نحوه ثبت مال غیرمنقول به عنوان مهریه

تعیین مهریه در ظاهر  کار ساده‌ای است. خانواده‌‌ دختر تعدادی سکه تعیین می‌کنند و خانواده‌‌ پسرهم با اندکی چانه‌زنی بر سر تعداد سکه‌ها  بالاخره به توافق می رسند. اما عده‌‌‌ کمی هم هستند که مهریه عروس را ملک قرار می دهند  حال ممکن است این ملک منزل مسکونی باشد یا باغ و زمین زراعی.

تعیین ملک به‌عنوان مهریه، تشریفاتی دارد که با سکه و وجه نقد، بسیار متفاوت است. سکه و وجه نقد، به این دلیل که موجود نیست، پرداخت تعداد یا مبلغ مشخصی از آن، در سند ازدواج بر ذمه‌‌ زوج قرار می‌گیرد. اما ملک یک مال غیرمنقول  شرایط متفاوتی خواهد داشت.

اگر افراد هنگام تعیین مهریه به این شرایط آگاه نباشند، ممکن است بعدها برای احقاق حق خود دچار دردسر شوند. به منظور بررسی ابعاد این موضوع دکتر محمد شیخ‌الرئیس کرمانی، استاد دانشگاه و سردفتر ازدواج و طلاق  گفت‌ و گو کرده ایم که در پی می آید.

هر مالی، مهر می‌شود

به طور کلی و بنا بر مقررات شرع و قانون، هر چیزی که مالیت داشته باشد، می‌توان آن‌ را به عنوان مهریه یا صداق تعیین کرد. بنابراین قرار دادن مال منقول و مال غیر منقول به عنوان مهریه،‌ صحیح است. مال منقول می‌تواند سکه یا وجه باشد یا حتی گل یا کتابی خاص مثل قرآن، نهج‌البلاغه، کتب تفسیری یا حتی کتاب شعر. مهر غیر منقول هم می‌تواند خانه یا آپارتمان باشد، یا زمین زراعتی یا باغ و مانند آن. بنابراین صرف مالیت داشتن بدین معنی که ارزش ریالی داشته باشد، برای اینکه مالی بتواند مهر زن قرار بگیرد کافی است.

بهترین مهر، مال معین است

همانطور که قبلا هم گفته شد، هر چیزی که ارزش مالی داشته باشد و بشود در قبال آن پول دریافت کرد، می‌تواند مهریه در نظر گرفته شود. همچنین هر آنچه را که بتوان مهریه قرار داد،‌ در ستون مربوط به صداق،‌ در سند ازدواج قابل ثبت است. حتی می‌توان چند مورد را به هم ضمیمه و به عنوان مهریه ثبت کرد. اما بهترین مهر مال غیرمنقول معین است چرا که مال معین، بلافاصله پس از جاری شدن خطبه عقد، به ملکیت زن در می‌آید. این را نیز به خاطر داشته باشید اینکه واگذاری تمام مهر را به بعد از رابطه زناشویی موکول کرده‌اند به این معنی این نیست که تمام مهر به محض عقد به زن منتقل نمی‌شود. بلکه منظور این است که اگر قبل از رابطه زناشویی طلاق صورت گیرد، زن موظف است که نیمی از مهر را بازگرداند.

ثبت ملک به عنوان مهریه

برای ثبت ملک به‌عنوان مهریه مدارکی لازم است که باید در هنگام عقد در دفتر ازدواج آماده باشد. تمام مدارکی که برای انتقال ملک نیاز است و معمولا فروشنده آنها را به دفتر ثبت اسناد رسمی ارائه می‌دهد؛ از جمله برگه استعلام از ثبت، گواهی از دارایی مبنی بر پرداخت مالیات و گواهی از شهرداری برای اثبات پرداخت عوارض و همچنین سند رسمی ملک.در صورتی که زوج تمام این مدارک را آماده کند و همراه خود به دفتر ازدواج بیاورد،‌ سردفتر ازدواج هم در قباله ازدواج مشخصات ملک را به عنوان مهر زوجه وارد می‌کند.

مثلاً این‌طور می‌نویسد که «منزل مسکونی با فلان مساحت و به این شماره واقع در فلان محله و …» بعد از مشخصات منزل، باید سردفتر شماره گواهی دارایی و شهرداری و شماره استعلام ثبتی را هم درج کند. اما جریان قانونی ثبت به اینجا ختم نمی‌شود. دفتر ازدواج و طلاق موظف است که قباله ازدواج را به نزدیک‌ترین دفتر ثبت اسناد رسمی بفرستد. دفتر ثبت اسناد پس از دریافت قباله، خلاصه معامله صداقی ثبت می‌کند و نام زوجه را به عنوان مالک جدید در ستون انتقالات می‌نویسد و شماره آن را به اداره ثبت می‌فرستد تا سند به نام زوجه ثبت شود.  سندهای دفترچه‌ای قبلی بعد از انتقال به سند تک‌برگی تغییر پیدا می‌کنند. در کل هر کس که سند به او منتقل می‌شود، باید منتظر بماند که سند تک‌ برگی جدید به نام او صادر شود.

سند عادی برای مهریه

اسناد در دو صورت رسمی هستند یکی زمانی که در دفاتر ثبت اسناد رسمی ثبت شوند دیگر زمانی که در دفاتر ازدواج و طلاق به ثبت برسند. اما سند عادی هر نوع نوشته‌ای است که بین افراد تنظیم و امضا می‌شود. سند عادی در محاکم قضایی قابلیت استناد ندارد. به عنوان مثال اگر ملکی برای مهریه زن تعیین شود و این مسئله را روی کاغذی ثبت کنند و در مراسم بله‌ بران تمام حضار هم آن را امضا کنند، باز هم نمی‌توان به این برگه استناد کرد. چرا که این برگه سند عادی محسوب می‌شود و اعتبار استنادی ندارد.

بنابراین تا زمانی که ملک در سند رسمی ازدواج به عنوان مهر زن ثبت نشود و مراحلی که ذکر شد، برای ثبت انتقال آن طی نشود، نمی‌توان اثبات کرد که این ملک به عنوان مهریه، بعد از عقد نکاح به مالکیت زن درآمده است. اما اگر مراحل قانونی طی شود، سند رسمی است و تا زمانی که کسی ادعای جعل نکند و این ادعا را ثابت نکند این سند قابل استناد است.

تملیک با شرط ضمن عقد

اخیرا در بسیاری از ازدواج‌ها تاکید بر این است که اگر داماد در آینده خانه‌ای خرید، سه دانگ آن را به نام همسرش کند. اما باید دانست که مالی که هنوز وجود ندارد و فرض و احتمال بر این است که در زمان آینده خریداری خواهد شد، نمی‌تواند به‌عنوان مهریه در نظر گرفته شود. برخی مواقع ممکن است خانواده عروس اصرار داشته باشند که این مسئله انجام شود و آن را به صورت شرط ضمن عقد بخواهند.

این در حالی است که شرط مبهم باطل است. یعنی اگر شرط شود داماد سه دانگ از آپارتمانی را که در آینده نامعلوم خواهد خرید، به نام همسرش کند،‌ این شرط به دلیل ابهام داشتن، باطل است. مگر اینکه زمان مشخصی را تعیین کنند؛‌ مثلا طی شش‌ماه آینده. هم‌چنین باید ملکی که در آن زمان مشخص خواهد خرید معلوم باشد. به این ترتیب می‌توان چنین تعهدی را به عنوان شرط ضمن عقد بر عهده زوج گذاشت. البته با ذکر مشخصات کامل ملک و هم‌چنین مهلت زمان انجام شرط.

درج عبارت «به صورت مجانی» در مورد این شرط، لازم است. اما قراردادن چنین شرطی ممکن است دردسرهایی را برای زندگی خانوادگی فرد به دنبال داشته باشد. زیرا ممکن است در زمان موعود،‌ مرد حاضر به اجرای شرط نشود و زن هم بر احقاق حق خود اصرار کند. بنابراین زن مجبور است دادخواستی مبنی بر الزام همسرش به اجرای شرط به دادگاه تقدیم نماید. این اقدام صلح و امنیت خانواده را برهم می‌زند.

برخورد با سردفتر غیرمطلع

سردفتران موظف هستند که اطلاعات حقوقی متناسب با موارد مختلف را در اختیار مراجعان قرار دهند و در مرحله بعد اقدام به انجام کار آنها کنند. اما ممکن بعضی از سردفتران به هر دلیل یک شرط را اشتباهی ثبت کنند. در این صورت افراد متضرر می‌توانند از سردفتر خاطی یا متخلف شکایت کنند و پس از بررسی‌های لازم، جریمه نقدی و یا انفصال از خدمت برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

البته اگر متضرر بخواهد که تمام مبلغ ضرر و زیان را از سردفتر بگیرد، این امر امکان‌پذیر نیست و او را به دردسر می‌اندازد. پس بهترین راه این است که قبل از اقدام به تعیین مهریه یا گذاشتن شرط در مورد صحت آن با یک فرد مطلع مشورت کنند. زیرا ممکن است سردفتر به دلیل مشغله‌ فکری، حضورذهن نداشته باشد و نتواند موارد حقوقی را به افراد متذکر شود یا اینکه بخواهد دقیقا به خواست مراجعه‌کننده عمل کند.

عاطفه پورمحمد