آشنایی با نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی در سیستم قضایی

در دو ماده از آئین‎نامه دادرسی کیفری (مواد 175 و 176) استفاده از سیستم‌های رایانه‎ای مورد تاکید قانونگذار قرار گرفته است. بدین ترتیب «استفاده از پیام‌نگار (ای‎میل)، ارتباط تصویری از راه دور، نمابر و تلفن برای طرح شکایت یا دعوا، ارجاع پرونده، احضار متهم، ابلاغ اوراق قضایی و نیابت قضایی با رعایت مقررات راجع به دادرسی الکترونیکی بلامانع است. همچنین قوه قضائیه می‌تواند ابلاغ اوراق قضایی را به بخش خصوصی واگذار کند.» البته در انتهای هر دو ماده، قانونگذار چگونگی اجرای این مواد را برعهدهه آئین ‌نامه‌ ای گذاشته که وزرای دادگستری و ارتباطات باید آن را تهیه و رئیس قوه قضائیه آن را تصویب کند. 24 مرداد ماه آئین‎نامه این دو ماده به تصویب رسید و ابلاغ شد. در ادامه برخی از مواد مهم این آئین‎‎نامه را با هم بررسی می کنیم.

این آئین‎نامه مانند بسیاری از مصوبات دیگر با تعاریف آغاز شده است. قانونگذار ابتدا به تعریف مواردی مانند مرکز (مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه)، سامانه رایانه ای، سامانه مخابراتی، سمپ، سخا، شبکه ملی عدالت، واحد قضایی یا واحدهای قضایی، سامانه ابلاغ، حساب کاربری، سامانه ثنا (سامانه ثبت نام الکترونیکی)، پست الکترونیکی، پست الکترونیکی ملی قضایی، ابلاغ الکترونیکی و ابلاغ‎نامه پرداخته است. در این قانون، منظور از «سمپ» عبارت است از سامانه مدیریت پرونده قضایی وو سامانه‌ای الکترونیکی برای مدیریت فرایندهای تحقیق و رسیدگی و اجرای احکام مربوط به پرونده  های قضایی. منظور از «سخا» هم سامانه خدمات الکترونیک قضایی و سامانه‌ای الکترونیکی است که بر بستر شبکه قابل دسترسی و استفاده برای طرفین دعوا،، نماینده قانونی آنان، دفاتر خدمات قضایی، کارشناسان یا ضابطین قضایی جهت مدیریت و اجرای انواع خدمات قضایی از قبیل طرح شکایت یا دعوا، اعلام جرم، ارسال لوایح، ابلاغ اخطاریه و احضاریه بوده و مرکز آن را طراحی و راه‎‎اندازی کرده است.

ایجاد سامانه رایانه‌ای

در ماده دو این آئین‎نامه مرکز موظف شده به منظور فراهم ساختن امکان طرح شکایت یا دعوا، ارجاع پرونده، احضار متهم، ابلاغ اوراق قضایی و نیابت قضایی به صورت الکترونیکی، سامانه رایانه‎ای‎ ایجاد کند. بدین ترتیب از این به بعد همه چیز به صورت الکترونیکی خواهد بود و ضابطین دادگستری در حوزه اعلام جرم، دریافت دستورات قضایی و ارسال نتیجه اقدامات خود به واحدهای قضایی باید از این سامانه استفاده کنند. راهکار اعتبار این اسناد نیز به صورت اسکن شده از محتوای اسناد و اوراق قضایی، ابلاغ، ارجاع پرونده، احضار متهم، نیابت قضایی، نشر آگهی و… است. البته به مدرک اسکن شده امضا و اثر انگشت، گواهی مطابقت با اصل نیز نیاز است.

روش‌های طرح شکایت و دعوا

بر اساس این آئین‎نامه طرح شکایت از طریق سخا (سامانه خدمات الکترونیک قضایی) صورت می گیرد. بدین ترتیب واحدهای قضایی باید به شکایات و دعاوی مطروحه که از طریق سخا به سمپ ارسال می شوند رسیدگی کنند. رسیدگی نکردن به شکایات و دعاوی ای که از این طریق ارسال می‌شوند، استنکاف از رسیدگی محسوب می‎شود. البته در این آئین‎نامه درباره چگونگی طرح شکایت و دعوا از طریق الکترونیکی تصمیمی اتخاذ نشده و باید برای آن آئین‎نامه ارائه خدمات الکترونیک قضایی تدوین و تصویب شود.

راهکارهای ارجاع پرونده و ابلاغ الکترونیکی

برای ارجاع پرونده سازوکارهای مختلفی در نظر گرفته شده که برابر آن مقام ارجاع، شکایت یا دادخواست ثبت شده را با رعایت تخصص و ترتیب وصول، فورا از طریق سمپ به یکی از شعب ارجاع می دهد. پس از ارجاع پرونده، شماره کشوری، ردیف فرعی، شماره بایگانی و رمز پرونده توسط سمپ ارائه خواهد شد که باید از طریق ابزارهای الکترونیکی مانند پیامک یا پست الکترونیکی در اختیار تقدیم کننده دادخواست یا شکایت قرار گیرد. در خصوص ابلاغ نیز باید تمام اصحاب دعوا، وکلا، نمایندگان قانونی، کارشناسان و دیگر اشخاص مرتبط با پرونده قضایی حساب کاربری داشته باشند. همچنین مراجعین به قوه قضائیه نیز موظفند برای انجام امور قضایی خود حساب کاربری دریافت کنند. زیرا پس از دریافت حساب کاربری از طریق سامانه ثنا، تمام ابلاغ‎ها به این نشانی ارسال می‎شوند.

برای دریافت حساب کاربری هم هر شخص باید مستقیما یا از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی به سامانه ثنا مراجعه کند. تایید و نهایی شدن ثبت نام، نیاز به احراز هویت دارد. احراز هویت می‌تواند از طریق دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی یا روش‎های مطمئن دیگر صورت گیرد. البته اگر مخاطب تلفن همراه و پست الکترونیکی نداشته باشد، مرکز موظف است پست الکترونیکی ملی قضایی برای مخاطب ایجاد کند تا اطلاع‎رسانی ابلاغ از طریق آن انجام پذیرد. بعد از همه این فعالیت‎ها اوراق قضایی به حسابب کاربری مخاطب در سامانه ابلاغ، ابلاغ می‎شود. رؤیت اوراق قضایی در سامانه ابلاغ، با ثبت زمان و سایر جزئیات ذخیره و کلیه آثار ابلاغ واقعی بر آن مترتب می‌شود. ورود به سامانه ابلاغ از طریق حساب کاربری و رؤیت اوراق از این طریق به منزله رسید است.

الکترونیکی شدن نیابت قضایی

در رسیدگی به جرائم و گاهی در سایر دعاوی ممکن است دادگاه اقدام به صدور نیابت قضایی کند. در این صورت پاکت در بسته‌ای را به شما خواهد داد تا روانه دادسرا یا دادگاهی در شهری دیگر شوید. یعنی اگر دادگاهی برای رسیدگی به یک دعوا نیاز به انجام اقداماتی داشته باشد که در حوزه جغرافیایی او نیست باید به دادگاه صالح نیابت بدهد. برابر آئین‎نامه جدید برای الکترونیکی شدن این فرایند نیز راهکارهایی پیش بینی شده است. بدین ترتیب درخواست انجام نیابت از طریق سمپ به واحد قضایی مورد نظرر ارسال می‎شود. مقام ارجاع پس از دریافت نیابت، با رعایت تخصص، فورا آن را به یکی از شعب ارجاع می‎‎دهد.

مجری نیابت موظف است در هر مرحله، اقدامات انجام شده را در سمپ، ثبت و پس از اجرای نیابت گزارش آن را از طریق سمپ برای نیابت دهنده ارسال کند. در صورت فراهم بودن امکانات لازم، مقام نیابت دهنده می‎تواند تمام یا بخشی از موضوع نیابت را مانند تحقیق از اصحاب دعوا، اخذ شهادت شهود و نظرات کارشناسی و سایر مواردی که به موجب قانون مجاز هستند، از طریق ارتباط تصویری یا صوتی یا الکترونیکی از راه دور انجام دهد. درخواست این ارتباط از طریق سمپ به واحد قضایی ارسال و انجام آن با نظارت مرجع مجری نیابت صورت می‎گیرد. انجام تحقیقات از طریق ارتباط تصویری یا صوتی یا الکترونیکی از راه دور در صورت مجلس قید و انطباق اظهارات با مندرجات صورت‎مجلس توسط مقام قضایی و منشی تصدیق می شود.

محسن نامی