برای پرداختن به ادای دین و اعسار ابتدا باید بدانیم که در سال گذشته «قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی» تصویب و اوایل امسال ابلاغ شد. بر اساس این قانون، در روند رسیدگی به پرونده کسانی که بدهکار مالیهستند، به خصوص افرادی که چک برگشتی دارند و همچنین در مجازات زندان آنان، تغییراتی ایجاد شد که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
تبعات خودداری محکوم از پرداخت مال
- اگر محکومٌبه عین‌معین باشد، آن مال اخذ و به محکومٌله تسلیم می‌شود.
- اگر ردّ عین ممکن نباشد یا محکومٌبه عین معین نباشد، با رعایت مستثنیات دِین، اموال محکومٌعلیه توقیف می‌شود.
- اگر این راه‌ها میسر نشد، به تقاضای شاکی، محکوم تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار یا جلب رضایت حبس می‌شود.
مدعی اعسار باید انجام دهد
- صورت تمامی اموالش شامل تعداد یا مقدار و قیمت همه اموال منقول و غیرمنقول را به طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، فهرست کند.
- مشخصات دقیق حساب‌هایش و نیز تمامی اموالی را که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد بیاورد.
- تمامی مطالباتش از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک‌سال قبل از طرح دعوای اعسار را ضمیمه دادخواست اعسارش کند.
در چه صورت بدهکار مالی حبس نمی‌شود؟
اگر تا 30 روز پس از ابلاغ اجرائیه، محکومٌعلیه ضمن ارائه صورت تمامی اموالش، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی‌شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود. پس برای اینکه محکوم حبس نشود، باید یکی از حالات زیر رخ دهد:
- محکوم مالی معرفی کند.
- با رعایت مستثنیات دِین، مالی از او کشف شود که تکافوی بدهی‌اش را بدهد.
زمانی که معسر باید نداری خود را ثابت کند
- وضع سابق مدیون دلالت بر ملائت (توانمندی مالی) وی داشته باشد.
- مدیون در عوض دین، مالی دریافت کرده باشد.
- به هر نحو، تحصیل مال کرده باشد.
مُعسر کیست ؟
کسی که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد، دچار اعسار است و مُعسِر خوانده می‌شود.
ناممکن بودن دسترسی به مال، در حکم نداشتن مال است. اثبات «عدم قابلیت دسترسی به مال» بر عهده مدیون است.
محکومیت فرار از پرداخت دین
دادگاه رسیدگی‌کننده به اعسار شخصی را که با هدف فرار از پرداخت دین مرتکب تقصیر شده است، به مدت 6 ماه تا 2 سال به یک یا چند مورد از محرومیت‌های زیر محکوم می‌کند:
- ممنوعیت خروج از کشور
- ممنوعیت تاسیس شرکت تجارتی
- ممنوعیت عضویت در هیات مدیره شرکت‌های تجارتی
- ممنوعیت تصدی مدیر عاملی در شرکت‌های تجارتی
- ممنوعیت دریافت اعتبار و هرگونه تسهیلات به هر عنوان از بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری عمومی و دولتی به جز وام‌های ضروری
- ممنوعیت دریافت دسته‌چک
وظیفه دستگاه قضا
- نگهداری محکومان مالی جدای از محکومان کیفری
- فراهم کردن زمینه انجام فعالیت‌های اقتصادی و درآمدزا برای محبوسان
تکلیف تجار در اعسار
- دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی‌شود.
- این اشخاص در صورتی که مدعی اعسار باشند، باید رسیدگی به موضوع ورشکستگی خود را درخواست کنند.
انتقال مال به دیگری
انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون، با انگیزه فرار از ادای دین، به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه 6 یا جزای نقدی معادل نصف محکومٌبه یا هر دو مجازات می‌شود و در صورتی که منتقل‌‌الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد، در حکم شریک جرم است. در این صورت، عین آن مال و در صورت تلف یا انتقال، مثل یا قیمت آن از اموال انتقال‌گیرنده به عنوان جریمه اخذ و محکومٌبه از محل آن استیفا خواهد شد. محکومیت‌های مالی، از جمله دیه، ضرر و زیان ناشی از جرم، رد مال و امثال آنها به جز محکومیت به پرداخت جزای نقدی، مشمول این قانون خواهند بود.
مراحل اثبات اعسار با شهادت شهود
- مدیون باید شهادت‌نامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند درباره معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسارش ضمیمه کند.
- شاهد باید هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاشِ مدعی اعسار را بداند
- شاهد باید تصریح کند که با مدیون به مدتی معاشرت و آشنایی داشته است که بتواند درباره وضع معیشت وی اطلاع کافی داشته باشد.
مستثنیات دین در اعسار
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌعلیه در حالت اعسار او باشد.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع احتیاجات ضروری محکومٌعلیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج محکومٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- تلفن مورد نیاز مدیون
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج شود و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
زمانی که اموال به مدیون باز می‌گردد
اگر منشاء دین، قرض یا در اختیار گرفتن اموالی از دیگران به موجب هر قرارداد دیگری باشد و محکومٌعلیه از بدو امر قصد بازنگرداندن دین یا تبدیل آن به یکی از مستثنیات دین را با هدف فرار از تأدیه داشته باشد، هر مالی که در عوض اموال مذکور خریداری کند یا به موجب سایر عقود به ملکیت خود درآورد، به عنوان جریمه اخذ و محکومٌبه از محل آن استیفا می‌شود و مابقی به وی بازگردانده خواهد شد.
ممنوع الخروج شدن محکوم
مرجع اجراکننده رأی باید به تقاضای محکومٌله، قرار ممنوع‌الخروج بودن محکومٌعلیه را صادر کند. این قرار تا زمان اجرای رأی یا ثبوت اعسار محکومٌعلیه یا جلب رضایت محکومٌله یا سپردن تامین مناسب یا تحقق کفالت مطابق قانون مدنی به قوت خود باقی است.
اگر مدیون بتواند قسط بپردازد، بدهی‌اش تقسیط می‌شود.
- دادگاه با ملاحظه وضع مدیون مهلت مناسبی برای پرداخت می‌دهد.
- دادگاه بر اساس اعلام مراجع رسمی قانونی کشور یا تغییر در وضع معیشت محکومٌعلیه، برای تعدیل میزان اقساط اقدام می‌کند.
- هر یک از محکومٌله یا محکوم‌علیه می‌توانند با تقدیم دادخواست، تعدیل اقساط را از دادگاه بخواهند.
- در تعیین اقساط باید میزان درآمد مدیون در نظر گرفته شود و به نحوی باشد که او توانایی پرداخت آن را داشته باشد.
- حکم تقسیط بدهی صادر می‌شود.
الهه حبیبی
