تعداد قهوه‌خانه، سفره‌خانه‌ها و مراکز عرضه قلیان روز‌به‌روز بیشتر میشود. مصرف قلیان هم هر روز افزایش می‌یابد. این در حالی است که متخصصان بهداشتی می‌گویند که هر وعده قلیان، معادل 80 تا 100 نخ سیگار دود به بدن مصرف‌کننده وارد می‌کند. با اینکه قوانین مربوط به مبارزه با مصرف دخانیات کاملا روشن و واضح است، اما ظاهرا هیچ کس توان مقابله با عرضه قلیان را ندارد. مشکل از قوانین است یا اجرای آن؟
عرضه قلیان از کجا آمد؟
آن‌گونه که در تاریخ آمده است، قلیان از زمان حکومت عثمانی‌ها در میان اهالی شهرهای غربی کشور ما رواج یافت و بعدها به میان اعراب و فارس‌ها نفوذ کرد. تا پیش از ورود قلیان به جوامع ایرانی، ایرانی‌ها بیشتر توتون می‌کشیدند و کمتر به سراغ تنباکو می‌رفتند. بنابراین، سابقه ورود قلیان به خانواده‌های ایرانی به دوران قاجاریه باز می‌گردد. تبار قاجار که در ایران به حکومت رسید، سنت قلیان کشیدن را هم با خود به دربار برد. مصرف قلیان به‌تدریج در جامعه گسترش یافت و این‌گونه قلیان «بومی‌سازی» شد! ورود قلیان، کشت تنباکو را هم در ایران گسترش داد و این روند از دوران قاجاریه تا اوایل دهه 70 در ایران ادامه داشت. در گذشته، قلیان بخشی از فرهنگ عامه بود، به طوری که در مهمانی‌ها و جشن‌ها، بخشی از پذیرایی مجلس، به ارائه قلیان اختصاص داشت و تنباکوی خوانسار هم ملات اصلی کار بود.
از میانه دهه 70 کم‌کم قلیان از میان رسوم خانواده‌های ایرانی برچیده شد و دیگر قلیان هواداران سابق را نداشت تا اینکه از میانه دهه 80 پای تنباکوهای معسل و میوه‌ای عربی به قهوه‌خانه‌های ایران باز شد و جای تنباکوی خوانسار را گرفت. تنباکوهای معسل به دلیل ترکیبات شیمیایی، دود سفید زیادی تولید می‌کردند و اندکی سبک‌تر از تنباکوهای سنتی بودند و به همین دلیل، هواداران بیشتری در میان نسل جوان پیدا کردند.
آسیب بیشتر تنباکوهای جدید
مصرف قلیان‌های میوه‌ای و معسل فورا میزان اکسیژن خون را کاهش می‌دهد و سرگیجه‌ای خفیف در مصرف‌کننده ایجاد می‌کند. همین موضوع در کنار تولید دود زیاد این نوع تنباکو هر روز بر تعداد هواداران آن افزوده است. این در حالی است که پزشکان معتقدند ترکیبات موجود در تنباکوهای میوه‌ای بر اثر برخورد با گرمای ذغال فورا اکسید میشود و خاصیت سرطان‌زایی پیدا می‌کند و همین فرایند باعث میشود آثار زیان‌بار تنباکوهای میوه‌ای صدها برابر بیشتر از تنباکوهای خوانسار و سنتی باشد. جذابیت و مصرف زیاد این نوع قلیان، ضررهای جبران‌ناپذیری برای مصرف‌کننده در پی دارد. همه این عوامل باعث شد تا موضوع برخورد قانونی با گسترش مصرف قلیان در دستور کار مسئولان قرار بگیرد. اما قانون در این باره چه می‌گوید؟
قوانین مربوط به مصرف قلیان
درباره قلیان به تنهایی و به صورت ویژه چیزی در قوانین دیده نمی‌شود. همه قوانین موجود به دخانیات، اعم از توتون و تنباکو و مشتقات آن، اختصاص دارد. مهم‌ترین قانون موجود در این باره «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» است که در سال 1385 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. بر اساس ماده 3 این قانون، هر نوع تبلیغ، تشویق مستقیم و غیرمستقیم یا تحریک افراد به استعمال دخانیات اکیدا ممنوع است. بر اساس ماده 7 این قانون نیز مواد دخانی باید از سوی افراد دارای پروانه فروش عرضه شود و توزیع فرآورده‌های دخانی از سوی اشخاص بدون پروانه فروش ممنوع است.
جدا از سیاست‌گذاری‌های کلی که در قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات آمده است، مهم‌ترین موضوع در این قانون، منع مصرف مواد دخانی در اماکن عمومی است. بر اساس ماده 13 این قانون، استعمال دخانیات در تمامی وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شرکت‌های ملی نفت و گاز و پتروشیمی، شهرداری‌ها، بانک‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و مؤسساتی که تمامی یا قسمتی از بودجه آنها از بودجه عمومی تامین میشود و نهادهای انقلاب اسلامی ممنوع بوده و برای متخلفان نیز مجازات تعیین شده است.
در تبصره یک این ماده قانونی هم علاوه بر فهرست ذکرشده از نهادهای دولتی، عمومی و انقلابی، مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی نیز ممنوع و مشمول مجازات شده است. سؤالی که در اینجا ممکن است ایجاد شود این است که آیا بوستان‌ها، تفرجگاه‌ها و قهوهخانهها که امروز مهم‌ترین اماکن مصرف قلیان هستند، جزء «اماکن عمومی» محسوب می‌شوند و مصرف دخانیات در آنها نیز ممنوع است؟
تعریف اماکن عمومی
برای تعریف اماکن عمومی و اینکه چه مکان‌هایی از نظر قانون، اماکن عمومی محسوب می‌شوند، باید به قانون شهرداری‌ها مراجعه کرد. در بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، درباره لزوم رفع خطر از اماکن عمومی، مقرراتی وضع شده که در پایان آن، اماکن عمومی چنین تعریف شده است: «اماکن عمومی مانند سینماها، گرمابه‌ها، مهمانخانه‌ها، دکاکین، قهوهخانهها، کافه و رستوران‌ها، پاساژها و امثال آن که محل رفت‌و‌آمد مراجعه عمومی است.»
علاوه بر این، در بند 8 ماده یک «آیین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» مصوب هیات وزیران در سال 1386 در تعریف اماکن عمومی آمده است: «محل‌هایی که مورد استفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است، از قبیل اماکن متبرکه دینی، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، فضاهای عمومی مهمانخانه‌ها و مهمانسراها و مهمان‌پذیرها، خوراک‌سراها (رستوران‌ها)، قهوهخانهها، کارخانجات، گنجینه‌ها (موزه‌ها)، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌های بزرگ، اماکن فرهنگی، اماکن ورزشی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی، نهادهای انقلاب اسلامی، بانک‌ها و شهرداری‌ها و هر نوع مرکز و محل جمعی دیگر. »
بنابراین، هم در قانون شهرداری‌ها و هم در قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات و آیین‌نامه اجرایی آن، مصرف دخانیات اعم از سیگار و قلیان در اماکن عمومی که قهوهخانهها هم در زمره آنها محسوب می‌شوند، ممنوع است. بر اساس ماده 14 آیین‌نامه اجرایی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است در تمامی مراحل اجرایی عملیات بازرسی اماکن عمومی و محل های عرضه مواد دخانی، همکاری لازم را با مأموران و بازرسان وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرگانی به عمل آورد.
نقص قانون نداریم
با وجود قوانین روشن و صریح، همچنان عرضه قلیان در قهوهخانهها و سفره‌خانه‌های سنتی ادامه دارد و هیچ‌کس هم اصلا یارای مقابله با آن را ندارد. شاید همین مشکلات باعث شد تا وزیران عضو کمیسیون امور اجتماعی دولت در سال 90 ناگهان تصمیم گرفتند تا قهوهخانهها را از فهرست اماکن عمومی خارج کنند تا چرخه اقتصادی این مراکز همچنان بچرخد! اما شکایت از این مصوبه دولت به دیوان عدالت اداری باعث شد تا دیوان عدالت اداری در رأیی، این مصوبه را ابطال کند تا همچنان مصرف قلیان در قهوهخانهها ممنوع باشد. اما اینکه چرا هیچ‌کس جلوی عرضه قلیان را نمی‌گیرد، هنوز معلوم نیست.
شاهرخ صالحی کرهرودی
علت جمع نشدن قلیان ، سود تولید و واردات تنباکوهای میوه ای است و تا زمانی که تولید کنندگان و مافیای واردات تنباکو میوه ای ازین کالا سود میبرند ، این کالا همچنان تولید و عرضه میشود ، و تا زمانی که تنباکوهای خوش ، عطر و بو در بازار باشد ، از هر سن و سالی تمایل به استعمال آن پیدا میکنند. وگرنه که تا قبل از ورود تنباکوی میوه ای ، کمتر کسی تمایل به کشیدن تنبا کوهای سنتی را داشت.در نتیجه علت تمایل مردم به قلیان ، بخاطر طعم و مزه تنباکوی میوه ای است.
من موافقم