و بە عنوان جهیزیه با خود بە خانه بخت آورده، در اختیار زوجه بوده است، در این موارد ممکن است زنی بە طور مثال یخچالی بخرد، اما هیچ گاه آن را بە خانه شوهرش نیاورد و بە خانه برادرش ببرد، اما مهم است کە این جهیزیه بە زوج داده شود یا در اختیار او باشد، برائ این کە سیاهه‌ها «محکم کاری» شود، چند راهکار وجود دارد:
- «امضای زوج بە سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می‌کند. بهتر است شهود مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.
- اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مساله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد کە در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت بە امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست کە زوج را بە دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولا این طور است کە فهرستی را می نویسند و از زوج بابت آن امضا می گیرند کە این وسایل بە عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است.
- در سیاهه معمولا توصیف می گردد کە بە طور مثال فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و نکته قابل ذکر دیگر در این زمینه، «شروط احتمالی» است کە ممکن است همسران بخواهند در زمینه جهیزیه در عقدنامه خود ذکر کنند. اگر زن در عقدنامه شرط کند کە جهیزیه را هنگام ازدواج بە زوج واگذار کردم، یا این کە بنویسد: کل جهیزیه را بخشیدم یا بە همسرم فروختم و صلح کردم، چه در عقدنامه و چه در قالب اسناد رسمی دیگر، این مساله معتبر خواهد بود و دیگر زن نمی تواند نسبت بە جهیزیه ادعایی داشته باشد اما اگر چنین عقدی میان زوج و زوجه برقرار نباشد، قانون مطابق «عقد عاریه» در مورد جهیزیه تصمیم خواهد گرفت
برخورد قانون با مرد بی اعتنا به جهیزیه
جهیزیه به عنوان «امانت» در اختیار مرد قرار می گیرد. اگر مرد در استفاده از این وسایل روزی «جو زده» شود و بە آنها آسیب رسانده و آنها را بشکند، همسر وی می تواند با مراجعه بە دادسرا و طرح شکایت، از همسر خود شکایت کیفری کند
اقامه ی دعوای استرداد جهیزیه:
درنتیجه با وجود این شرایط وکیل زوجه میتواند به دادگاه حقوقی مراجعه نماید و دادخواست استرداد جهیزیه نماید. استرداد جهیزیه مانند سایر دعاوی استرداد شرایط عمومی و اختصاصی دارد که گذشته از شرایط عمومی که از بدیهیات حقوقی می باشد (مانند فرم دادخواست، تعیین خواسته و تقویم آن و غیره در مواد 48 تا 53 قانون آیین دادرسی مدنی)، باید شرایط اختصاصی به شرح ذیل را نیز داشته باشد:
- الف- تسلیم مال موضوع دعوا به زوج یا خوانده دعوا
- بقاء عین (جهیزیه)
- مالکیت خواهان (زوجه)
- تصرف گیرنده (زوج)
دعوای استرداد جهیزیه همانند دعاوی حقوقی دیگر نیاز به اثبات بردن و تحویل جهیزیه به منزل داماد و بقای آن از طرف مدعی دارد و باید به یکی از طرق ادله اثبات دعوا وجود حق ثابت شود که توسط وکیل این امور اثبات می شود.
