هر سال در سراسر جهان کالاهای متنوعی مبادله می شود و نیازهای افراد را برطرف می کند به طوری که میزان این مبادلات نزدیک به صد میلیارد دلار در سال می رسد. به عبارت دیگر صنعت حمل و نقل تبدیل به یک صنعت مهم برای برقراری ارتباط میان کشورها و انجام تجارت بین الملل شده است. برای آن که حمل و نقل به صورت قانون‌مند انجام شود، قوانین و مقرراتی در این زمینه تصویب شده است و تمام کشورها ملزم به رعایت آن هستند. البته این قوانین به صورت توافقی تدوین شده و مورد تایید همه کشورها قرار دارد. حمل و نقل اگر به صورت موفقیت آمیز انجام بگیرد می تواند یک اقتصاد سالم برای کشور ایجاد کند. به بیان بهتر حمل و نقل زمینه ساز و جزئی مهم از چرخه تولید و مصرف است. اما چیزی که در صنعت حمل و نقل نقش بسیار مهمی ایفا می کند، شرکت‌های حمل و نقل است.
امروزه بدون وجود شرکت‌های حمل و نقل بین المللی امکان صادرات و واردات کالا وجود ندارد آن هم در زمانه‌ای که درآمد اکثر کشورها به صادرات و واردات کالاهای مختلف وابسته است. پس دنیای اقتصاد بین المللی بدون وجود شرکت‌های حمل و نقل بین المللی فلج می شود. در ادامه بیشتر درباره حمل و نقل بین المللی صحبت می کنیم.
حمل و نقل بین المللی چیست؟
در تعریف حمل و نقل بین المللی باید بگوییم که به جابه‌جایی کالا از کشوری به یک کشور دیگر گفته می شود. برای این کار شرکت‌های واسطه‌ای وجود دارند که وظیفه حمل و جابجایی کالا را از کشور مبدا به کشور مقصد بر عهده می گیرند، این شرکت‌ها همان شرکت حمل و نقل بین المللی هستند. حال در ادامه برخی از اصطلاحات رایجی که در زمینه حمل و نقل بین المللی وجود دارد را تعریف خواهیم کرد.
- گمرک: به تشکیلاتی که تحت حاکمیت دولت بوده که قوانین گمرکی را اجرا نموده و تشریفات واردات و صادرات کالا و وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری کالا را انجام می دهد.
- حقوق گمرکی: به حقوقی که بر اساس تعرفه گمرکی وضع می شود و در زمان واردات یا صادرات کالا به اجناس تعلق می گیرد، حقوق گمرکی گفته می شود.
- تشریفات گمرکی: به اموری که از سوی اشخاص ذینفع و گمرک صورت می گیرد تا یک کالا وارد یا صادر شود، تشریافت گمرکی گفته می شود.
- ترانزیت:به روش گمرکی گفته می شود که به موجب آن کالاها از یک گمرک به گمرک دیگری منتقل می شوند.
- ترخیص: زمانی که پس از انجام تشریفات گمرکی کالایی از گمرک خارج می شود، اصطلاحا ترخیص شده است.
- اظهارنامه گمرکی: به برگه‌ای که مشخصات کامل کالا در آن ذکر شده و به گمرک تسلیم می گردد اظهارنامه گمرکی گفته می شود.
- کابوتاژ: حمل کالا از نقطه‌ای به نقطه دیگر در یک کشور از طریق رودخانه، دریا یا خشکی کابوتاژ نام دارد.
- قانون امور گمرکی:قانونی است که حاوی 60 ماده بوده و در گمرک کشورها به اجرا در می آید. همچنین این قانون یک آیین نامه اجرایی نیز دارد که شامل 397 ماده است و رویه‌های مختلف گمرکی را بیان نموده است.
- کالای متروکه: کالایی که وارد گمرک کشوری می شود تا 4 ماه پس از تاریخ تحویل اظهارنامه و صدور قبض انبار مجاز به توقف است. حال اگر این مدت سپری شده و اقدامات ترخیص آن انجام نگیرد کالای متروکه محسوب می شود. البته این مدت برای 4 ماه دیگر نیز قابل تمدید است.
- حق العمل کاری در گمرک: در گمرک به کسی که تشریفات گمرکی متعلق به اشخاص دیگر را به نمایندگی از سوی آن ها انجام می دهد، حق العمل کار گفته می شود. این حق العمل کار می تواند شخص حقیقی باشد یا حقوقی. وی برای اشتغال به حق العمل کاری در گمرک لازم است که پروانه حق العمل کاری داشته باشد.
- تعرفه گمرکی: به حقوق و عوارضی که بر روی هر کالا اضافه می شود تعرفه گمرکی می گویند. مثلا زمانی که گفته می شود تعرفه گمرکی تلویزیون 30% است یعنی حقوق و عوارض گمرکی این کالا 30% است.
شرکت حمل و نقل بین المللی چیست؟
برای آن که شرکت حمل و نقل بین المللی را به زبان ساده تعریف کنیم باید بگوییم که شرکت حمل و نقل بین المللی یک شرکت واسطه است به این معنا که کالایی را از کشور مقصد دریافت کرده و آن را به کشور مبدأ اراسل می کند. به عبارت دیگر کلیه وظایف حمل و نقل این کالا بر عهده این شرکت قرار می گیرد.
شرکت حمل و نقل بین المللی شرکتی است که محمولات صاحبان کالا را از طریق عملیات لجستیک حمل و نقل و یا ترانزیت کالا تحت پوشش خود قرار می دهند. این شرکت‌های حمل و نقل بین المللی اصولا در بنادر، مناطق مرزی و گمرکی حضور داشته و مراحل حمل کالا را به صورت قانونی انجام می دهند. حمل و نقل این شرکت‌ها از 4 روش زمینی، هوایی، ریلی و دریایی صورت می گیرد و یا به صورت فعالیت فورواردی عملیات حمل و نقل را انجام می دهند یا به صورت فعالیت کریری.
فعالیت فورواردی و فعالیت کریری به چه معناست؟
- الف) فعالیت فورواردی:
شرکت حمل و نقل بین المللی در فعالیت فورواردی برای ترانزیت یا انتقال کالا از کشور مبدأ به کشور مقصد، از سه روش هوایی، زمینی و دریایی استفاده می کند. بیشتر شرکت‌های حمل و نقل از این فعالیت برای انتقال کالا استفاده می کنند.
- ب) فعالیت کریری:
فعالیت کریری به این معناست که شرکت حمل و نقل خود بدون هیچ واسطه‌ای اقدام به انتقال و جابجایی کالا می کند. یعنی برخلاف فعالیت فورواردی که از واسطه برای جابجایی کالا استفاده می شد، در این روش شرکت حمل و نقل بدون واسطه خود کالا را انتقال می دهد.
نکته مهم در حمل و نقل بین المللی
یکی از نکات مهمی که در زمینه حمل و نقل بین المللی وجود دارد و باید به آن توجه شود این است که شرکت حمل و نقل بین المللی باید دقت لازم را به عمل آورد تا مهر و موم گمرک بر روی کالا از بین نرود و یا شکسته نشود، زیرا در این صورت محموله به عنوان قاچاق شناخته شده و توقیف می گردد. از این جهت گفته می شود که شرکت‌های حمل و نقل بین المللی مسئولیت سنگینی دارند و باید در زمان حمل و نقل و ترانزیت کالا بسیار مواظب باشند.
رانندگانی که وظیفه حمل کالا را برعهده دارند باید دقت کنند که کالا را همانطور که از گمرک تحویل می گیرند به همان شکل و در زمان مشخصی که در نامه گمرک قید شده است به مقصد تحویل دهند. چنانچه به صورت عمدی کالا را با تأخیر به مقصد برسانند مرتکب تخلف شده‌اند و با آن ها و شرکت حمل و نقل بین المللی برخورد می شود.
اصطلاحات تجاری مهم در حمل و نقل بین المللی
هر کسی که بخواهد در زمینه حمل و نقل بین المللی فعالیت داشته باشد لازم است تا برخی از اصطلاحات مهم در زمینه حمل و نقل بین المللی را بدانند تا در زمان انعقاد معاملات کیج می شوند. این اصطلاحات عبارت هستند از:
- اعتبارنامه یا L/C
اعتبارنامه که به انگلیسی (Letter of Credit) نام دارد، به سندی گفته می شود که بانک خریدار آن را به فروشنده تحویل می دهد. البته بانک خریدار زمانی این سند را به دست فروشنده می دهد که کالاهای خریداری شده به دست خریدار رسیده باشد. در این خصوص میان بانک، خریدار و فروشنده قراردادی بسته می شود که که هر سه طرف ملزم به رعایت مفاد آن هستند و هرکس به این مفاد عمل نکند، برطبق قانون با او برخورد می شود. این قرارداد موجب می گردد تا برای ترخیص کالای خود اطمینان بیشتری داشته باشند و با خیالی راحت اعتبارنامه را نزد بانک بگذارند.
- کنوانسیون‌های حمل و نقل بین المللی
کنوانسیون CMR: این کنوانسیون به جهت پرداخت پرسنلین و کارکنان شرکت بین المللی ایجاد شده است و به مجب آن باید در مدت مشخص شده حقوق این افراد پرداخت شود. این امر باعث می شود تا حقوق این افراد پایمال نشده و با دقت بیشتری اقدام به جابجایی کالاها کنند.
کنوانسیون TIR: این کنوانسیون برای شرکت‌های حمل و نقل بین المللی که با کامیون اقدام به جابجایی و انتقال کالا از مرزهای زمینی کشور می کنند ایجاد شده است.
کنوانسیون کوتیف: کنوانسیون کوتیف برای شرکت‌های حمل و نقل بین المللی که اقدام به جابجایی و انتقال کالا از طریق راه آهن می کنند ایجاد شده است.
- بارنامه
یکی از اصلی‌ترین شرط‌ها در حمل و نقل بین المللی کالا داشتن بارنامه است. وجود بارنامه باعث می شود که خریداران با اعتماد بیشتری مبلغ کالا را برای فروشنده واریز کنند. به دیگر بیان وجود بارنامه نشان دهنده آن است که فروشنده کالا را به شرکت حمل و نقل تحویل داده است و شرکت نیز با دریافت کالا بارنامه را صادر کرده است. بارنامه مشخص می کند که کالا از مبدا به سوی مقصد رسال شده است.
کدام کالاها برای حمل و نقل بین المللی خطرناک هستند؟
کالاهایی که حمل آن خطرناک بوده و در دسته کالاهای خطرناک قرار می گیرند عبارت هستند از: اسلحه، مایعات و یا جامدات قابل اشتعال، مواد خورنده، مواد منفجره، گازها، مواد اکسید کننده، مواد سمی و مواد رادیو اکتیو.
برای آن که بتوان این کالاها را حمل نمود، ضرورت دارد قبل از هر چیز اظهارنامه کالاهای خطرناک پر شود. همچنین شخص باید از محدودیت‌هایی که برخی از روش‌های حمل و نقل هوایی برای حمل بین المللی دارند هم اطلاع داشته باشد. در خصوص وسیل منتقل کننده نیز باید بگوییم که وسیله نقلیه باید استانداردهای لازم برای حمل این کالاهای خطرناک را داشته و راننده هم آموزش حمل کالاهای خطرناک را دیده باشد.
هزینه باربری در حمل و نقل بین‌المللی
در بیان هزینه باربری حمل و نقل بین المللی باید بگوییم همانطور که گفته شد، باربری بین المللی انواع مختلفی دارد و برای آن بفهمیم هزینه باربری چقدر است باید ببینیم از کدام روش برای باربری استفاده می کنیم. به عبارت دیگر هزینه باربری در حمل و نقل بین المللی هوایی، ریلی، جاده‌ای و دریایی متفوت است و هرکدام نرخ مختلفی دارند. برای انتخاب شیوه باربری نیز به مواردی همچون وزن کالا، نوع و کیفیت کالا، زمان لازم برای حمل و نقل و غیره توجه می شود. باربری جاده‌ای ارزران‌ترین هزینه باربری و باربری هوایی گران‌ترین هزینه باربری را دارد.
لازم به ذکر است که هزینه باربری به شکل توافقی میان ارسال کننده و دریافت کننده بار تعیین می گردد. شرکت حمل و نقل بین المللی هم که طرفین برای حمل و انتقال کالا انتخاب می کنند در هزینه باربری تاثیر می گذارد. زیرا هر شرکت حمل و نقل تعرفه مخوص به خود را دارد و همین امر تفاوت قیمت ایجاد کرده است.
برخی از سازمان‌ها و ارگان‌های داخلی ایران در ارتباط با حمل و نقل بین المللی
- اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران.
- وزارت امور خارجه.
- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
- گمرک جمهوری اسلامی ایران.
- انجمن‌های مختلف صنفی.
- شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران.
- کمیته ساماندهی، هماهنگی و توسعه ترانزیت.
- شورای عالی هماهنگی ترابری.
- کانون جهانگردی و اتومبیل‌رانی جمهوری اسلامی ایران.
- نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
- شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران.
- شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور.
سازمان‌ها و ارگان‌های بین المللی در ارتباط با حمل و نقل بین المللی
در سطح بین المللی سازمان‌ها و ارگان‌های زیادی وجود دارند که با حمل و نقل بین المللی در ارتباط هستند اما در ادامه تنها به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
- فدراسیون بین المللی شرکت‌های حمل و نقل بین المللی فورواردر ( FIATA )
- اتاق بازرگانی بین المللی ( ICC )
- سازمان تجارت جهانی ( GATT )
- اتحادیه بین المللی راه آهن‌ها ( UIC )
- سازمان هواشناسی جهانی ( WMO )
- کشتیرانی اکو
- سازمان جهانگردی جهانی ( WTO )
- انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی ( IAIA )
- اتحادیه کشتیرانی کشورهای اسلامی ( ISA )
- سازمان همکاری‌های اقتصادی ( ECO )
- فدراسیون بین المللی راه‌ها ( IRF )
- شرکت هواپیمایی اکو
- سازمان بین المللی دریانوردی ( IMO )
- اتحادیه بین المللی بنادر و لنگرگاه‌ها ( IAPH )
- سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری ( ICAO )
- سازمان بین الدول برای حمل و نقل بین المللی راه آهن ( OTIF )
- کمیته آ سه ان
- فدراسیون بین المللی کشتیرانی ( ISF )
